Açık Bilinç'te yeni bir seriye başlıyoruz: Felsefe Dünyasından Portreler.
Her programda, bir felsefeciyi ele alacağız hem kişi hem düşünür olarak tanıtmaya çalışacağız. Antik dönemden günümüze kadar, uzman konuklar eşliğinde, felsefeci portreleri sunarak ilerleyeceğiz. Felsefe dünyası, haliyle, çok geniş. En önemli isimleri, zaman içinde, programa taşımaya gayret edeceğiz.
Fotoğraflarla küçük bir Felsefe Portreleri bir seçkisi:
— / —
Seriye başlarken, giriş olarak birkaç genel söz söylemek isterim.
Serimizin şimdilik bir bitiş tarihi yok ve programlar art arda haftalarda yayınlanmayacak.
Daha önce başlayan fizik ve matematik serileri gibi, zaman zaman felsefe dünyasından portreleri ziyaret edeceğiz.
Seride, kronolojik bir sıra izlemeye çalışacağız, en azından ilk başlarda. Fakat zaman zaman geriye veya sunduğumuz felsefecilere yeniden dönebiliriz. İster istemez zaman çizgisinde atlamalar olacaktır.
(Bu seri için önerilerde bulunmak isterseniz, lütfen bana yazmaktan çekinmeyin.)
— / —
Çağdaş felsefenin içinde, öğrencilerinin bildiği gibi, büyük bir ayrılık var. İngiltere/ABD temelli Analitik Felsefe ile Avrupa temelli Kıta Felsefesi.
Bu iki düşünce okulu, birbirini hiç sevmez, pek de tanımaz. İki alanda birden iyi eğitim alabileceğiniz çok okul bulamazsınız.
Bu Analitik/Kıta felsefesi ayrılığı, kendi içinde, felsefi birtakım nedenlere dayanıyor. 19. yüzyıl sonlarına giden bu nedenleri sorgulamak, ayrılığın öncesi ve sonrasına dair isimleri tartışmak niyetindeyim.
Seride, her iki düşünce okulundan da önemli isimlere yer vereceğiz.
— / —
Son 2500 yıl içinde düşünce tarihine isimlerini yazdırmış olan en önemli felsefeciler, nasıl insanlardı?
Nasıl dönemlerde ne tür hayatlar sürdüler?
Felsefe portrelerinde, soyut fikirlerinin ve felsefe kuramlarının yanı sıra düşünürlerin kişiliklerine de değinmeyi amaçlıyoruz.
Niçin Platon'la başlıyoruz?
Felsefe dünyası elbette Batı düşüncesiyle sınırlı değil.
Dünya üzerinde ilk felsefi düşüncenin üretildiği yer de Avrupa/Avrasya değil.
Hindistan ve Çin kökenli önemli düşünce okulları var.
Bu alanlarda uzman isimler bulabilirsem, konuk edeceğim.
İslam Felsefecileri, özellikle Ortaçağ'da öne çıkıyor. Bütün dünyanın düşünce sistemini etkileyecek katkıları var.
Sıra Ortaçağ Felsefesi'ne geldiğinde, İslam Felsefecileri üzerine de konuşmayı planlıyorum.
— / —
Antik Yunan, Batı düşünce tarihinin felsefi temellerinin şekillendiği dönem.
Bu dönemin, düşünceleri yazılı olarak elimize ulaşan en önemli iki ismi, Platon ve öğrencisi Aristoteles.
Platon aracılığıyla, yazılı eser bırakmamış olan hocası Sokrates hakkında da bilgi sahibiyiz.
İtalyan ressam Raphael'in ünlü "Atina Okulu" tablosunun merkezinde, Platon ve Aristoteles'i görüyoruz. Platon gökleri, Aristoteles ise yeryüzünü işaret ediyor.
Felsefe tarihçilerinin, resimde tasvir edilen Platon ve Aristoteles arasındaki bu ayrımı sorunlu bulduğunu biliyorum.
Platon ile Aristoteles arasında önemli bir süreklilik var.
Öte yandan bu tasvirde, "Felsefe nedir?" sorusuna verilecek cevapların ve felsefe pratiklerinin ayrılığıyla ilgili, bugüne kadar gelen doğru bir yan olduğunu da düşünüyorum.
Bu konuya, Analitik/Kıta Felsefesi ayrımını konuşurken döneceğim.
— / —
Son olarak, ele alacağımız pek çok isim, bugüne benzemeyen geçmiş zamanlarda yaşamış ve farklı kavramlarla düşünce üretmiş isimler.
Felsefe Tarihi için, tarihin diğer alanlarında da yer alan, zor bir soru var:
Geçmiş zaman düşüncesini günümüze doğru olarak nasıl taşıyabiliriz?
Örneğin, Platon'da da Aristoteles'te de Antik Yunan döneminde en azından Homeros'tan beri kullanılan "psukhe" kavramını nasıl anlamalıyız?
Türkçeye genellikle "ruh" olarak çevrilen "psukhe" (İngilizce'de "psyche"), bugün kullandığımız "ruh" teriminden hayli farklı bir kavram.
Anakronizm hatasına düşmemek, geçmiş zamanlarda farklı kullanımları olan kavramları doğrudan ödünç alıp bugünkü halleriyle kullanmamak için, her düşünürün kendi dönemini, o dönemi var eden kültürel bağlamı da zaman yettiğince programlarda özetlemeye gayret edeceğiz.
