Aramızdan ayrılışının onuncu yılında: Georges Moustaki (I)

3 Mayıs 1934’te, İtalyanca konuşan Yunan Yahudi’si bir anne babanın çocuğu olarak Mısır’ın İskenderiye kentinde dünyaya gelen Guiseppe, Joseph ya da Yussef Mustacchi, burada büyük bir kitapçı işleten Korfu kökenli ebeveynlerinin yanında, Akdeniz kültürüyle yoğrulmuş bir ortamda yetişmişti. Bu sayede Fransızca, İbranice, Arapça gibi birçok dile aşina olduğu gençlik dönemi boyunca radyoda çalan Charles Trenet, Edith Piaf, Yves Montand ve Henri Salvador şarkılarıyla büyümüş, 1951’de bakaloryasını almasının ardından Paris’e taşınmıştı. Burada Georges Brassens’le tanışan Moustaki, hayranlık duyduğu bu sanatçının hem ismini ödünç alacak hem de onu ustası olarak benimseyecekti. Moustaki’nin o dönemde hayran olduğu bir başka isim de Henri Salvador’du. Onun yanında "Il n’y a plus d’amandes" gibi ilk şarkılarını yazmaya başlayan genç adam, bunun peşi sıra bir süreliğine Brüksel’e giderek o dönem Jacques Brel’in de adını yeni yeni duyurmaya başladığı La Rose Noire kabaresinde sahne aldı, Paris’e döndüğünde de Sol Yaka’nın ünlü kabarelerinde boy göstermeye başladı. Bu mekânların birinde tanıştığı gitarist Henri Crolla sayesinde yolu 1958’de Edith Piaf ile kesişti. Bu, profesyonel olduğu kadar kişisel bir ilişkinin de başlangıcı olacak; Moustaki, Piaf için aralarında ünlü "Milord"un da bulunduğu yirmi kadar şarkı yazacaktı.

Bir yıl süren bu aşk hikâyesinin ardından “Kaldırım Serçesi”yle yollarının ayrılması sonrasında Colette Renard, Hugues Aufray, Pia Colombo gibi isimlerle çalışmaya başlayan Georges, diğer yandan Île Saint-Louis’deki dairesinde Brigitte Fontaine, Catherine ve Maxime Le Forestier gibi dönemin genç sanatçılarını ağırlamaktan geri kalmıyordu. 1966’da Barbara aracılığıyla tanıştığı Serge Reggiani için yazdığı "Ma liberté", "Sarah" ve "Ma solitude" gibi şarkılar, deneyimli aktörü usta bir yorumcuya dönüştürecek, 1968’de Barbara için kaleme aldığı "La Dame Brune"ü onunla birlikte seslendirmesiyse, Moustaki’nin nihayet kendine ait bir kariyere adım atmasını sağlayacaktı. Moustaki’nin Polydor etiketiyle 1969 yılında piyasaya çıkan bu 33’lüğünün en dikkat çeken parçası "Le métèque"ti hiç şüphesiz. Parçayı aslında 1967’de, Pia Colombo’nun yorumlaması için yazmıştı sanatçı fakat şarkı o dönemde fazla ilgi görmemiş, öyle ki Olympia’nın patronu Bruno Coquatrix, Colombo’dan şarkıyı sahnede seslendirmemesini istemişti. "Le métèque", Fransızcada göçmenler için kullanılan, "pis yabancı", "serseri" ya da "at hırsızı" anlamına gelen ırkçı bir kelime, hatta bir hakaret. Moustaki, Paris’teki ilk yıllarında sık sık duymuş bu kelimeyi ve o zamanlarda kendisinde açılan yarayı bu şarkı yardımıyla iyileştirmek istemiş. 1969 ilkbaharının sonlarına doğru piyasaya çıkan şarkı, 68 rüzgârının da etkisiyle, yabancı düşmanlığının yerine hoşgörünün filizlenmesinde önemli rol oynamış. Şarkının, sözleri Nino Varon imzalı Türkçe uyarlaması olan "Hasret"i de ertesi yıl Tanju Okan seslendirmişti.

Coşku dolu kişiliği, düzen karşıtı fikirleri ve dağınık saçlarına karışan uzun sakalıyla, 68 kuşağının tüm beklentilerini karşılıyordu Moustaki. Öte yandan her ne kadar otuz beşine yaklaşmış da olsa, o da 68 hareketinden bir hayli etkilenmiş, 1969 tarihli albümünde yer alan "Le temps de vivre"– "Yaşamak zamanı" adlı parçayı o yıl yaşanan olaylardan aldığı ilhamla yazmıştı. Parça aslında, Bernard Paul’ün aynı adlı filmi için kaleme alınmış ve filmde İsrail asıllı oyuncu Hénia Suchar tarafından yorumlanmıştı. “Gel dinle yankılanan bu sözleri / Mayıs ayının duvarları üzerinde” dizeleriyle dikkat çeken şarkının başarısının, filmin önüne geçmesi üzerine Moustaki de "Le temps de vivre"i ilk albümüne dâhil etmiş ve o tarihten itibaren konserlerini genelde bu şarkıyla açmaya başlamıştı.

