Nicole Croisille'in ardından

Devrim Özkan: Merhabalar, ben Devrim Özkan, Apaçık Radyo’da Fransız Öpücüğü'nde birlikteyiz. Bu haftaki programımı, 4 Haziran’da aramızdan dansçı, oyuncu ve yorumcu Nicole Croisille’e ayırdık. Konuğumuz da Apaçık Radyo programcılarından sevgili Sedat Nemli bu hafta. Onunla birlikte bu değerli sanatçının hem kariyerinden hem de en sevilen şarkılarından bahsedeceğiz. Hoş geldiniz Sedat Bey, bir kez daha Fransız Öpücüğü'ne.

Sedat Nemli:  Hoş bulduk, çok teşekkür ederim.

D: Nicole Crosille denince akla genelde 1966 tarihli Claude Lelouch filmi Un homme et une femme – Bir Erkek ve Bir Kadın’ın unutulmaz melodisi ve hatta bu melodide geçen dabadabada sözleri geliyor. Filmden ve şarkıdan birazdan ayrıntılı olarak bahsedeceğiz ama Nicole Croisille aslında bundan çok daha fazlasıydı değil mi?

S: Evet, çünkü 1960 başlarında ortaya çıktığında dediğiniz gibi çok yönlü bir sanatçı olarak pantomimden tiyatroya, danstan şarkıya her türlü konuda çok erken yaşta yetişmiş bir sanatçı olarak kendini göstermeye başladı. İyi bir İngilizceye vakıf olduğu için 60 başlarında sanıyorum ABD’ye gidip orada bir takım konserler verdi ya da performanslar sergiledi. Ondan sonra da hem caz yönü, hem blues yönü hem de şanson yönüyle Fransa’da kendisinden söz ettirmeye başladı.

D: 1936 doğumlu, 88 yaşında aramızdan ayrıldı. Paris’in güney batısındaki Neuilly-sur-Seine’de dünyaya geldi. Babası bir turizm ajansı müdürü annesi ise piyanistti. Annesi destek vermiş, o da annesi sayesinde ilerlemiş.  Bir zaman Comédie-Française'de derslere katıldı buranın bale bölümünde yer aldı. 1950'lerde Marcel Marceau'dan ders alarak bir pantomim sanatçılığını eklemiş becerileri arasına; 1957'de ilk kez bir turne kapsamında Güney Amerika'ya gitti ve burada Brezilya ve Güney Amerika müziğini keşfetti. Caz müziğine hayran aynı zamanda.

S: Evet, kariyeri boyunca pantomimde Marcel Marceau olsun, caz müziğinde Chicago’da, başka yerlerde olsun, Fransa’ya geldiğinde ileri de bahsedeceğiz Claude Nougaro olsun, sinemada Lelouch olsun, her zaman konusunda çok önemli kişilerle çalışabilmiş. Aslında, şanslı bir sanatçıymış diye düşünüyorum.

D: Evet, şanslı bir de küçükten sanatçı olmuş. Zaten: “Yerimin her zaman sahne olduğunu biliyordum. Kendimi en rahat hissettiğim yer orası.” diyormuş. 1958'de Joséphine Baker'ın revüsünde yer almış ve yine Le Bourgeois gentilhomme – Kibarlık Budalası balesinde boy göstermiş. Jean Marais ile birlikte, sadece bir kez sahnelenen şarkı sözleri Charles Aznavour imzalı avangart müzikal komedi L'Apprenti fakir'de oynamış. 1960'ların başında ilk kayıtlarını yayınlamaya başlamış, yani bu yé-yé zamanına denk geliyor.

S: Evet, 61 galiba.

D: Evet, 61. Yani yé-yé akımının başlangıcıyla aslında kendisi de şarkı söylemeye başlıyor. Burada ilk kaydı Dieu merci, il m'aime aussi adlı şarkı. Ray Charles'ın Halleluya, I Love Her So şarkısının cover'ı. Büyük başarı elde etmiş bu şarkıyla.  Bir de 61’de Cannes’da düzenlenen Eurovision Şarkı Yarışmasında Jean-Claude Pascal'a birinciliği getiren Nous les amoureux'yü yorumlamış. Onun yorumu da çok caz altyapılı, şarkı o kadar olmasa da. O da çok güzel bir şarkı.

