Kapadokya’da şimdi adı Mustafapaşa olan köyün adı 1924’e kadar Sinasos’tu. 1924’teki mübadele ile Yunanistan’a yerleştirilen Sinasos halkı, ayrılmadan hemen önce, bütün o göç telaşının arasında, köylerindeki bütün yapıları ve günlük yaşama dair pek çok anı fotoğraflarla belgeleyip öyle gittiler. Bir Zamanlar Yayıcılık, bu fotoğraflardan yola çıkarak hazırlanan Sinasos: Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası adlı bir kitap yayımladı.Bir Zamanlar Yayıcılık tarafından çevirisi yayımlanan kitabın aslı, üç yıl önce Atina’da bulunan ve Türkiye’den göçen Rumların buradaki hayatını ve tarihini araştıran bir kurum olan Küçük Asya Araştırmaları Merkezi tarafından yayımlanmış, ama kitabın esas kaynağı 1924’te basılan bir fotoğraf albümü.Bir Zamanlar Yayıncılık’tan Osman Köker kitap hakkında Açık Dergi’ye bilgi verdi:
“1924 yılında Türk Yunan nüfus mübadelesi sırasında Türkiye’deki Ortadokslar Yunanistan’a, Yunanistan’daki Müslümanlar Türkiye’ye yollandı. Bu oldukça büyük bir göç hareketiydi ve herkes kendi vatanından ayrılmanın telaşı içindeydi. Ama Sinasos’takiler ilginç bir şey yaptılar ve bir öğretmenin öncülüğünde “Madem gidiyoruz, kasabamızı fotoğraflayalım elimizde geçmişe dair bir malzeme olsun, geçmiş hayatımızdan anılar olsun” diye karar verdiler. O göç telaşı içinde 20 lira kadar bir bütçe ayırıp iki tane fotoğrafçı buldular, kasabalarına getirdiler ve bütün kasabanın, kiliselerin, manastırların, mahallelerin kamusal binaların, okulların, hamamın, önemli konakların ve günlük kıyafetleri içinde kasabalıların fotoğrafılarını çektirdiler ve onlar Mersin üzerinden Yunanistan’a giderken fotoğrafların negatifleri İstanbul’a gitti, burada hazırlandı en son olarak da Atina’da bir albüm olarak basıldı ve orda Sinasos’dan giden ve Yunanistan’a yerleşen insanlara dağıtıldı. Kitap o albüme dayanıyor esas olarak.
Şu anda yayımladığımız kitap, sadece bir eski albümün olduğu gibi basımı değil. Daha eski fotoğraflar da bulunmuş eklenmiş; daha sonra, 1959’da gelenler olmuş araştırma için Yunanistan’dan, onların çektiği fotoğraflar da eklenmiş. Yeni baskısının editörü Evangelia Balta’nın Kapadokya’daki Rum cemaatleri konusunda oldukça derin bilgisi var. O, hem sözlü tarih görüşmelerinden derlediği birçok kişiye ait anıları da eklemiş kitaba, yani sadece bir fotoğraf albümü değil, anlatıların da olduğu bir albüm-kitap bu.
Ben Sinasos’u ne zaman fark ettim? Asmalı Konak diye bir dizi vardı. Oldukça yoğun ilgi topladı. Çok iyi bir televizyon izleyicisi sayılmam, ama o dizide konakları gördüm, “Burası Mardin mi?Bu taş konaklar nerede?” diye baktım. Sonra Kapadokya olduğunu öğrendim. Bu şekilde Mustafa Paşa, Sinasos benim ilgimi çekti. Değişik bir mimarisi var kasabanın, taş konaklar özellikle ağırlıkta. Bu mimari bir zenginliği yansıtır. Kapadokya’da o kadar büyük bir mimari zenginlik olacağı aklıma gelmemişti. Soruşturduğumda orada o serveti biriktirecek bir durum olmadığını gördüm. Geniş tarım arazileri yok mesela. Aslında bu kitap bir anlamda , -biraz magazinel bir başlık olacak ama- Asmalı Konaklarının sırrını açıklıyor, yani o servetin, o mimari dokunun nereden geldiğini açıklıyor. Sinasosluların büyük bir kısmı İstanbul’a gelmiş yerleşmiş. Belli bir yaştan sonra devamlı İstanbul’a göç oluyor. İstanbul’da iki sektörü tutmuşlar. Onlara “havyarcılar” deniyor. Rusya’dan havyar ithal ediyor ve Osmanlı’nın taşrasında ve İstanbul’da bunun satışını yapıyorlar, aynı zamanda tuzlanmış balık, kurutulmuş balık gibi her türlü deniz ürününün ticaretini yapıyorlar. Zenginlikleri buradan geliyor. İkincisi de Karadeniz’e açılan gemilerin ihtiyaçlarını karşılıyorlar gemilere eşya ve yiyecek satıyorlar. Yine bunlardan mal alıyorlar. Bunlara da “boyacılar” deniyor. Bu iki sektörü tutmuşlar, buradan büyük bir zenginlik elde etmişler ve bunu da kasabalarında değerlendirmişler. Hem evler, konaklar yapmışlar, hem de kültürel yatırımlar yapmışlar. Bölgedeki bütün diğer Rum cemaatlerinden daha ileriler okullar yönünden mesela.”
19 Temmuz 2007’de Açık Radyo’da Açık Dergi programında yayınlanmıştır.
