Botanitopya'da bu hafta, keşiflerin altın çağında bitki avcılarının büyülenip Doğu'dan Batı'ya taşıdığı iki kadim güzelliği konuştuk. Saflığın ve yeniden doğumun sembolü lotus ve Çin'de "çiçeklerin kraliçesi" diye anılan şakayık.
Yağmur ormanlarının çiçeği Lotus'un bilimsel adı Nelumbo. Nelumbonaceae familyasından olan çiçek, kapalı tohumlular bölümünün, iki çenekliler sınıfına ait. Kutsal olan türü Nelumbo Nucifera diye de geçiyor. Nasıl bir yaşam döngüsü var? Gün ağardığında, ilk ışıkla taçyapraklarını aralıyor. Gün boyu giderek yoğunlaşan güzel kokusu, geceyi çiçeğin kapanan yaprakları arasında geçirecek olan polen taşıyıcı böcekleri de kendine çeker. Bitkinin yaydığı ısı, böcekleri önce çeker sonra da uzaklaştırır. Üç gün sonra bu büyüleyici çiçekler yavaş yavaş solmaya başladığında, taç yapraklar düşerek bitkinin konik topuzunu ortaya çıkarıyor. Giderek şişen ve büyüyen topuz yan atar, olgunlaşınca içinde fasulyeyi andıran tohumlarıyla birlikte suya düşüyor.
Taç yaprakları kısa ömürlü ama tohumları olağanüstü dayanıklı. Bin yıllık lotus tohumlarının bile başarıyla filizlendirilmiş olduğunu biliyoruz. Çiçekler göz alıcı bir güzelliğe sahip ama köksapları dikenli ve pek de gösterişli sayılmaz. Saflık simgesi Lotus durgun suları seviyor. Dikenli sapların, su seviyesinin üstünde tuttuğu yuvarlak yaprakların üst kısmında yağmur suyunun çoğunu silkeleyip atan bir mekanizma var. Tabak şeklindeki yaprağın ortasında biriken su, saptaki özel kanallara bağlanan bir gözenekten emiliyor ve sap köklere ilerliyor. Lotus bitkisinin üzerinde, çivi yatağı gibi işlev gören, nano çıkıntılar var. Burada tutunamayan tozlar en ufak bir yağmur damlasında kayıp gidiyor. Saflığın, arınmanın sembolü olmasının nedeni de bu.
Şakayık botanik bilimi açısından bakarsak, Düğünçiçeğigiller familyasından bir çiçek. Mayıs-haziran aylarında pembe veya kırmızı renkli çiçekler açan, yarım metre boyunda, çok yıllık otsu bir bitki. Yaprakları derin parçalı. Kökünde; uçucu yağ, nişasta, şekerler, peanol ve peregrinin adlı bir alkoloid var.
Çinlilerin binlerce yıl “Çiçeklerin Kraliçesi” dedikleri şakayığın botanik adını bir şaire borçluyuz. Şakayık botanik adı Peaonia adını Yunan mitlerinin efsanevi doktoru Paeon’dan alıyor. Kimi kaynaklarda Paean diye de geçiyor. Mitolojik hikayeye göre, Yeraltı Tanrısı Hades ve Savaş Tanrısı Ares’in yaralarını iyileştiren Paeon, ölümünden sonra tanrılar tarafından ödül olarak şakayık çiçeğine dönüştürülür. Yunanistan’da ve Yunan adalarında yamaçları süsleyen beş yerel otsu şakayık türünden biri ya da birkaçıyla ilgili olabileceği düşünülüyor.