S: 1963’te de galiba, Juan-Les-Pins’deki Antibes Caz Festivalinde de sahnede yer almış. O senelerde bayağı caz konusunda faal olmaya başlamış.

D: O zaman bu döneme ait bir parçayla başlayalım programa. 1961’de, Eurovision’da Lüksemburg adına yarışan Jean-Claude Pascal’e birinciliği getiren Nous les amoureux adlı parçayı Nicole Croisille’den dinliyoruz.

D: 1964'te baş dansçı olarak çalışmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'ne döndü. Broadway'deki Folies Bergère'de bir gösteride sahne aldı ve bir yılını New York'ta geçirdi. Yine bir önceki şarkıya dönersek: "Ben cazla doğdum!" "Nereden geldiğini bilmediğim bu nabız atışlarına ihtiyaç duyuyorum." diye bir sözü de var Nicole Crosille’in. Artık yavaş yavaş 1966’ya ve ünlü Claude Lelouch filmi Un Homme et Une Femme’a geliyoruz. Nicole Croisille’in tüm kariyerine damga vuracak film olacak bu aslında. 

S: Evet, Lelouch’la birlikteliği diyeceğim, birlikte çalışmalarının sanıyorum ilk örneğiydi. Ondan sonra muhtelif Lelouch filmlerinin soundtrack’lerinde Nicole Croisille’in sesini duymak mümkün fakat burada sizin de bahsettiğiniz gibi ilginç yanı, filmin ünlü şarkısının aslında hiçbir söz içermemesi, sadece sesleri duyuyor olmamız. Nicole Croisille ile birlikte Pierre Barouh’un sesini ve Francis Lai’nin bestesini. 

D: Pierre Barouh dedik. Jean-Louis Trintignant ve Anouk Aimé başrolleri paylaşıyor filmde. Filmi tekrar izlediğimde şuna dikkat ettim: beste biraz Brezilya altyapısına sahip. O zamanlar zaten meşhur Brezilya’ya bir hayranlık var.

S: Antonio Calros Jobim’in sükse olmaya başladığı senelerde o her yere aksetmeye başlamıştı.

D: Pierre Barouh mesela ki Anouk Aimé’nin ilk eşini canlandırıyor, dublörlük yapıyormuş, ölmüş, onun üzerine Jean-Louis Trintignant’la tanışıyor. Pierre Barouh mesela filmin başlarında Saravah diye bir Brezilya şarkısı söylüyor o da Baden Powell bestesi, Pierre Barouh sözlerini yazmış. Orada daha ilk Brezilya melodilerini duymaya başlıyoruz. O bana ilginç geldi, Francis Lai’nin bestesi de Brezilya müziğine özgü özellikler taşıyor. Pierre Barouh aynı yıl Saravah stüdyosunu kurmuş, bağımsız müzik yapıyor. Saravah Portekizce “Merhaba” anlamına geliyor. Böyle güzel tesadüfler var.

S: Çok doğru, evet.

D: Nicole Croislle de ilerde, sizin de az önce belirttiğiniz gibi Claude Nougaro ile tanışmasından ötürü, Nougaro’nun Brezilya’ya müziğine olan tutkusunu da kullanarak onun şarkılarına da yer verdi repertuvarında ve Brezilya müziği altyapılı şarkılar söyledi ve albümler çıkardı.

S: Onu Fransız sanatçılarda çok görüyoruz yani caza ve Brezilya müziklerine en yatkın olan ve bunların tabii Brezilya ya da ABD dışında en iyi örneklerini verebilen sanatçılar, Fransız sanatçıları olmuştur diye düşünüyorum, en iyi adapte edebilenler hep onlar olmuştur.

D: Baktığımızda Claude Nougaro bunu yaptı, Georges Moustaki yaptı, daha sonra Bernard Lavilliers yaptı, şu aralar mesela Benjamin Biolay yapıyor yine bir Güney Amerika yolculuğu sonrası bossa nova tarzı şarkılar. Fransız müziğinde sık sık rastlıyoruz bunlara. Aslında belki de bu filmle başladı. Bir de şu ilginç: dabadabada diyoruz o melodiye, bu chabadabada olarak da bazen söyleniyor.

