Kayıp zamanın izini süren şarkılar

Programın açılışını 1965 tarihli bir Jean Ferrat parçasının Isabelle Aubret yorumuyla yaptık. "On ne voit pas le temps passer" [Zamanın geçtiğini görmeyiz] adlı parçada, genç yaşta evlenip çocuk sahibi olduktan sonra kendini hayatın doğal akışına bırakan insanların hikâyesini anlatıyordu Ferrat ve “Gülmeli mi ağlamalı mı? Kıskançlık mı uyandırıyor yoksa acıma mı? Bunu söyleyecek yüreğim yok, görmeyiz zamanın geçtiğini” diyordu.

Salvatore Adamo, 2006 yılında piyasaya çıkan albümünde yer alan "Au café du temps perdu" [Kayıp zaman kafe'sinde] adlı parçayı ertesi yıl yayınlanan düetler albümünde Thomas Dutronc’la birlikte yorumlamıştı. Şarkıda yer alan “Kayıp zaman kafe'sine, zenginken giderdim, umursanmayan tüm bu hiçliklerle, cebim dolu olduğu zamanlarda” sözleriyle gençlik yıllarında kolayca harcanan zamanın değerinin ancak belli bir yaşa geldikten sonra anlaşıldığı ifade ediliyordu. Adamo’nun 10 Şubat’ta İş Kulelerde vereceği konserin biletlerinin satışta olduğunu da hatırlatalım.

Kariyeri boyunca, yitip giden zaman hakkında birbirinden güzel şarkılara imza atan başka bir isim de Charles Aznavour. "Hier encore"dan "Sa jeunesse’e, Je n’ai pas vu le temps passer"den "Qui"ye, geçen zaman ve yaşlanma olguları hep kafasını meşgul etmişti Aznavour’un. Sanatçının zaman temalı bir başka şarkısı da doğrudan bu kavramın adını verdiği 1964 tarihli "Le temps"dı. İnsan hayatında her şey için farklı bir zaman olduğunu belirttiği şarkısına “Bırak rehberlik edeyim hayatındaki adımlarına, bırak sevdireyim kendimi sana, yaslan bir çocuk gibi omzuma, bırak unutturayım sana: geçip giden zamanı, neşesiz zamanları, harikalar zamanını, uçup giden zamanı ya da homurdanan zamanları” sözleriyle başlıyordu Aznavour ve şarkı boyunca hayatta sevmek, ortadan kaybolmak, ağlamak, oyun oynamak, yalan söylemek ya da düşüncelere dalmak için farklı zamanlar olduğundan söz ediyordu.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi Charles Aznavour’un geçip giden zaman için yazdığı şarkıların en sevilenleri arasında birbirini adeta tamamlayan "Hier encore" ve "Sa jeunesse" yer alıyor. Sanatçı konserlerinde de genellikle arka arkaya seslendiriyordu bu parçaları. Hier encore daha fazla tanınsa ve onlarca farklı sanatçı tarafından farklı dillerde yorumlanarak dünya müzik literatürüne geçmiş olsa da Aznavour 1956 yılında ilk olarak "Sa jeunesse"i yazmıştı. Parçada, gençlik dönemini biraz da hayal kırklığıyla hatırlayan orta yaşlı bir adamın ağzından, gençleri hayatlarının umursamazlık ve aşk beklentileriyle dolu bu kısa döneminden faydalanmaya çağırıyor, bu yılların çok çabuk geçtiği ve eğer bu dönemin tadını çıkarmazlarsa ileride pişmanlık duyabilecekleri konusunda onları uyarıyordu. Bu şarkıyı yazdığında henüz yirmili yaşlarının sonunda olan Aznavour daha o yıllarda zamanın ne kadar çabuk akıp gittiğini fark etmişti. Bundan yaklaşık on yıl kadar sonra da repertuarındaki başyapıtlardan biri olan "Hier encore"u kaleme almıştı sanatçı. "Yesterday when I was young" adıyla İngilizce olarak da seslendirdiği şarkıda, geriye dönüp hayatının bilançosunu çıkaran bir adamın rolüne bürünüyordu Aznavour ve kâh gerçekleşmeyecek hayallerin kâh umutsuz aşkların peşinden koşarak yaşamını boşa geçirdiğini ifade ediyordu “Nerede şimdi benim yirmili yaşlarım” derken. 

