İşte benim çocukluğumdan havadan-sudan hatırladıklarım: Altmışlı yıllarda daha küçük bir çocukken rahmetli dedem Hüseyin Ayar’ın radyosu başında konu komşu toplanır, ajans (haberler) pür dikkat dinlenirdi. Ben de o radyo denilen kutunun sağını solunu inceler ve özellikle de içindekileri görebilmek için uğraşırdım. Bir gün hava durumu için rahmetli Veysel Dayı’nın "herhalde devletin müneccimleri var" demesini unutmadım. Şimdi bir Amerikalı meteoroloğun yazdıklarını okuyalım: "Çocukken barometreden basıncın artması veya azalmasıyla nasıl hava tahmini yapılabildiği konusunun, kafamı fazlasıyla karıştırdığını hatırlıyorum. Barometrenin bir tarafı fırtınalı, diğeri iyi havayı gösteriyordu. 'Barometre fırtınalı veya iyi havayı nasıl biliyor?' diye düşünüp duruyordum..."Yaklaşık olarak 40 yıl önce aramızdaki fark buydu. Şimdi, çocuklarımız için bu farkın küçük olmasına biraz olsun katkıda bulunmak istiyorum. Önce bazı hava tahmin kavramlarını basit ama büyüklerin dilinden açıklayacak; sonra da onları çocuklarımızın anlayabilmesi için kodlayıp kolaylaştıracağım.Bulunduğunuz yerin batısında yer alan herhangi bir yerdeki hava şartları, büyük ihtimalle sizin yarınki hava durumunuzu oluşturur. Buna, genellikle hava şartlarını kontrol eden, "yüksek" ve "alçak" basınç alanlarının batıdan-doğuya doğru hareket etmesi neden olur. "Y" (veya İngilizce "H") harfi, yer kartı dediğimiz meteoroloji haritası üzerindeki yüksek basınç merkezlerini gösterir. Bu merkezlerin bulunduğu geniş alanlarda hava şartları fazla değişmez. Bunların etkilediği bölgedeki hava, yüksek basınç merkezinin doğduğu yere bağlı olarak, sıcak veya soğuk olabilir. Yüksek basınç merkezleri çevresinde hafif şiddetli rüzgarlar saat ibresi yönünde eser ve gökyüzü bulutsuzdur. Bu merkezlerin hakim olduğu günlerde, sisle birlikte hava kirliliği problemleri de yaygın olarak görülür."A" (veya İngilizce "L") harfi, harita üzerindeki alçak basınç merkezlerinin bulunduğu yerleri gösterir. Bu merkezler, (atmosferik) cephe olarak adlandırılan iki farklı havayı birbirinden ayıran sınırlar boyunca oluşur. Alçak basınç merkezlerinin etkili olduğu sistemlerde, cephelerle birbirinden ayrılmış sıcak ve soğuk bölgeler bulunur. Hızla değişen hava şartları ve fırtınalar, alçak basınç merkezleriyle birlikte görülür. Rüzgar bu merkezlerin etrafında saat ibresinin tersi yönde kuvvetli olarak eser ve gökyüzü kapalıdır.Yüksek ve alçak basınç merkezleri, kuzey ve güney yönde hareket edebilirse de esas hareketleri genellikle batıdan-doğuya doğrudur. Yüksek ve alçak’lar bulunduğumuz yeri birbiri ardına etkileyebildiği için, iyi ve fırtınalı hava şartlarından dönüşümlü olarak etkileniriz. Cepheler sıcaklık, basınç ve benzeri yönden birbirinden farklı havaları birbirinden ayıran sınırdır. Hava şartlarındaki önemli ve hızlı değişimler cepheler boyunca görülür. Şimdi de bu söylediklerimi çocuklar için tekrarlayayım: Haritadaki yüksek basınç "Y", "yaşasın güzel hava"yı sembolize ediyor. Burada "güzel havanın" anlamı, güneşli ve sıcak havadır. Ayrıca ‘"Y" ile "ağır" (yoğun) sembolize edilebilir. Ağır hava ile güzel hava arasında ilişki mevcuttur. Birçok çocuk, yanlış bir şekilde "Y"yi "yüksek sıcaklık" olarak algılayabilir. Oysa yüksek basınç sisteminde hava açık ama ‘soğuk’ veya ‘sıcak ’ olabilir. Hava haritalarında alçak basınç "A", "can sıkıcı" (aksi) havayı sembolize etmektedir diyebiliriz. "Can sıkıcı hava" ile bulutlu ve yağmurlu havayı ifade ediyoruz. Ayrıca "A", "hafif" (Az yoğun) olarak da düşünebilir. Hafif hava (uçan balon gibi) yükselir ve bulutların oluşması sonucu yağış meydana getirir. Cephe renkleri, soğuma veya ısınmayı çocuklara göstermek için kullanılabilir. Mavi, soğuk bir renktir ve bu nedenle mavi üçgenlerin anlamı, soğuk havadır. Kırmızı ise sıcak bir renktir ve bu nedenle kırmızı yarı kürelerin anlamı, sıcak havadır. Genellikle çocuklar cephelerin hareketi kavramına pek sahip değildir. Cephe hareketlerinin gösterilip, anlatılması çocukların civardaki sıcak ve soğuk havayı anlamalarına yardımcı olur. (Maalesef TV ve gazetelerimiz hálá meteorolojik haritaları vermiyor. Bu nedenle bkz., http://131.54.120.150/wxcharts/wxcharts.htm)Bizde "Çocuktan al haberi" diye bir söz vardır. Amerikalı yazar Mark Twain ise ‘İlginç bilgilerin çoğu çocuklardan gelir’ demiş. Böylece, ABD’de 5. ve 6. sınıf ilköğretim öğrencilerinin fen derslerinden ilginç açıklamalar derlenmiş. Örneğin, "Bazı insanlar güneşe bakarak saati söyleyebiliyor, fakat ben şimdiye kadar rakamları hiç göremedim" ya da "Rüzgar havaya benzer, ama sizi biraz iter" gibi çocukça ama ilginç açıklamalar. Yine Mark Twain’e göre "Çocuklar bildiklerinin tümünü söyler ve sonra da susarlarmış." Çocuklarınızın havayla ilgili söylediklerini bana yazın, ben susayım.
14 Haziran 2004'te www.hürriyetim.com.tr 'de yayınlanmıştır.
