Kültürel Miras ve Koruma: Kim İçin? Ne İçin?'de Asu Aksoy ve Burçin Altınsay, Arkitera’da yayınlanan 'Karaköy Camisi’nin Rekonstrüksiyonu' yazısıyla Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camisi’nin rekonstrüksiyon kararını değerlendiren koruma mimarı Barış Altan ile bir araya geliyor ve kendisiyle rekonstrüksiyon ne olduğunu, kültür varlıklarını koruma ilkeleri içindeki yerini, hangi koşullarda kabul edilebilir bir yöntem olduğunu, tarihi ve kentsel bağlamını yitirmiş bir yapı yeniden inşa edilince 'tarihi' olabilir mi sorusunu ve rekonstrüksiyon kararlarının neye dayanılarak alındığını konuşuyorlar.
İBB Kültür varlıkları Dairesi tarafından 20 Kasım 2024 tarihli sosyal medya paylaşımıyla duyurulan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camisi’nin rekonstrüksiyon kararı üzerine 8 Ocak 2025’te Mimarlar Odası İstanbul Şubesi bu konuda bir duyuru yayınladı. Ondan iki gün önce de Arkitera sitesinde de Barış Altan’ın konuyu bütün boyutlarıyla ele aldığı yazısı yayınlandı.
Peki nedir, nerededir bu cami? Mimarlar, mimarlık ve sanat tarihçileri tarafından mimar Raimondo D’Aronco’nun bir zamanlar Karaköy’de var olan ancak sonra sökülerek taşınan - prefabrik - Camisi olarak bilinir. Karaköy Camisi veya Mescidi olarak da anılan bu yapı, o zamanlar saray mimarı olan ve İstanbul’da tasarladığı Art Nouveau yapılarıyla bilinen İtalyan mimar Raimondo D’Aronco tarafından tasarlanmış ve 1903 yılında inşa edilmiş. Lakin dönemin başbakanı Adnan Menderes tarafından başlatılan 'İstanbul’da İmar Hareketi' kapsamında Karaköy Meydanı’ndaki bu tarihi caminin de yerinden sökülerek Kınalıada’da yeniden inşa edilmesine karar veriliyor ve 1958’de sökülüyor. Gemi ile taşınırken yapının parçalarının kaybolduğu, günümüze bu yapıdan ancak birkaç küçük parçanın kaldığı da bilinmektedir.
Bundan 66-67 yıl kadar önce ortadan kaldırılmış bu yapının rekonstrüksiyon kararı yeni değil; bu konu 2010 yılının sonlarında gündeme gelmişti ve o sırada gündeme gelen tek rekonstrüksiyon projesi bu değildi. Bu yapı ile birlikte 30 tane yok olmuş yapının 'ihyası' ile ilgili kararlar bulunan 1/1000 Ölçekli Beyoğlu İlçesi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı 25 Kasım 2010 tarihinde İBB Meclisi tarafından, 21 Aralık 2010 tarihinde ise İBB başkanınca onaylanmıştı. Bahsi geçen plan, Taksim Gezi Parkı’na Topçu Kışlası’nın inşa edilmesinin de yolunu açan plandı. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, basın duyurusunda süreç şöyle aktarılıyor; “...30 Aralık 2011 tarihli “1/5000 Ölçekli Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım” ve 21 Aralık 2010 tarihli “Beyoğlu İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/1000 Ölçekli Koruma Amaçlı Uygulama” imar planlarında aralarında Karaköy Mescidi’nin de bulunduğu pek çok yapının “ihyâ”sını öneren planların evrensel koruma ilkelerine uygun olmadığı ve kamu yararını gözetmediği gerekçeleriyle planların iptali istemiyle davalar açılmış ve mahkeme her iki davada da TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi’ni haklı bulmuştur.”
Bunca davaya, güçlü itirazlara, bu davaları savunanların çeşitli baskılar altında olmasına rağmen, bugün İBB yönetimi tarafından bu kararın sürdürülmesi rekonstrüksiyonun yeniden gündeme gelmesi işin en şaşırtıcı yanı. Türkiye’de, özellikle de İstanbul’da son 20 yıldır bir nedenle yok olmuş 'tarihi' yapıların rekonstrüksiyonu projelerinin çoğalmakta olduğunu görüyoruz. Bu durum, aynı yıllarda ortaya koyulan büyük 'inşaat' harekatının uzantısı olarak rekonstrüksiyon kavramının içerdiği 'konstrüksiyon/inşaat' eylemine tarihi bağlamda da yer açmanın bir yolu mu sorusunu akla getiriyor.
Bu konu bizi bu programa başladığımız ilk yayınımıza götürüyor; 3 Kasım 2020’de 'Rekonstrüksiyon' kavramını tartışarak başlamıştık. Konuğumuz, bu konuyu Arkitera’da yayınlanan yazısıyla bütün boyutlarıyla değerlendirmiş olan koruma mimarı Barış Altan ile Karaköy Kara Mustafa Paşa Camisi üzerinden bu konuyu yeniden konuşuyoruz. Kendisiyle rekonstrüksiyon nedir, kültür varlıklarını koruma ilkeleri içinde yeri nedir, hangi koşullarda kabul edilebilir bir yöntemdir, tarihi ve kentsel bağlamını yitirmiş bir yapı yeniden inşa edilince 'tarihi' olabilir mi, rekonstrüksiyon kararları neye dayanarak alınıyor sorularını ele alacağız.