S: Orada üç kelime var galiba: encore une fois dabadabada

D: Evet, toi dabadabada diyor mesela Nicole Croisille, o chabadabada olarak adlandırılmış. Bir de şöyle enteresan bir şey var: bu chabada olarak daha sonra akıllarda kalmış, Fransa’da seçimlerde kadın-erkek eşitliği açısında kadın ve erkeklerin dönüşümlü olarak yer aldığı listelere “chabada listesi” denilmeye başlamış ve bu bir hukuk terimi haline gelmiş, hala da kullanılıyor. Bir şarkı, bir film nerelere geliyor, bu da oldukça enteresan. Şimdi o zaman bu filmden iki parçayla devam edeceğiz programa. Bunlardan ilki tabii ki ünlü Un homme et une femme, diğeri de filmin sonlarına doğru çalan, aslında bir erkekle bir kadın arasındaki aşkın hafif yok olmaya ya da solmaya başladığı anda çalan Plus fort que nous. Bunu da Pierre Barouh ile birlikte seslendiriyor Nicole Croisille. 

D: Bu şarkıdan yani Un homme et une femme’dan sonra Nicole Croisille artık bir film müziği şarkıcısı olarak anılmaya başlıyor, öyle bir döneme giriyor. Bir röportaj izledim geçenlerde onunla yapılan: kendisi de çok memnun değil bundan. Şarkıcı olarak ya da dansçı olarak da anılmak istiyor ama o etiket yapışıyor üzerine ve o etiketle anılmaya başlıyor.

S: İyi de bir etiket olmuş aslında çünkü anıldığı filmler çok güzel filmler, çok kaliteli filmler, kalıcı filmler olmuş. Şimdi sanıyorum yine iki parçayı peş peşe o sinema döneminden çalacağız. Bunlardan ilki yine Claude Lelouch’la 1967 yılında bir araya geldiği Vivre pour vivre adlı filmin şarkısı. Bu Lelouch’un yine başarılı olmuş bir filmi, Yves Montand, Candice Bergen ve Annie Girardot ile birlikte. Çok güzel bir filmdi. Oradaki parçayı Nicole Crosille seslendirdi. Annie Girardot’nun da iyi bir dönemi tabii.

D: Françoise Hardy’nin de yorumladığı Des ronds dans l’eau’yu da burada Nicole Croisille ve Annie Girardot söylemiş filmin içinde. Bir de Yabancı Film dalında Altın Küre almış.

S: Evet, Candice Bergen’ın da ilk zamanları. Çok ilginç, güzel bir filmdi. Ondan sonra ise 1968 yılında benim Nicole Crosille ile tanışmama vesile olan I’ll never leave you adlı parçayı çalacağı ki bu Les jeunes loups adlı Marcel Carné’nin yönettiği filmden alınmış bir parça. Bu parçadaki ilginç taraf şu: Nicole Crosille bu şarkıyı İngilizce olarak seslendirmiş. Programın başında da belirttiğimiz gibi İngilizceye çok vakıfmış ve bu film için bilhassa İngilizce söylemeyi yeğlemiş. Şarkıyı Tuesday Jackson ismi altında kaydetmiş yani kendi ismiyle değil, Tuesday Jackson olarak. Onun için ben yıllar sonra bu şarkının Nicole Croisille tarafından kaydedildiğini öğrendim çünkü ilk duyduğum seneler, 1968 senesi, İstanbul’da hatırlayanlar, İl Radyosu bu şarkıya sık sık yer verirdi. O zaman tabii kimin söylediğini kimin çalındığını yakalamak çok kolay olmuyordu. Yıllar sonra bu şarkıyı sağa sola mırıldanarak tekrar bulabildim ve Nicole Croisille olduğunu öğrendim fakat öncesinde hep Tuesday Jackson olarak bildim. Bu iki şarkı da hakikaten bu şarkıcının kariyerinde önemli parçalardır. Şimdi peş peşe dinliyoruz.    

