The Guardian3 Ocak 2004
Sovyetler Birliği'nin çöküşü, ABD ile Rusya arasındaki rekabeti sona erdirmedi. Eskiden doğrudan düşmanlık şeklinde olan rekabetin şekli değişti, daha dolambaçlı yollar kullanılmaya başlandı. Washington bir yandan komünizm sonrası Rusya'ya ortaklık teklifleri ile kur yaparken, bir yandan da eski Rusya karşıtı ittifakı, Nato'yu genişletti. Eski Sovyet müttefiklerini ve iki Baltık devletini Nato'ya aldı.Bu işler bitirilirken Clinton yönetimi gözünü Rusya'nın güney kanatlarına, Asya ve Kafkaslar'a çevirdi. Amaç eski kontrol sistemleri ortadan kalkan Rusya'nın, bölgedeki siyasal ve ekonomik etkisini mümkün olduğu kadar azaltmaktı. Gürcistan bu amaç için iyi bir başlangıç noktasıydı. Çünkü Sovyetler Birliği'nin eski dışişleri bakanı Şevardnadze, batılıların taleplerini karşılama konusunda çok istekli davranıyordu. Yardım yağmaya başladı ve Gürcistan, İsrail'den sonra ABD hükumetinden kişi başına en çok para alan ülke haline geldi. Sivil toplum örgütlerinin, kamuoyu araştırma şirketlerinin ve yeni partilerin kurulması, özel medyanın gelişmesi için de yardım yapıldı. Ancak Şevardnadze'nin idaresi altında 10 yıl geçip 2003'e gelindiğinde, yapılan "reformların" hiç de tatmin edici olmadığı görüldü. Ülke komünizm sonrası olabilecek en kötü şeylerin örneği haline gelmiş, yolsuzluk yapan devlet görevlilerinden ve mafya işadamlarından oluşan dar bir rantiye sınıfı; kaçakçılık, eşe dosta peşkeş çekerek yapılan özelleştirmeler, kalan bir avuç devlet kuruluşundan yapılan hırsızlıklar ve gümrük ve liman gelirlerinin kontrolüyoluyla zenginleşmişlerdi.Washington Şevardnadze'ye yüz çevirmeye ne zaman karar verdi? Beklenmedik bir hamle değildi. Kasım'da yapılan hileli seçimlerden önce birçok ABD yetkilisi, muhalefetin parlamentoda çoğunluğu oluşturmasına izin vermesi, yolsuzluk yapanları görevden alması, başkanlık yetkilerini daraltan yeni anayasa taslağının hazırlanması kaydıyla, Şevardnadze'nin normal seçim zamanı olan 2004'e kadar görevde kalmasını bekliyorlardı.Bazı ABD görevlileri Şevardnadze'yi hileli seçimden sonra bile iktidarda tutmak istediler. Duygusal nedenlerin yanısıra, ABD'nin rejimi değiştirmek için doğrudan işe karışmasının, yoğun bir şekilde ABD'yi destekleyen Asya ve Azerbeycan'daki idareciler üstünde olumsuz etki yapacağı ve onları denge politikasına yönelteceği tezi de bu istekte etkili oldu. Şevardnadze'nin eski adalet bakanı Saakaşvili'nin gayretkeş milliyetçiliği ve başkan seçildiği takdirde kaybedilen eyaletleri geri almaya kalabileceği veya buna yönelik kışkırtıcı davranışlarda bulunabileceği riski de ABD'nin elini bağladı. Sonunda ABD Şevardnadze'ye sırtını döndü ve git dedi. Geçen Kasım'da yapılan seçimlere hile karıştırılması önemli bir faktör değildi. Aliyev hanedanı da Ekim seçimlerinde hilekârlık yaptı, hanedana karşı çıkan yüzlerce gösterici gözaltına alındı, birçok gazeteci ve politikacı hâlâ hapiste ama, Amerikanın buna esaslı bir itirazı olmadı.ABD'nin tavır değiştirmesini tetikleyen olası iki faktör var. Birincisi, göstericilerin istekleri hızla yerine getirilmediği takdirde istikrarın bozulması, hatta iç savaş çıkması tehlikesi. Diğeri ise bütün Batı sempatizanlığına rağmen Şevardnadze'nin gerçekçiliği, yani Gürcistan'ın Rusya ile iyi ekonomik ve siyasi ilişkiler içinde olması gerektiğini bilmesi…
* * *
Moskova ve TiflisThe Economist27 Kasım 2003Rusya'nın gaz tekeli Gazprom 2003'te Gürcistan ile içeriği tam belli olmayan bir anlaşma imzaladı. Ancak görünüşe göre anlaşma ile Rusya Gürcistan'ın gaz şebekesini genişletme hakkını aldı. Bazılarına göre Rusya bu sayede Kafkasya petrol boru hattı bitirilmeden önce kendi doğalgazını Türkiye'ye ihraç etmek için, bir yol bulmuş olacak. Üstelik Gürcistan'ın doğalgaz ihtiyacının neredeyse tamamı Rusya tarafından karşılanıyor. Gürcistan'ın en büyük elektrik dağıtım şirketi Telasi de Rusya tarafından satın alındı. Gürcistan ancak Kafkasya boru hattı bittiğinde, kendisine uygulanacak ucuz tarife ile Rusya dışından doğalgaz alabilecek Ayrıca Gürcistan'ın parçalanma tehlikesi var. Rusya'yla sınır komşusu olan Abazya ve Güney Osetya, Rusya ile birleşme isteklerini dile getirmeye başladılar.
* * *
Bush hükumeti Gazprom ile yapılan anlaşma yüzünden küplere bindi. Önce ABD büyükelçisi Richard Miles, böyle anlaşmalar yapılmadan önce Washington'a bilgi verimesi gerektiğini ve bunun yapılmadığını söyleyerek yakındı. Sonra Bush'un enerji danışmanı Steven Mann Tiflis'e uçup Şevardnadze'yi anlaşma yapmaması konusunda uyardı. Bu arada Saakaşvili ve ondan daha ılımlı olan ve tekrar meclis başkanı seçilmesi beklenen müttefiki Nino Burjanadze anlaşmaya karşı çıktılar. Seçimden sonra ne olacağı açık değil. Türkiye gibi Gürcistan'ın diğer büyük komşusu Rusya da artık emperyal bir güç değil. Rusyanın normal bölgesel çıkarları var ve Gürcistan ekonomik ve coğrafi nedenlerle bu ülke ile iyi ilşkiler içinde olmak zorunda.Yeni idareciler çatışmacı ve Rusya karşıtı bir milliyetçiliğe mi yönelecek? Yoksa Bush'un politikalarını desteklemenin, Kafkaslarda Gürcistan'ın çıkarına olmayan yeni bir soğuk savaşın başlangıcı anlamına geldiğini mi anlayacak?
Derleyen: İnci Ötügen
