Botanitopya

Maria Sibylla Merian, böcek bilimine yüzyıllar öncesinden ışık tutan, botanik sanatının en önemli isimlerinden biri. Metamorfozu belgeleyerek böceklerin gelişim sürecine dair yerleşik fikirleri değiştiren; Surinam'ın bilinmeyen hayvanlarını ve böceklerini keşfeden ilk böcek bilimci… Frankfurt'tan Hollanda'ya, oradan Güney Amerika'daki Surinam'a, Avrupalıların daha önce hiç tanımadığı egzotik yaratıkları görmek için bilimsel keşif yolculuklarına çıkmış, zamanının ötesinde bir kadını anlatıyoruz.

Tüm zamanlarda asalet ve zarafet sembolü olan, dünyanın belki de en çok sevilen çiçeği Orkidelerden konuşuyoruz. Bin bir türlü renkte, göz alıcı formlarda karşımıza çıkan, her tür zor şartlarda bile olanca güzelliğiyle açan, kırılgan, zarif ama öte yandan da son derece dayanıklı çiçekler bunlar…Orkide, 26.000’e ulaşan tür çeşitliliğiyle, çiçek açan bitkiler arasında tartışmasız en kalabalık ailelerden birine sahip.

Bitkilerin zeki ve sosyal varlıklar olduğunu, zorluklara karşı strateji geliştirerek evrim basamaklarını başarıyla geçtiğini söyleyen birçok araştırma var. Bitkiler akıllı canlılar mı gerçekten? Sorun çözebilir ya da çevreleriyle yani diğer bitkilerle, böceklerle ya da daha gelişmiş hayvanlarla iletişim kurabilir mi? Yoksa pasif ve hissedemeyen, mekanik ve rastlantısal hareket eden organizmalar mı sadece?

Bu programda kara büyüyle birlikte her kültürde yer bulan ilginç bir bitkinin hem aydınlık hem de karanlık yüzüne bakıyoruz. Karanlık taraf diyoruz ama, bu bitki de dünya üzerindeki her canlı ve her bitki kadar bütünsel varlığımız için değerli. Bu durum aslında bu tür “gizemli” bitkilere atfedilen, yüklenen anlamlarla, dilden dile hep anlatılagelen korkutucu hikayelerle ilgili. 

Prof.Dr. Adil Güner ile Türkiye’de botanik bilimine katkısı olan iki uzun soluklu projeyi konuşuyoruz: Otoyolların arasında kent için bir nefes alanı yaratan Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve  2030'a dek 30 ciltlik bir külliyata ulaşacak olan Resimli Türkiye Florası. 

Cennet bahçesi fikri nasıl doğdu? Antik dönemlerdeki tapınaklardan soyluların bahçelerine bitkilerin sunulma amaçları nasıl değişti? Faydalı bitkilerin bir araya gelmesinin ötesinde, sadece estetik kaygılarla düzenlenen bahçe anlayışı ne zaman doğdu? Yabani çiçeklerin “islah” edilmesine neden gerek duyuldu? Bu programda, Mezopotamya'dan Granada'ya bahçe kültürünün kökenlerine değiniyoruz.

Rönesans'ın gerçekçi ilk bitki çizimlerine; biri güney, biri kuzey Avrupa’dan, bu dönemin iki büyük sanatçısı Leonardo da Vinci ve Albrecht Dürer’in eserlerine bakıyoruz. Bu iki büyük usta, doğayı gözlemleme ve resme yansıtma yaklaşımlarıyla modern bitki illüstrasyonunun da öncüleri arasında sayılıyor.

Botanitopya'da bu hafta, Katie Scott ve Kathy Willis’in küratörlüğünü yaptığı Botanicum'un sayfalarında dolaşıyoruz. Fantastik kurgularla, bilimsel doğruluğun sınırlarında dolaşan, Katie Scott’un illüstrasyonları sadece çocukların değil her yaştan botanik meraklısının, bitkilerin evrim sürecinden yaşam ağacına, kaybolan türlerden bitki efsanelerine birçok soruya yanıt bulabilecekleri farklı bir doğa tarihi müzesi.

Botanitopya'da bu hafta, keşiflerin altın çağında bitki avcılarının büyülenip Doğu'dan Batı'ya taşıdığı iki kadim güzelliği konuştuk. Saflığın ve yeniden doğumun sembolü lotus ve Çin'de "çiçeklerin kraliçesi" diye anılan şakayık. 

Botanitopya'da bu hafta konumuz, Viktorya döneminde yaşamış, doğaya ve onun gizemlerine merak duyan, vahşi dünyanın cazibesine kapılıp korkusuzca yola düşen ve gördüklerini resimleriyle kayıt altına alan bir maceracı: Marianne North.

Bu hafta Botanitopya'da tam anlamıyla küresel bir botanik hazinesi olan Kew Karaliyet Bahçeleri'ni ve Shirley Sherwood Gallery'deki Avustralya bitkilerinin resmedildiği "Florilegium: Royal Botanical Gardens, Sydney" sergisini gezdik.

Bitkilerin dünya üzerindeki ilginç yolculuğuna; doğudan batıya doğru giden bu yol boyunca insanoğlunu, medeniyetleri nasıl biçimlendirdiğine bakıyoruz bu programda… Kaşiflerin uzak diyarlardan kraliyet bahçelerine taşıdığı egzotik çiçeklerden de konuşacağız, mitolojik öykülere konu olmuş, hatta kimileri sadece efsanelerde yaşayan bitkilerden de… Eski botanik kitaplarının tozlu sayfalarını karıştırırken bugün çoktan nesli tükenmiş bitkiler, hatta tuhaf yaratıklar da çıkabilir karşımıza…