18 Ocak 2010Hürriyet Gazetesi
Havaların bu günlerde bir sıcak, bir soğuk geçmesinin nedeni iklim değişimidir diyenlere cevabım: Yok deve! Avrupa ve Asya donarken İstanbul'daki yazdan kalma havanın neden olduğu soruların bini bir para! Hava, Türkiye'ye torpil mi yapıyor? Havalar mı çıldırdı? İklim değiştiği için mi böyle oldu? Neden böyle bir sıcak; bir soğuk oluyor? Bunlar geçen haftanın sık sorulan havadan - sudan, önemli sorularıydı. İşte develi yanıtım!
Bazen Avrupa donarken Türkiye'nin de içinde olduğu bölgede havanın açık ya da bunun tersinin olmasının yanıtı benim için çok kolay ama açıklaması zor. Fakültede alışmışız bir kere “şekilde görüldüğü gibi” diye diye ders anlatmaya. Aslında bu yazıya sevgili editörüm bir deve resmi koysa çok iyi olur! Geçen hafta “Neden yazınıza, Dikkat! Köprüler ve Viyadükler Yoldan Önce Donar levhasının bir fotoğrafını koymadınız” diye bir eleştiri aldım da!HÖRGÜÇLERİ HAYAL EDİNŞansımı şekilsiz anlatımla deneyeyim: Önce coğrafya derslerinden dünyadaki tüm hava olayları ve okyanuslardaki akıntıların en büyük nedeninin kutuplarla ekvator arasındaki sıcaklık farkı olduğunu hatırlamalıyız. Sonra da dünya atmosferinin bu farkı dengeleyerek bir “ısıl huzura” varmaya çalıştığını unutmayın. (Darısı dünyadaki adaletsiz gelir dağılımının başına!) İşte bu ısıl dengenin oluşabilmesi için kutuplardaki soğuk havanın kuzeyden güneye; güneydeki sıcak havanın da kutuplara doğru yer değiştirmesi gerekir.Bu yer değiştirme gerçekte dalgalar şeklinde oluyor. Bu dalgaları tek hörgüçlü Arap devesi ya da çift hörgüçlü Baktriane devesinin sırt çizgisi gibi düşünün. (Ciddiyim; “dalga” geçmiyorum!) Örneğin dalganın hörgücün olduğu tümseğe benzer şekildeki bölüme meteorolojide biz “sırt”; çift hörgüçlü devenin hörgüçleri arasındaki “u” harfine bezer çukur bölgelere de “oluk” deriz. İşte dalgaların bu sırtlarını güneyden kuzeye doğru sokulmuş sıcak hava; oluklarını ise kuzeyden güneye doğru akan soğuk hava oluşturur. Sonuç olarak bu oluklar Avrupa ve Asya'nın donmasına yol açar. Türkiye'de havanın çok sıcak geçmesine ise içinde bulunduğumuz sırtlar neden olur. Oluklar ne kadar derinse hava sıcaklıkları o kadar düşük; sırtlar ne kadar yüksekse hava sıcaklıkları da o kadar yüksektir, meteorolojik rekorlar kırarlar. Yakında Avrupa'daki derin bir oluk doğuya doğru Türkiye üzerine hareket ederse durum bunun tam tersine de dönebilir; yani donabiliriz!SUÇLU ARIYORSANIZÖzetle sıcak ve soğuk hava dalgaları birbirini takip eder durur! Bu çok normal bir durumdur. Özellikle de kışın. Çünkü kışın olukların doğusunda bulunan soğuk-sıcak cephe sistemleri oluklarla birlikte bize ihtiyacımız olan yağışları getirir. Cephelerin önü ile arkası arasında büyük sıcaklık farkları vardır. Örneğin soğuk cephenin önündeki sıcak sektörde rüzgar, güney-batılıdır yani lodostan eser. Soğuk cephe geçişinde ise yağış vardır. Bu cephenin arkasında ise rüzgar kuzey-batıya yani karayele döner ve hava sıcaklıkları kısa bir sürede 10-20 derece birden düşebilir. Soğuk cephenin arkasında hava açtığı için kuvvetli ayazlar da olur. Soğuk ve sıcak cepheler bir insanın adımları gibi, birbirini takip ettiği zaman birkaç gün içinde hava bir sıcak bir soğuk şeklinde değişkenlik gösterir. Hatırlarsanız Akdeniz iklimini: “Yazları sıcak ve kurak; kışları ılık ve yağışlı” şeklinde tarif ederiz. Kışın bu yağışlara cephe sistemleri neden olur. Bu durumda kışın cephe sistemleri bizi etkilemezse yani hava bir sıcak; bir soğuk olmazsa yağış alamayız! Siz siz olun havanın hava gibi havayi davranmasından şikayet etmeyin. Hava atlet gibidir; normali yoktur ve hep rekor kırar. İlla da bir şeyden şikayet etmek isterseniz (gündelik havayla ilgili bu kadar basit şeyleri öğrenip yorum yapamadığınız için) MEB Coğrafya kitaplarındaki iklim ve meteoroloji konularının yetersiz ve ezbere dayalı olmasından işe başlayabilirsiniz.
