Osmanlı topraklarına gelmiş, “Monograph of the Genus Crocus” kitabının yazarı George Maw'ı konuşuyoruz. Onun toplayıp yetiştirdiği, araştırdığı ve Avrupa bahçelerine taşıdığı çiğdem (Crocus) soğanları, işin içinde İznik çinilerinin de el değiştirdiği girift ilişkiler ağının ortasında bir yerde duruyor.
Traveller's in Ottoman Lands: The Botanical Legacykitabında yayımlanan George Maw (1832–1912): His Crocus monograph, travels, and correspondents from the Ottoman Empirebaşlıklı makalesinde Alice Rix, bilgi ve bitki örnekleri sağlayan birçok maceracı, subay, botanikçi, diplomat ve misyoner doktorlardan yardım alan Maw'ın çigdemlere verdiği bilimsel adlar da bu ilişkiler ağının ipuçlarını veriyor bize.
Aile şirketi olan Maw&Co.'da çanak-çömlek ve karo üretimiyle uğraşan ve Walter Crane gibi Art Nouveau sanatçılarının işleriyle büyük başarıya ulaşan George Maw, bir yandan da botanikle ilgilenir. 16. yüzyıldan kalma güzel bir ev olan Benthall Hall'u kiralayarak bir yandan şevkle bahçıvanlığa da başlar. O dönemin tanınmış İrlandalı bahçecilik yazarlarından olan William Robinson, sahibi olduğu haftalık bahçecilik dergisi The Garden'da "yeni ve dayanıklı bitkilerin kültürü ve tanıtımı için daha kayda değer bir bahçe yok" diye övgüyle bahseder.
1862'de Crystal Palace'taki ulusal sergide yer aldıktan sonra Maw&Co.'nun karoları, çanak-çömlekleri Avrupa'ya ve daha uzak yerlere dağılırken, bu dağıtım ağı George Maw'a Avrupa, Anadolu ve Kuzey Afrika'nın çeşitli bölgelerinden ona bitkiler, çanak çömlek ve antik mozaiklerin ulaşmasını sağlar. Mektuplarından gönderilen bitki örneklerine karşılık teşekkür amacıyla sık sık satın aldığı çinilerden bir kısmını arkadaşlarına hediye ettiğini de anlıyoruz.
1870 sonbaharında Maw ve Hooker, Hooker'ın arkadaşı olan bir başka amatör botanikçi dağcı John Ball ile birlikte Fas'a, Atlas Dağları’nın florasını incelemek üzere bir gezi planlamaya başlarlar. 1871 Nisan'ının başında yola çıkar ve sonraki haftayı Ourika Vadisi, Tagherat Geçidi'nde çeşitli bitkileri ve yaşlı meşe ormanını inceleyerek geçirir. Maw buradan daha sonra bahçesinde yetiştireceği Chrysanthemum mawii gibi soğanlı bitkiler koleksiyonuyla İngiltere'ye döner.
Maw'ın Crocus cinsi üzerine Gardener's Chronicle dahil olmak üzere çeşitli dergilerde yayınlanan sayısız makalesi, Hooker, John Ruskin ve Darwin'le olan yazışmaları sekiz yıldan fazla bir süre aklına bu kitap fikrinin olduğunu gösteriyor. Bu projeyle ilgili yıllar boyunca konuşmuş, nihai versiyon üretilmeden önce tüm konsept ve üretim yöntemi tartışılmış. Hooker, çalışma için farklı sanatçılar önermiş ama sonunda tüm çizimleri bizzat Maw yapmaya karar vermiş olsa gerek.
