17 Aralık 2006Radikal Gazetesi
Evde bilgisayarınız varsa ve Windows XP yüklüyse Belgelerim'e girin, oradan da Müziğim'e. Sizinkini bilemem ama benimkinde, orada iki dosyayla karşılaşıyorum. Biri Örnek Müzik, diğeri de Various Artists. İşte bu Various Artists dosyasında, bu yazının konusu Barbara Buchholz'un 'Theremin: Russia With Love' albümünden örnekler var. Açın ve dinleyin. Theremin dünyanın en tuhaf müzik aletlerinden biri. Dokunmadan çalınıyor. Evet, dokunmadan... 1919 yılında Rus fizikçi Leon Theremin tarafından bulunan theremin, iki anteni olan bir kutu aslında. O zamanlar ilk elektronik müzik aleti olarak görülen theremin, çalınma tarzındaki tuhaflık nedeniyle bugün de eşsizliğini koruyor. Çok kabaca tarif edilirse, aletin antenleri arasında zayıf bir elektrik oluşuyor ve kim ona yaklaşırsa, aynı anda müzik yapmaya da başlamış oluyor. Ellerin metale olan uzaklığına göre sesler yükselip alçalıyor ve bu ses, keman ile insan sesinin karışımına benzetiliyor. Tabii güzel sesler çıkarabilmek için konsantre olmak, tabiri caizse aletin içine girebilmek gerekiyor. Biraz da elektronik bir tınısı olduğu söylenebilir belki. Saatler boyunca dinlemek zorlayıcı olabilir, ama bir albüm uzunluğu, theremin'in tadını çıkarmak için uygun bir süre. Leon Theremin, icadını bizzat Bolşevik lider Lenin'e sunmuş ve Lenin aleti çalabilmek için ders almakla kalmamış, Sovyetler Birliği'ne dağıtılsın diye 600 tane de sipariş vermiş. Daha sonra, yine Lenin'in desteğiyle theremin için, son Sovyet teknolojisinin tanıtımı amacıyla bir Avrupa turu bile yapılmış. Aletin Amerika'ya ulaşması ve patentinin alınması ise 1928'de gerçekleşmiş. Besteci Edgar Varese 1934 yılında iki theremin için bir eser yazmış, ama esas Beach Boys topluluğu 1966'da theremin'i meşhur etmiş. Açık Radyo'da (94.9) hafta arası her sabah Beach Boys'un 'Good Vibrations'ını, dolayısıyla theremin'in sesini duyabilirsiniz. Ayrıca Led Zeppelin, Jean-Michel Jarre, Aerosmith, Portishead gibi farklı türden gruplar, müzisyenler ve yerli topluluk Babazula da bu aletin büyüsüne kapılmışlar. 'Pürüzsüz' bir sese olan büyük müzisyen Tom Waits de tiyatro ve müziği bir araya getirdiği 'Alice'de bu aleti kullanarak ve güzel titreşimler yaratıyor. Sinema ve televizyon dünyasında ise liste daha da uzayabilir. İlk olarak ise Miklos Rosza, Alfred Hitchcock'un 'Spellbound/Öldüren Hatıralar' filminde theremin'i kullanmış.
Mucidin ailesinden çalmayı öğrenmek Aslında bir caz basçısı olarak isim yapmaya başlayan ve Berlin'de yaşayan Barbara Buchholz, Moskova'da, mucidin büyük yeğeni Lydia Kavina'nın yanında theremin çalmayı öğrenmiş, yani bir anlamda el almış. Jan Krause ise Buchholz için bir midi-theremin üretmiş ve böylece bu dokunulmadan çalınan aleti yenileyerek geliştirmiş. Bu gelişkin theremin'e bağlı bir sampler var ve böylece, Buchholz'un hareketli elleriyle loop'lar (döngüler) ve sample'lar havada uçuşabiliyor ve 20'li yılların sedasını bugünlere taşıyabiliyor. 'Theremin: Russia With Love' ilk anda James Bond'un aynı isimli filmini çağrıştırsa da, Buchholz Rusya'da geçirdiği döneme ve theremin'in geçmişine, köklerine gönderme yapmak istediğini söylüyor. Albüm Buchholz'un Berlin'le Moskova arasında dokuduğu mekiğin tansiyonunu, Rusya'nın çelişkiler ve zıtlıklarla dolu dünyasının müzisyene verdiği ilhamı ve onun yaratıcılığını ihtiva ediyor. Rus çingene şarkılarından ninnilere, oradan drum'n bass denemelerine uzanan, virtüöz Barbara Buchholz'un 'Theremin: Russia With Love' albümü yepyeni sesler duymak isteyenlerin hoşuna gidecektir. Theremin'in yanı sıra, Buchholz'a eşlik eden kadroda bas gitar, flüt, klarnet, keman, gitar ve davul çalanlar var. Üç de vokalist. Mucit Lev Theremin diyor ki: "Theremin şarkı söyleyen bir alettir. İnsan melodiyi kendi iç sesiyle söyler." Buchholz'un hocası Kavina ise theremin çalmak için biraz çılgın olmak gerektiğini düşünüyor: "Theremin'in sedasında güzel ve özel olan, insaniliği, belirsizliği ve titreyişi. Zayıflık bu sedayı güçlü kılıyor. Yaptığımız bir şey, ama göremediğimiz..." Theremin buna aracılık ediyor.
Barbara Buchholz/Theremin: Russia With Love/Intuition/AK Müzik