1971 yılında, üçüncü stüdyo albümünü yayınlamasının ardından Kanada, Tunus ve Brezilya’yı da kapsayan bir turneye çıkan Moustaki, bu albümün açılış şarkısı olan "Il y avait un jardin ile gezegenimizin geleceği ile ilgili endişelerini dile getiren ilk Fransız şarkıcılardan biri oldu. Sanatçının bu çalışmasında bu şarkının yanı sıra, Joan Baez’in müziği Ennio Morricone imzalı Here’s to you adlı parçasının Fransızca versiyonu Marche de Sacco et Vanzetti de yer alıyordu. Albümdeki dikkat çeken bir diğer şarkı da Moustaki’nin büyükbabasına ithafen yazdığı "Grand-père"di. Bestesi için bir Yunan buzuki ezgisinden esinlendiği parçada: “Korfu ve Konstantinopolis'ten kaçan / Sen, asla geri adım atmayan Ulis / Ben de senin memleketindenim / Senin gibi bir göçmen / Penelope’un sana verdiği çocuğun çocuğu” sözleriyle mitolojik referanslar eşliğinde sesleniyordu çocukluğunda çok az tanıdığı bu adama. Bu nostalji dolu şarkı aynı zamanda Moustaki’nin Fransızcayla olan ilişkisinin başka bir yönünü de anlatıyordu. “Sadece Fransızca konuştuğum günden beri / senin anlamadığın şarkılar yazıyorum.” sözleriyle sanatçı, kendisinin Fransa’ya hızlı şekilde uyum sağlamasına yardımcı olan bu dilin aynı zamanda daha önce konuştuğu diğer dilleri belleğinden sildiğini belirterek, Akdeniz Yahudiliğine özgü, bir ya da daha fazla dilin unutulmasıyla yaşanan kültürel kayıpları ifade eden Fransız filozof Jacques Derrida’ya göndermede bulunuyordu.

"Grand-père" isimli şarkıyla bize kökenlerinden bahseden Georges Moustaki, Yunanistan’ı ilk kez 1966 yılında, otuz iki yaşındayken ziyaret etmiş, burada oyuncu Melina Mercouri ile tanışmış ve onunla sıkı bir dostluk kurmuştu. Bununla birlikte 1967’nin Nisan ayında, Albaylar Cuntasının bir darbeyle iktidarı ele geçirmesi, sanatçının memleketiyle olan bağlarını güçlendirmesini sağlayacak, bu olay aynı zamanda Moustaki’de bir isyan duygusunun alevlenmesine yol açacaktı. 1970’te, Melina Mercouri ve Mikis Theodorakis’in huzurunda, siyasi mülteciler için düzenlenen bir konserde sahne alan sanatçı, 1971 tarihli "En Méditerannée" adlı parçasında da: Gökyüzü yas tutuyor Akropolis üzerinde / Ve özgürlük kelimesi artık İspanyolca söylenmiyor / Hâlâ hayalini kurabiliriz Atina ve Barcelona’nın / Geriye sonbahardan korkmayan güzel bir yaz kalır / Akdeniz’de... sözleriyle Yunanistan ve İspanya’daki diktatörlük rejimlerinden bahsediyordu bize. 

Moustaki'nin 1971 tarihli albümünde, bestesi Mikis Theodorakis imzalı iki şarkı yer alıyordu. Bunlardan biri, Theodorakis’in 1968’de piyasaya sürdüğü "Eimaste dyo" adlı parçanın Fransızca uyarlaması olan "Nous somme deux" idi. Şarkıyı 1950-1960 yılları arasında, Yunanistan’daki öğrenci hareketinin liderlerinden biri konumunda bulunan Andreas Lentakis’e ithafen yazmıştı Theodorakis. Lentakis, sol görüşlü farklı organizasyonlarla olan bağları nedeniyle, 1967’deki darbe sonrasında tutuklanmış ve dört yıl hapiste kalmış, işkence görerek toplama kampına dönüştürülen Yunan adalarına sürülmüştü.

Yukarıda da belirtiğimiz gibi 1971 tarihli albümünde, bestesi, Míkis Theodorákis ve Mános Hadjidákis imzalı parçalarda da yer veren Moustaki, 1973’te yayınladığı Déclaration adlı albümle birlikte, şarkılarında sık sık Brezilya kökenli melodileri kullanmaya başladı. Jorge Amado romanlarına ve bossa nova’ya hayranlık duyan sanatçı, 1972’de Rio de Janeiro’da düzenlenen Uluslararası Popüler Müzik festivaline katılmış ve Brezilya kültürünü daha yakından gözlemleme fırsatını elde etmişti. Bu festival sayesinde Elis Regina, Chico Buarque, Jorge Ben Jor ve Giberto Gil gibi Brezilya müziğinin efsanevi isimleriyle de tanışan Moustaki, ertesi yıl yayınladığı albümde de, Antonio Carlos Jobim’in "Águas de março" adlı parçasını "Les eaux de Mars "adıyla Fransızcaya uyarladı.