Geçip giden zamanın ardından pişmanlıklarını ifade eden sanatçılar arasında yalnızca Charles Aznavour yoktu elbette. Örneğin bundan üç yıl önce aramızdan ayrılan Alain Barrière, 1966 tarihli "Je regrette ce temps" adlı şarkısında, yokluk içinde geçmesinde rağmen umutlarla dolu olan gençlik yıllarını hatırlıyor ve “Arıyorum seninle yaşadığım o yılları, arıyorum sadece kendim olduğum zamanları” diyordu. Marc Lavoine ise daha yakın tarihte piyasaya çıkan "Le temps perdu" isimli şarkısında “Kayıp zaman kapısını çalıyor, kafatasımın çatı katında esen hatıraların, yitip giden aşklarımın. Kayıp zaman bir roman gibidir, sayfaları rüzgârda uçuşan. Uzun hıçkırıklar nehrindeki bir köprünün altına attığımız bir hikâye. Kayıp zaman serseri gibidir ya da bir otoyol soyguncusu, yaralar açar, yoldaşıdır acıların” sözleriyle eski bir aşkını anıyordu. 

Fransız müziğinde zaman üzerine yazılmış en güzel parçalardan biri de Léo Ferré’ye ait. 1970 tarihli Amour, anarchie adlı albümünde Anglosakson müzisyenlerle çalışan ve kariyerinin ilk rock müzik altyapılı albümünü kaydeden Ferré’nin bu albüm için yazdığı bir başka şarkı, albümün genel havasına uymadığı için bu çalışmada yer almamış, bir süre sonra 45’lik olarak piyasaya çıkmıştı. İlerleyen dönemde Ferré klasikleri arasına girecek ve Dalida’nın unutulmaz yorumuyla tüm dünya tarafından keşfedilecek olan bu şarkı "Avec le temps"dı. Ferré, 1968’te, eşi Madeleine’le yaşadığı ayrılık sonrasında yazmıştı parçayı. Madeleine’in, Ferré’nin çok sevdiği şempanzesi Pepée’yi de öldürdüğü, oldukça trajik ve şiddet dolu bir ayrılıktı bu. Sanatçı bunun acısını, çok uzun süre boyunca yaşayacaktı. Şarkının son bölümünde şöyle diyordu Ferré: “Zamanla, Zamanla, her şey kaybolur Ve solgun hisseder insan kendini, bitkin bir at misali, Ve donmuş hisseder rastgele bir yatakta, Ve yapayalnız hisseder belki ama dertsiz, Ve aldatılmış hisseder kayıp yıllar tarafından, o zaman cidden, Zamanla, insan artık sevmez.”

Zaman temasını farklı bir şekilde ele alan bir diğer isim de Michel Fugain. 1967 yılında piyasaya çıkan "Je n’aurai pas le temps" adlı şarkısında, insan ömrünün kısalığından ve istediği her şeyi yapmaya vakit bulamayacağından dert yanıyordu sanatçı. Bestesini bir gecede tamamladığı şarkının sözleri için ünlü söz yazarı Pierre Delanoë’den yardım istemişti Fugain. O sırada Deauville’deki evinde vakit geçiren Delanoë de sözleri kısa sürede yazmış Paris’e döndüğünde Fugain’le buluşup ona teslim etmişti. Ne var ki o dönemde yirmi beş yaşında olan Fugain zamanın hızla akıp gitmesini konu alan bir şarkının kendi kafa yapısına uygun olmadığını düşünecek ve şarkıyı kaydetmeyi reddedecekti. Neyse ki bu kararından çevresindekilerin ısrarıyla vazgeçti ve şarkı Fransa’nın yanı sıra İtalya’da da olağanüstü satış rakamlarına ulaşarak genç adamın şöhret basamaklarını hızla tırmanmasını sağladı. Parçayı Gene Pitney, John Rowles ve Jack Fishman gibi isimler, "If I Only Had Time" adıyla İngilizce olarak seslendirdi. Şarkı ilerleyen yıllarda Fransa’da da Hervé Vilard, Michel Sardou ve Gérard Lenorman tarafından yorumlandı.