Farklı kentleri betimleyen, kimileri Charles Danford'a ait büyüleyici siyah beyaz vinyetler, Crocus kitabının genel görünümüne katkıda bulunuyor. Romanya'daki İngiliz Konsolosluğu görevini de yürüten Charles Danford (1843-1923) bir avukat, kuşbilimci ve aynı zamanda bir sanatçıydı. Bitki avcısı olan eşi birlikte seyahat ederken gördüğü manzaraların, gözlemlediği yerlerin güzel suluboya resimlerini de yapıyordu. Mrs. Danford 1876'da Ankara yakınlarında gördüğü Crocus suterianus'u Maw'a göndermiş, Mart ve Nisan 1877 tarihinde de Kilikya Torosları’nda, Anasha'nın yaklaşık bir mil güneydoğusunda Crocus parviflorus türünü keşfetmişti. Maw'ın, çiftin adını verdiği Crocus danfordiae için 9 Mart 1879 tarihinde şöyle not düşer:
Yarpuz'da, Toros Dağlarında keşifedilmiş, kendisinin birkaç adedini de bana gönderdiği soğanları, aynı bölgede Tapizite'de toplanmıştı.
Makalenin yazarı Alison Rix, son bölümde George Maw'a çiğdem konusunda destek veren arkadaşlarından da söz ediyor. Sir Alfred Bilotti'den bahsediyor örneğin. İngiliz Konsolosluğunda farklı görevlerde bulunan Sir Alfred Biliotti (1833-1915), Rodos'ta ve Maki (Fethiye)’de İngilizler için tercümanlık yapan babasının yanında çalışan bir arkeolog. 1852'den itibaren Rodos'ta, Didim ve Halikarnassos (Bodrum) mezarlarını kazmış, Yunanistan ve Türkiye'de ikamet ederken British Museum'un Yunan ve Roma Antik Kentleri sorumlusu Charles Newton ile çalışmış. Maw bir çiğdeme Crocus biliotti adını vererek onu onurlandırmış. Trabzon ve Sivas'tan sonra Girit'te konsolosluk yaparken adada Osmanlı yönetiminin sona ermesiyle sonuçlanan siyasi hareketlere katılan Biliotti, Maw'a Trabzon'dan Crocus vallicola, Crocus aerius ve Crocus biliotti türleri de dahil birçok çiğdem soğanı göndermiş.
Gloucester'da zengin bir toprak sahibinin oğlu olan Henry John Elwes (1846-1922) de yine Maw'a bitki gönderen bağlantılarından biri. 1874 yılında İzmir ve Likya bölgesini ziyaret eden Elwes, burada bulduğu soğanlı bitkilerin çoğunu Maw'a göndermişti. Crocus sativus, yani safran çiğdeminin bir türü olan Crocus elwesii onun adını taşıyor.
Bir diğer isim de Patrick Henderson (1844-1894). Cadiz'de diplomatik bir göreve başlamadan önce Halep Konsolosluğunu yürütmüş; 1878-1881 yılları arasında Suriye-Türkiye sınırındaki Karkamış antik kentinde British Museum için arkeolojik araştırmalarda yer almış, Halep'ten bir tür Crocus cancellatussoğanı toplamıştı. Bu çiğdem hakkında, "Lübnan ve Şam civarında o kadar bol ki soğanlarını yemek için topluyorlar" diye yazmış.
Maw'ın en önemli kaynaklarından biri de Avrupa ve Asya'da çeşitli görevlerde bulunmuş bir diplomat: Osmanlı Bankası'nın da kurucusu, Asur kültürü konusunda uzman olan Sir Austen Henry Layard (1817-1894). Ortak arkadaşları Joseph Hooker aracılığıyla tanışan Maw, çok özel bir tür olan Crocus carpetanus örneğini ona ulaştırması üzerine teşekkür için Fas'tan satın aldığı "çok ilginç bir çiniyi" armağan etmiş.
Bir diğer isim de James Ernest Napoleon Zohrab (1830-1860). Pers kontrolündeki Ermenistan'dan kaçıp İngiliz vatandaşı olarak Malta'ya yerleşen, akıcı biçimde Türkçe konuşan, Kırım Savaşı'nda, Kars'ta İngiliz ordusunda tercümanlık yapan Zohrab, Erzurum'da İngiliz konsolosu olarak görev yaparken Crocus suwarrowianus türü dahil topladığı birçok çiğdemi Maw'a göndermişti.
