Açık Bilinç’te bu hafta Yapay Zeka ve insanlığın geleceğine dair şu soruyu irdeledik: Yaratıcılık programlanabilir mi? Geleceğin bestecileri insanlar değil de Yapay Zeka sistemleri mi olacak?
Bugün Açık Bilinç'te yeni bir Yapay Zeka serisine başlıyoruz. Makinalar insanlara karşı - satranç, GO, yaratıcılık, ve Yapay Zeka'nın geleceğini önümüzdeki 4 program boyunca ele alacağız.
Peki, ya yarını?
Bu sorunun cevabını vermeye çalışırken programın sonunda bir de küçük sınav yer alacak!
Önce daha genel bir soruyla başlayalım: Yapay Zeka sistemleri için hangi alanda "yaratıcılık" daha zor olmalı dersiniz? Matematik, şiir, resim, müzik?
İnsan ruhunu en derinden sarsabilen sanat müzik diye düşünürsek, Yapay Zeka sistemlerinin en çok beste yapmakta zorlanacağını öngörebiliriz. Bu öngörünün ne kadar doğru olduğunu programın sonuna bırakarak, sanatın diğer alanlarındaki Yapay Zeka projelerine kısaca göz atalım.
Geçen sene kaybettiğimiz ressam ve programcı Harold Cohen, yıllardır AARON isimli bir Yapay Zeka robotik ressam sistemi geliştirmekteydi.
Temel ilkeleri programladıktan sonra kendisini geliştirerek Cohen'i de şaşırtan resimler yaratan AARON'ın eserlerinin insan elinden çıkma olmadığı anlaşılıyor mu?
(Bir dipnot: Cohen'le doktora yıllarımda derlediğim 'Yapay Zeka ve Beşeri Bilimler' konulu bir dergi için yazışmış ve AARON üzerine bir makalesini yayımlamıştık. Benzer bir derlemeyi, Türkçe’de Yapı Kredi Yayınları'nın yayımlamış olduğu COGİTO dergisinin Yapay Zeka sayısında okumak mümkün.)
Gelelim, son yıllarda yeni bir atılım içinde olan YZ şiir projelerine. İngilizce bir örnekle başlayalım ve aynı soruyu soralım. Bu şiirin bir makina tarafından yazıldığı anlaşılıyor mu?
Bu şiir, Cambridge Üniversitesi araştırmacısı Jack Hopkins'in bir nöral şebeke modellemesiyle geliştirdiği Yapay Zeka sisteminin ürünü.
Araştırmayı okumak isterseniz burada: https://research.fb.com/wp-content/uploads/2017/06/automatically-generating-rhythmic-6-2.pdf
Google araştırmacıları da bir süredir şiir yazan bu tür modeller üzerine çalışmaktalar. (İngilizce)
Bir dipnot daha: Türkçe yazan ilk “robot-şair” Deniz Yılmaz'ı Açık Radyo’nun Açık Dergi programında Pazartesi/Çarşamba/Cuma günleri dinleyebilirsiniz.
Bir nesnenin bir sanat eseri olarak görülüp görülmemesinde elbette öznel bir yan var. Elimizde nesnel bir "sanat-ölçer" cihazı yok. Dolayısıyla, sanatın öznel boyutunu da göz önüne almak için, bu tartışmayı örnekler üzerinden götürmeyi daha verimli buluyorum.
Şimdi yeniden Yapay Zeka ve müziğe dönelim.
Bilinen ilk bilgisayar tarafından üretilmiş müzik, bilgisayar biliminin kurucusu Alan Turing tarafından 1951'de Manchester'da programlanmış. Fakat,Yapay Zeka tartışmasının da öncülerinden olan Turing'in 1951 programlaması, bir bilgisayar bestesi içermiyor. Yalnızca bir ses üretimi var.
Turing'in devasa Manchester Mark1 bilgisayarında programladığı 3 şarkının restore edilmiş halini, şuradan dinleyebilirsiniz.
Hatırlatayım, Açık Bilinç'te yapmış olduğumuz 'Alan Turing ve Yapay Zeka'nın Temelleri' serisi de şurada:
Açık Bilinç: Alan Turing Özel Dizisi
Yapay Zeka modelleriyle müzik konusunda ciddi ilerlemeler var. FACT dergisi, “Yeni müzik devrimine hazır mısınız?” diye soruyor:
We Are The Robots: Is the future of music artificial? (İngilizce)
Bir örnek dinleyelim: SONY araştırmacıları tarafından üretilmiş bir YZ sisteminin, Beatles tarzında bir özgün bestesi Daddy’s Car.
"Daddy's Car" benim bir seferden fazla dinlemek isteyeceğim bir şarkı değil. Bir Beatles şarkısı demeye de dilim varmaz. Fakat burada asıl soru yine şu: Bu şarkının bestecisinin bir insan olmadığı hemen anlaşılıyor mu?
Yani, Yapay Zeka sistemleri sanatsal yaratıcılık alanında artık insan ürünü olmadığı anlaşılamayacak eserler vermeye başlamış gibi görünüyor diyebilir miyiz?
Burada Yapay Zeka sistemlerinin müzik icrasından değil, besteciliğinden söz ettiğimizin altını çizeyim. Otomatik müzik icrası farklı bir araştırma alanı. Örneklerimizde icracıların hepsi insan.
Şimdi gelelim bu duyurunun son kısmına. Küçük bir sınav var. 4 beste dinleteceğim. Hangisi insan elinden çıkma, hangisi Yapay Zeka bestesi, tespit edebilecek miyiz?
Dinleyeceğiniz eserlerden YZ ürünü olan besteler, tanıdık klasik müzik bestecileri örnek alınarak, benzetilerek yapılmış eserler. Farklı tarzda 4 eser fragmanı dinleyeceğiz: Bach, Mozart, Chopin, ve Stravinsky - ya da onları taklit eden Yapay Zeka ürünleri. Hangi eser kime ait?
(Son ve önemli bir dipnot: Bu konuyu daha önce Zeynep Arıca’nın Orpheus'un Peşinde programında konuşmuştuk. Bilenler lütfen cevapları radyo yayınına kadar söylemesin!)
1. Eser: Klavsen için küçük bir etüd Bach olabilir mi?
2. Eser: Bir opera fragmanı Mozart olabilir mi?
3. Eser: Tanıdık bir form, Mazurka Chopin olabilir mi?
4. Eser: Bir senfonik şiir fragmanı Stravinsky olabilir mi?
Sorumuz şu: Bu eserlerden ikisi sahici, insan bestecilere ait. Diğer ikisi bir Yapay Zeka sisteminin ürünü. Hangisi insan, hangisi makina? Söyleyebilir misiniz?
Şimdilik ara...