— / —
Bu girişin ardından, bu hafta portresini çizmeye çalışacağımız Platon'dan kısaca söz edeyim.
Nispeten çağdaş bir alıntı; matematikçi ve metafizikçi Alfred Whitehead, şöyle diyor:
"Avrupa Felsefe geleneğinin, Platon düşüncesine düşülmüş dipnotlardan oluştuğu söylenebilir."
Bu önermeyi fazla iddialı bulabilirsiniz. Fakat önemsememiz gereken ana fikir, Platon'un, kendisinden önce pek şekillenmemiş Felsefe alanında, metafizikten bilgibilime, etikten siyasete uzanan geniş bir yelpazede çok önemli eserler vermiş ve yollar açmış bir düşünür olduğu.
Platon'un eserleri, hocası Sokrates'e sıkça yaptığı atıflarla ve bugünkü felsefe metinlerinde pek rastlanmayan diyalog biçiminde karşımıza çıkıyor.
Platon'un görüşlerinin hangileri Sokrates'e ait(ti), hangileri hocasının ağzından ifade edilen özgün fikirleri, orası biraz karışık.
Platon, hocası Sokrates gibi, Atinalı bir felsefeci.
Öğrencisi Aristoteles ise, o çevreden değil. Stagiralı. Yani, “merkez”den değil “periferi”den gelen bir düşünür.
Atinalı olmak veya olmamak, Sokrates'in de Platon'un da Aristoteles'in de hayatlarında hep önemini korumuş bir faktör.
Bundan serinin ilk iki programında da söz edeceğiz.
— / —
Felsefe, klasik Yunancadaki "philosophia" sözcüğüne karşılık geliyor.
Bilgi/erdem sevgisi diye çevrilebilir.
Platon, bu anlamda, yaptığı işin hakkını veren bir düşünür.
Erdem arayışı, bireyin psikolojisinden toplumsal adalet anlayışına kadar, Platon için en önemi unsur.
Platon'un en etkileyici taraflarından birisi, metafiziği psikolojiyle, bilgibilimi etikle ve siyasetle bağdaştırması, erdem arayışı alt motifinin üzerine her ucu birbirine bağlanan çok kapsamlı bir düşünce sistemi inşa etmiş olması.
Haliyle yarım saat içinde Platon düşüncesinin hakkını vermek imkânsız.
Fakat, bir giriş babından, en önemli noktalara değinmeye çalışacağız.
— / —
Not. Konuğumuz Dr. Sidiropoulou, Platon ve Aristoteles metinlerini klasik Yunanca aslından inceleyen bir felsefeci.
Fakat yıllardır Türkiye'de ders veriyor. Dolayısıyla programı Türkçe yapıyor olacağız.
(Böylece bu konuda gelen soruları da yanıtlamış olayım.)
— / —
Bu akışı, Platon'un "ideal toplum" düşüncesiyle ilgili küçük bir notla bitireyim.
Bugüne dek tartışmaların konusu olmayı sürdüren "Devlet" başlıklı eserinde Platon, "mağara alegorisi" diye anılan bir hikaye anlatıyor.
Türkçe seslendirilmiş bir videoda özetlenmiş, ekliyorum.
Hayatınızı, gerçeğin kendisini değil yalnızca soluk bir yansımasını görerek geçirdikten sonra, bu düşünsel tutsaklığınızdan kurtulmuş bir felsefeciye dönüşseniz ve görüşünüzü başkalarıyla paylaşmaya çalışsanız, ...
Platon'un mağara alegorisi: Platon'un Mağara Alegorisi- Türkçe Seslendirme
— / —
Platon'u en derinden etkileyen olaylardan birisi, halkla konuşarak, "felsefi diyaloglar" yoluyla onlara doğruyu göstermeye çalışan hocası Sokrates'in, zamanın Atina iktidarı tarafından ölüme mahkûm edilmesiydi.
Eserleri arasındaki en çarpıcı diyaloglardan olan 'Phaedon'da bunu anlatır.
Platon'un "mağara alegorisi"nde anlatmaya çalıştıklarını, hocası Sokrates'in başına gelenler bağlamında düşünmek doğru olur.
Jacques-Louis David'un ünlü tablosu "Sokrates'in Ölümü", Sokrates'in baldıran zehrini içmeden önce öğrencilerine yaptığı son konuşmayı tasvir ediyor.
Öte yandan, ünlü bilim felsefecisi Karl Popper, 2. Dünya Savaşı yıllarında yazdığı kitabı "Açık Toplum ve Düşmanları"nda, Platon'un devlet anlayışının demokratik toplumlara karşı faşizan tehlikeler içeren fikirler içerdiği kanısında.
Programı bu konuya değinerek bitireceğiz.
— / —
Gelecek hafta, Felsefe Dünyasından Portreler serisine, Antik Yunan döneminin ikinci önemli ismi Aristoteles ile devam edeceğiz.
Felsefeci Dr. Lale Levin Basut konuğumuz olacak. Aristoteles'te bilgi anlayışı, ruh kavramı ve etik konularını ele alacağız.
Açık Bilinç'i Salı sabahları 9:30'da (http://acikradyo.com.tr/stream) dinleyebilir, podcast arşivine http://acikradyo.com.tr/program/acik-bilinc'den ulaşabilirsiniz.
