İki varmış bir yokmuş
Niye Miletli Thales ya da niye Milet? Ve de niye 7 yy İsa hazretlerinden önce?Özellikle İ.Ö. 7.yy'dan sonra köle ticareti para karşılığı yapılmaya başlanır. Ne demektir bu peki? Tüccar için yüksek marjlı kar, sanayici için ucuz emek. Sonuçta da Fenikeliler ile mücadele edebilecek bir ekonomik güç. Yani refah. Yani ''leisure - zevke ayrılabilecek boş zaman.''Ne televizyon var ne Memetali şarlatanlıkları. Televole kültürü portakalda vitamin bile olmamış henüz. Buna karşın zenginlik başlamış bile. Halk oligarşik yönetimlerin yıkılmasına neden olan Tiran militarist darbeleri ile soylulara karşı bu zenginlikten payını alabilecek konuma geldi. Hatta Tiranları köleci ancak demokratik yapıyı oluşturan sosyal ve siyasal reformlar izledi. Yeni bir hukuki yapı oluşmuş ve birey özgürleşerek bilimsel gelişme yapabilme hakkına da kavuşmuştu. İşte dananın ipinin koptuğu nokta da burası zaten.Bilimsel gelişme araç, gereç, silah, tüketim maddesi üretebilmenin önemli temel taşı. Bu gelişmeyi sağlayabilmenin tek yolu ise maddeyi yani cevheri yani felsefik adı ile töz'ü öğrenmek. Bilim ise durduk yerde başlamaz. Önce düşünecek hatta teori üreteceksin.Aha felsefe tam burada başladı. Başladığı yerde tabii ki ilk demokratik toplum olan Milet. Milet sosyo-ekonomik yapısında gerek üretim bölgesi ve gerekse liman olmasından kaynaklanan özelliklerini de kullanınca iş Thalesi anasının doğurmasına kaldı. Bundan sonrada zaten İyonya Perslilerin işgaline kadar hemen tüm filozofları yetiştiren bölge oldu. Bu işgal ile birlikte felsefenin hakimiyeti Atika Yarımadasına ve özellikle bunların içerisindeki en demokratik site olan Atina'ya geçti.Nerde kalmıştık? Thales'de......Hemen hemen hiç belge yok elde hazret ile ilgili. Ama maşallah dedikodu gani. Tarih ve uydurukçuluk ustası Herodotos bile ucundan kıyısından bir şeyler söylemiş onun için. Örneğin İ.Ö. 28 Mayıs 585 tarihli güneş tutulmasını önceden bilmiş ve tutulmayı da bilimsel olarak açıklamış. Aristoteles'in öğrencisi Eudemos işi daha da abartıp Thales'in bir dairenin çapı ile iki eşit parçaya ayrıldığını, ikizkenar üçgenin taban açılarının eşit olduğunu, ters açıların eşit olduğunu, gemiler arasındaki uzaklığı ve de gölgelerinden hareket ile bir şeyin (örneğin Mısır Piramitlerinin) yüksekliğinin ölçülebileceğini bildiğini de söylemiş.Bu kadarı onun matematik çabalarının bir bölümü. Onun iddialı olduğu diğer bir dal ise politika. İyon devletlerinde Teos çevresinde bir birleşme ile büyük devlet yaratma önerisi de ona ait. Bir kısım iddialar ise çeşitli yakıştırmalar ama o yakıştırmalara, bir erkek feylesof içine edici olarak ben bulaşamam.
Thales'i filozof yapan bunlar değil. Bunlar onun altyapısını hazırlayan tezgahlar sadece. O maddenin özüne bakma zorunluluğunu duyduğu an karşısına çıkan temel madde arayışı içerisindeyken felsefeye bulaştı. Bu arayış presokratik dönem filozofcuklarının arkhe problemi dedikleri ilk madde yani evreni oluşturan temel madde arayışına yönelmesi idi. Eğer bu temel madde bilinirse evrenin gizemi çözülecekti elbet.Thales dünyanın bir ''olgu''yu incelerken din, efsane veya geleneği kullanmamayı beceren ve sadece o olgudan hareket ile olguyu ilişkileri ve sınırları hakkında bilinene yönelten ilk insanı olarak düşünülebilir. Aksiomatik kabullere, dogmalara, siyasal güçlerce dikteye dayanan metafizik bir bilgi sistemi içerisinde kalarak araştırmalarını yaptığında olgudaki şey'ler süreci sistemin dayandığı aksiomatik kabullerle ya da dogmalarla çatışırsa tüm sistemi elinin tersi ile bir yana itip olgunun kendisinde kanıtlar arayan bilme biçimi başlatacak kadar da erkek adamdı zaten.
