Benan Kapucu

Çok tanıdık, her yerde bulunan, birçok dilin ve kültürün ortak paydasında duran ve tanınması çok kolay bir meyve. Öte yandan da tanımlanması ve sınıflandırması da bir o kadar karmaşık muzun hikayesini konuştuk.

Vikingler zamanından beri meleklerle, büyüyle, şifayla anılan Melek Otu (Angelica archangelica)'nu anlattık. Bu tatlı kokulu bitkinin Kuzey Avrupa ülkelerinin folklorunda, kültüründe, mutfağında önemli bir yeri var.

Osmanlı topraklarına  gelmiş,  “Monograph of the Genus Crocus” kitabının yazarı George Maw'ı konuşuyoruz. Onun toplayıp yetiştirdiği, araştırdığı ve Avrupa bahçelerine taşıdığı çiğdem (Crocus) soğanları, işin içinde İznik çinilerinin de el değiştirdiği girift ilişkiler ağının ortasında bir yerde duruyor. 

Pasifik'in kolonileştirilmesinde rolü olan ekmek ağacının (Artocarpus altilis) hikayesini konuştuk. Kaptan Cook'un dünya yolculuğuna eşlik eden J. Banks'in Tahiti'de görüp "ucuz köle yemeği olarak önerdiği" meyve, ekmek ağacıydı! 

Botanik dünyasının değeri anlaşılmamış portrelerinden İngiliz Richard Spruce'u konuştuk. Yosun, ciğer otu gibi "en az heyecan verici" bitkilere tutkun olan botanikçi belki bu yüzden Darwin gibi "popüler" olamamıştı.

Orta Çağ'a ait "mille-fleur" tarzı goblenlerin bahçesinde dolaşıyoruz. Ayrıntılarda gizli çiçeklerden, otlardan, meyvelerden konuşuyoruz.

Bitki avcıları için tarihsel önemi olan Yokohama Fidanlığı'nı ve Batı'da japonizm akımına da ilham veren geleneksel ahşap baskı yöntemiyle basılmış bitki resimleriyle dolu kataloglarını konuştuk.

Natural History Museum gibi transatlantik köle ticaretinden beslenmiş kimi müzelerde korunan doğa tarihi yayınları, dergiler ve günlükler, köleler ve bitkilerin yakın ilişkilerine ait belgelerle dolu. Bu belgeler ışığında kölelik ve bitki ilişkisini konuştuk.

Hollanda'ya, Tulipmania dönemine uzanıp çiçek koleksiyonlarının en değerli parçası Semper Augustus lalesini konuştuk.

O gösterişli çiçekleriyle birçok bitki avcısını peşinden sürüklemiş, bahçelerin gözdesi 95 milyon yıldır tüm dramatik değişimlerden sağ çıkıp varlığını sürdüren gezegenimizin en eski bitkilerinden biri olan manolyanın hikayesini anlattık. 

Uzun kariyeri boyunca doğa tarihçilerine de ilham veren dramatik ölü doğalar yapmış Flaman ressam Rachel Ruysch'u konuştuk. 

Botanitopya'da Fuşya çiçeğine ve rengine adını veren, Alman botanikçi Leonhart Fuchs (1501-1566)'u ve onun ünlü kitabı, ilk gerçekçi bitki çizimleriyle hazırlanmış "De Historia Stirpium" kitabını konuştuk.

İlk Azteklerin yetiştirdiğini sanıyorduk ama yeni bilgiler beş bin yıl önce Ekvador'da yaşamış çok daha eski toplumlara dayandığını gösteriyor. Çikolata için minnet duyduğumuz kakao ağacını (Theobroma cacao) konuştuk.

Abanoz eski uygarlıklardan beri, siyah mermere benzeyen özüyle mücevher değerinde bir ağaç. Bu programımızda abanozgillerden Diospyros cinsi abanoz ağacı ve cennet hurmasını konuştuk.

Bu hafta Botanitopya'da Hamlet'in sevgili aşkı, "vaktinden önce solan çiçeği" Ophelia'nın çiçeklerinden konuştuk.

Botanitopya'da Barok dönemin İtalya'sına uzanıp Giovanna Garzoni (1600-1670)'yi konuştuk. Onun gerçekçi ölü doğaları sadece sanatsal değeriyle değil, bilimsel bitki resmine öncülük etmesi açısından da özel ilgiyi hak ediyor.

Mis kokulu ıtırlar; kan kırmızısı çiçeklisi, katmerlisi, kalp biçimli ya da mor çizgili yapraklısı; sakız ya da sarmaşık türü... Dickens'ın en sevdiği, Can Yücel'in hapisteyken arkasından ağıt yaktığı sardunyaları konuştuk. 

Homeros'un "gül parmaklı" dediği, şafak tanrıçası Aurora'ya adanmış yaban gülünü konuştuk.

Vanilya, safrandan sonra dünyanın en pahalı baharatlardan biri ve bir orkide türünden elde ediliyor. 

18. yüzyılda yaşamış İskoç bitki ressamı Elizabeth Blackwell (1707–1758) keskin gözlem gücüne dayanan, harika bitki resimleriyle dolu, o zamanın bilim çevresinde de hayli takdir görmüş A Curious Herbal şifalı bitkiler kitabının yaratıcısı… 

Tekinsiz bir bahçede dolaşıp, adını hep duyduğumuz iki “kötücül” bitkiyi, iki ünlü zehri konuşuyoruz:  Biri ölüme mahkum edilen Sokrates’in, bile bile zehrini içtiği baldıran otu, diğeriyse Romeo ve Jülyet’in trajik sonunu getiren belladonna.

Hem güzel, gösterişli hem de derin kökleriyle güçlü mü güçlü bir çiçek: Zambak.

Kraliçe'ye ithaf edilen o mucizevi bitkiyi, Victoria Amazonica'yı konuşuyoruz.  

Olağanüstü yeteneğiyle nam salmış, Viktorya döneminin en üretken ve en yetenekli botanik ressamlarından birinden bahsedeceğim: Walter Hood Fitch. 

Anadolu'ya ilk gelen doğa bilimci ve gezgin Fransız Pierre Belon'un adımlarını takip ediyoruz. 

Şekerkamışı, dünya tarihini değiştiren bitkilerden biri. Ondan elde edilen "beyaz zehir" eroin, kokain ve alkol kadar öldürücü. Sadece sağlık sorunlarına yol açtığı için değil, tarihte yüzyıllar boyunca bu beyaz zehir uğruna milyonlarca insan acı çektiği için...