D: 1972’de besteci Claude Pascal’la çalışmaya başlaması, Croisille’in kariyerinde yeni bir dönüm noktası oldu. Müzikseverlerin büyük beğenisini kazanan Téléphone-moi, La Garonne, Une femme avec toi ve Il ne pense qu’à toi (Parlez-moi de lui) gibi şarkılar onu 1976 ve 1978 yıllarında Olympia sahnesine taşıyacaktı. Artık yavaş yavaş film müziği şarkıcılığından popüler bir şarkıcıya dönüştüğü bir dönem 70’ler. Bununla ilgili: “Şöhreti yakaladığımda 40 yaşındaydım, kadınlarla konuşan bir kadının dilini kullanıyordum.” demiş. Söylediği şarkılar da hep aşk şarkıları bu dönemde.

S: Evet, program başlamadan önce sohbet ederken ona dikkat ettik. Fransa’da o dönem tabii pek çok önemli şarkıcı biliniyor, konuşuluyor vesaire ama adı nispeten daha az geçen bir şarkıcı Nicole Croisille. Belki de kariyerinin bu kadar büyük bir yelpazeye yayılmış olmasından dolayı olabilir. Belik de tüketici tarafından veya dinleyici tarafından tam konumlandırılmakta bir zorluk yaşanmış olabilir. Tam olarak bir yere odaklanmadığı için. Şimdi dediğiniz gibi bir caz ve kabare tarafı var, arkasından sinemaya geçiş ondan sonra yetmişli yıllarda aşk şarkıları vesaire. Yani birçok dala konmuş bir sanatçı ve kariyeri boyunca da bu devam edecek aslında. Onun için çok kıymetli bir sanatçı ama belki de aynı dönemde eserler vermiş başka önemli Fransız sanatçıları kadar sözü edilen bir sanatçı değil.

D: O zaman bu döneme ait iki parçayla devam edelim programa. Önce 1973 tarihli Parlez-moi de lui ya da Il ne pense qu’à toi, bunun ardından da 1974’te piyasaya çıkan Téléphone-moi.  

D: Yine bu döneme ait bir parçayla devam edeceğiz programa. 1975'te Pierre Delanoë ve Alice Dona, Croisille’e oldukça cüretkâr bir temaya sahip J'ai besoin de toi, j'ai besoin de lui adlı şarkıyı teklif ettiler. Şarkıda, bir kadın kendini bir kez daha iki aşk ve iki erkek arasında kalmış halde buluyor. Kafa karışıklığını ve arzusunu dile getiriyor, kimseye ait olmama arzusunu öne sürerek aynı anda iki erkeği sevme hakkını talep ediyor. Âşık olduğu iki erkekten biri romantik ve biraz vurdumduymaz diğeri ise güçlü ve ne istediğini bilen biri. Kadın da bu iki erkeğe de ihtiyaç duyduğunu belirtiyor ve: 

“Hâlâ sadece bir erkeğin her hakka sahip olduğunu düşünüyorsun/ ve bir kadının sadece bir tanrısı veya hükümdarı olduğunu / Neden korkuyorsun bir şeylerin değiştiğini görmekten // Sana da ihtiyacım var ona da / gerçek bu / sana da ihtiyacım var ona da / ama bu dile getirilmez”

 sözleriyle erkekler için hoş görülen bazı durumların konu kadınlara geldiğinde toplum tarafından farklı şekilde değerlendirilmesini eleştiriyor.

D: 1980’li yıllara geldiğimizde, Léo ve Encore adlı parçalarının başarısının ardından bu kez yine sinemaya döndü Nicole Croisille ve yine bir Claude Lelouch filminin müziğini seslendirdi. Aynı zamanda burada da çok küçük bir rol aldı: Les uns et les autres.

S:Les uns et les autres, evet. Daha çok müzikal temalı bir filmdi bu. Boléro adıyla da biliniyor. Lelouch’un en başarılı filmlerinden. Un homme et une femme’dan sonra belki de en çok sükse yapmış filmi bu. 1981, Cannes Film Festivali ödülünü kazandı diye hatırlıyorum fakat bir adım geriye giderek o kadar çok hatırlanmayan ama çok hoş bir Lelouch filmi olan ve yine Anouk Aimé’nin rol aldığı 1976’da Si c’était à refaire adlı filme de Nicole Croisille’in bir katkısı olmuştu. Yani Lelocuh ile olan ilişki devam etmiş fakat Les uns et les autres belki de bunların en başarılısı olmuş.