Thales'in arkhe'si su. O, herşeyin arkhesi sudur diyor. Aristoteles Thales'in bu sonuca gitmesini dünyanın büyük bir kısmının su ile kaplı olması, tohumun nem yani suyun başkalamış tözü olmadan canlanmaması, canlılığın ve yeni oluşumların hep suya bağımlı olmasını görmesine bağlıyor.İlk defa bir insan tikelden tümele doğru gözlemden yola çıkarak kuram yaratmaya çalışıyor.Gerçi sonunda doğru sandığı tümel bilgi hepten yanlış ama problemin saptanmasından sonuçlanmasına kadar izlenen yaklaşım tümüyle bilimsel.İşte bu çabası ona ilk filozof payesini kazandırıyor.Bu felsefe maddeyi (hyle) canlılık (zoe) ile birleştiren ve ayrılmaz olduklarını düşünen öğretiyi oluşturuyordu. Bu nedenle Thales ve onu izleyen İyonya'lı filozofların felsefesine hylozoism denir.Felsefe böylece son derece sağlıklı bir doğum ile dünyamıza ayak basmıştır. Thales ve onu izleyen presokratikler tüm felsefe tarihinin gerek gözlem güçleri gerekse problemi kavrama başarıları ile felsefenin en büyükleri arasına rahatça yerleşmişlerdir.Zeus hepsini kutsasın...
* * *
Üç varmış bir yokmuş
Fıçı içinde güneşlenirken İskenderle muhabbet eden adamı tasvir etmiştim ben güneşe sırtı dönük diye.Neyse bunun tartışması felsefeye bişey kazandırmaz.Biz kaldığımız yere dönelim.Suyun hakimiyeti uzun sürmez. Gerçi ufak da olsa hala rakısını susuz içerek bu görüşe isyan edenler mevcuttur ama esas itiraz hatta hiyanet öğrencisinden gelmiştir Thales efendiye. Anaksimandros efendiden yani.Anaksimander veya Anaksimandros arkadaş M.Ö. 610 doğumlu. Miletli o da evelallah. Felsefe açısından ya da felsefe tarihi açısından birinci özelliği ise doğrudan erişebildiğimiz ilk filozof olması. Yani kendi yapıtı tamamen olmasa bile fragman olarak bize kadar erişmiş hazretin. Peri Physeos - Doğa Üzerine adlı felsefe kitabını yazmış, ayrıca bir dünya haritası çizmiş.Bu adam aynı zamanda Felsefenin ilk isyankarı. Hocasına isyan edip sen bi halt bilmiyorsun demiş. O kadar değilse bile hocasının her şeyi olan suyu kesip ortalığı kurutuvermiş.Orasına sonra bakarız. Önce bazı özellikleri ile yeniliklerini inceleyelim filozofumuzun.Elde avuçta tek bir alet yok. Mercek vesaire bilinmiyor bile. Yani astronomi için tek varlığın gözün. Bu bile yetmiş Anaksimandros'a. Önce evreni ele almış. Presokratikler evrene kosmos diyorlar. Kosmos'un sözlük anlamı ise mücevher. Anaksimandros için de evren zaten bir mücevher gibi ince ince işlenmiş, yontulmuş, düzgün bir yapı. Ne kargaşa var içerisinde ne de mucize. Herşey sakin, dingin, yasaları neyi emrediyorsa ona da uygun. Kar yağacaksa kışın gelmesi lazım, yağmur yağacaksa onun şartları oluşmalı, deprem olacaksa yasanın zorunluluğu sonucu. Düzen kurulmuş ve evren düzenini harfiyen uyguluyor.Haa unutmadan!!Dünyanın hiçbirşeye dayanmadan boşlukta durduğunu da Anaksimandros söylüyor. Ufacık bir hata ile yalnız. Dünya silindirik biçimdedir diyor. Sonra hocasının ''arkhe''sini incelemeye başlamış. Evet doğru, ilk canlı ve insanlar denizden gelmişler. İnsan önce balık biçiminde. Sonra karada yaşamanın keyfini anlamış yavaş yavaş denizden çıkmış. Çıkmış ama sudan uzaklaşamamış. Evrimin de ilk savunucusu bu arkadaş. Eğer insanlar başlangıçtan beri bu biçimde olsalardı varlıklarını sürdüremezlerdi.Bunu neye dayandırıyor, işte orası pek eğlenceli. İnsan doğumundan kendi kendine yetecek hale gelinceye kadar çok uzun bir süreye ihtiyaç gösteriyor. Halbuki diğer canlılar çok kısa sürede ayakta kalmayı başarıyorlar. Dine de kendinden yüzyıllarca sonra Darwinin başkaldırışı gibi başkaldırıyor hazret.''Eğer'' diyor ''insanlar efsanelerin dediği gibi tanrılar tarafından bugünkü biçimleri ile yaratılıp doğaya salıverilselerdi doğanın acımasız koşullarına uyamazlar ve yok olurlardı.''
Örnek mi? Postsuz insan kış koşullarında mutlaka dayanamaz ve soğuğa teslim olurdu. Demek insanların önce ya postu ya balıklar gibi kendini soğuktan koruyacak pulları vardı.
Sonra kendi arkhe problemini ortaya koyuyor Anaksimandros. İlk madde, temel madde su olamaz zira suyun da açıklanmaya ihtiyacı vardır. Su değişebilen bir maddedir. Yani sudan başka tözler ürer ama su da başka tözlerden ürer. Örneğin buhar tekrar suya dönüşebilir. Bir şey ilk maddeye dönüşemez. İlk madde ilktir, öncesi yoktur.Bu adam akıllı. Bu adam çok akıllı.Şişiriverdi koskoca Thales'i.