Geçen zamanla birlikte elbette yaşam tarzları ve alışkanlıklar, kısacası dünya da değişiyor. Bu temayı ele alan şarkıların en fazla tanınanlardan biri Bob Dylan’ın 1964 yılında kaydettiği "The times they are a changin'" hiç şüphesiz. Söz konusu parça Hugues Aufray tarafından "Les temps changent" adıyla Fransızcaya uyarlanmıştı.  Aynı adlı başka bir parçayı, yetmişlerde "Butterfly" adlı şarkısıyla büyük yankı uyandıran Danyel Gérard kaydetmişti. 1977 tarihli parçasında o dönemde İngiltere’de yaşanan değişimlerden bahsediyordu sanatçı. “Kraliçe Elizabeth şatosunda sıkılıyor, City’de aspirin kiloyla satılıyor, Bay Wilson gitti, Margaret depresyonda, kötü düşünenler utansın” sözleriyle başlayan şarkıda İngiltere’ye özdeşleşen Tom Jones, The Rolling Stones, Big Ben, John Lennon ve Paul McCartney gibi figürlerden de bahsediyordu aynı zamanda. 

1973 yılında Amerikalı şarkıcı Barry Manilow, Chopin’in bir prelüdünden uyarlanan "Could it be Magic" ile büyük ses getirmişti. Fransa’da, RTL radyosunda çalışan Mariette Gaucher parçayı öylesine beğenmiş olacak ki aynı zamanda eşi olan söz yazarı Jean-Michel Rivat’dan şarkıya Fransızca sözler yazmasını istedi. Rivat parçayı Fransızcaya uyarladı ama orijinalinden farklı bir şekilde, zamanın akıp gitmesini ve insanın hayatındaki belli aşamalarını konu alan bir şarkı çıktı ortaya. Parça, o dönemde repertuarında daha ciddi şarkılara yer vermek isteyen genç popçu Alain Chamfort’a önerildi, o da şarkıyı beğenip kaydetmeye karar verdi. Ne var ki Chamfort o yıllarda Claude François’nin kurduğu Flèche stüdyosuyla çalışıyordu ve seçiciliğiyle nam salmış François, şarkının radyolarda çalınmaya uygun olmadığını düşünüyordu. Buna karşın kayıt gerçekleşti ve parça 1975’te piyasaya çıktı. Bu aynı zamanda Chamfort’un uzun süredir çalıştığı stüdyosuyla yollarını ayırması anlamına da geliyordu. Şarkı o zamana dek repertuarında daha “hafif” eserlere yer veren genç adama sanatsal anlamda prestij kazandırsa da ticari olarak pek başarılı olmadı. Buna karşın yine o dönemde parçanın orijinali "Could it be magic"in Donna Summers tarafından kaydedilen disko versiyonu uluslararası bir hit'e dönüştü. Parçayı 1997’de Alliage grubu, 2006’da da Les Enfoirés üyeleri kaydetti.

Bu haftaki program boyunca dinlediğimiz çoğu şarkı, geçmiş yılara dönüp bakınca duyulan pişmanlıklardan bahsediyordu bize. Bu pişmanlık duygusu kimi zaman bizi esir alıp yaşamakta olduğumuz andan tat almamızı da engelleyebiliyor, bu açıdan belki de en iyisi geçmişi ya da geleceği fazla düşünmeyip, anı yaşamaya çalışmak. MÖ 65 – MÖ 8 yılları arasında yaşayan Romalı ozan Horatius'un bir dizesinde Carpe diem yani "Gününü gün et, hayatını yaşa, anı yakala" sözleri geçiyordu. Bu dizelerden ilham alan Aldebert de, 2004 tarihli şarkısında eski sevgililerini hatırlayan bir adamın rolüne bürünüyor ve “Zaman ektiklerini bizden geri alır o yüzden bunları pek fazla kafaya takmamak ve günü yaşamak gerekir” diyordu dinleyenlerine.