D: Şimdi biz de önce bu filmin soundtrack’inde yer alan aynı adlı şarkıyı dinleyeceğiz. Bunun ardından da bir uyarlamayla gelecek Nicole Croisille Apaçık Radyo mikrofonlarına. 1980’de Mina’nın Ancora, ancora, ancora adlı parçasını Encore ismiyle yorumlamıştı. Şunu da not olarak iletelim: parça Türkçeye de uyarlanmış ve Ajda Pekkan tarafından Aldatma, Zerrin Özer tarafından da Sana Yazdım isimleriyle seslendirmiş.

D: 1992’de Châtelet tiyatrosunda sergilenen Hello, Dolly! müzikalinde başrol oynadıktan sonra daha çok televizyon yapımlarında boy gösteren sanatçı, 2006’da şarkılarını konserlerinde sık sık seslendirdiği Claude Nougaro anısına “Nougaro, le jazz et moi” isimli albümü çıkardı. 2009’da bu kez “Bossa d’hiver” albümüyle Brezilya müziğine olan tutkusunu dinleyicisiyle paylaşan Croisille, 2014 ilkbaharında yayınlanan “Arc-en-ciel” isimli yeni stüdyo albümüyle bir gökkuşağı kadar renkli kariyerini taçlandırmış oldu.

2023'te RTL'le yaptığı bir röportajda Fransa'da ötanaziyi yasallaştırma meselesi ile ilgili bir soru sorulduğunda, bu projeden yana olduğunu açıklamıştı. "100 yıl yaşamayı hedeflemiyorum (...) Bağımsızlığımı yitirdiğim anda, hızla ortadan kaybolacağımı düşünüyorum (...) Milletvekilleri işlerini yaparsa yakında bir seçeneğimiz olacak" demişti. Mayıs 2025'te, milletvekilleri destekli ölüm hakkı yasasını onayladılar, bu henüz yasalaşmadı bildiği kadarıyla ama Nicole Croisille 4 Haziran’da aramızdan ayrıldı. Onun ardından Claude Lelouch’un bir açıklaması var.

S: Evet, bu programda Lelouch’dan da epey bahsettik. Nicole Croisille’le olan işbirliğinden, çalışmalarından. Hakikaten çok güzel çalışmalar ortaya koymuşlardı. Nitekim ölümünün hemen ardından Claude Lelouch: “Her türlü yeteneğe sahip, hayranlık uyandıran bir kadındı; şarkı söylemeyi, dans etmeyi biliyordu, cesur bir kadındı, harika bir oyuncuydu” demiş. “Hayatımda önemli bir rol oynadı tıpkı Anouk Aimée, Jean-Louis Trintignant, Pierre Barouh ve Francis Lai gibi, ekibimizin son üyesi de aramızdan ayrıldığı için çok üzgünüm” demiş Lelouch. "O eşsiz sesi, filmlerimin nefesiydi, duygularımın müziğiydi. Birlikte, sonsuzluğa uzanacak anlar yarattık. Benzersiz tınısı görüntüleri canlandırdı, her sekansı bir zarafet anına dönüştürdü. Sırlar gibi yankılanan sözcükleri mırıldandığı kayıt seanslarını hatırlıyorum. Ruha dokunma konusunda nadir bir yeteneğe sahipti, Nicole Croisille.”

D: Evet. Böyle demiş Claude Lelouch, biz de böylece programın sonuna geldik. Sedat Bey, çok teşekkür ederim size katıldığınız ve bu değerli bilgilerinizi, anılarınızı bizlerle paylaştığınız için.

S: Ben teşekkür ederim. Çok keyif aldım. İnşallah tekrar birlikte oluruz.

D: Ben de öyle umuyorum. Önümüzdeki hafta görüşünceye dek, hoşça kalın.