Bu hafta Dr. İnci Ayhan’la zaman algısı konusuna devam ettik ve birbirinden ilginç soruları ele aldık: Zamanın geçişini nasıl algılıyoruz, beynimizde her şeyi senkronize eden bir saat mi var, tehlike anında zaman akışını niye yavaşlar gibi hissediyoruz?
Bu hafta zaman algısıyla ilgili sinir sistemi mekanizmalarını, canlıların zamanı nasıl kodladıklarını ve zamansal yanılsamaları ele aldık.
Dr. İnci Ayhan, University College London'daki doktorasının ardından zaman algısı araştırmalarını Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü'nde sürdürüyor.
Dr. İnci Ayhan'ın 2015 tarihli makalesini buradan okuyabilirsiniz.
Zaman nedir?
"Eğer ki Zaman’ı benim kadar iyi tanımış olsaydınız, O’ndan harcanabilen bir nesne olarak değil, bir kişi gibi bahsederdiniz."
Alice Harikalar Diyarında
Zamanın esrarengiz doğası, tarih boyunca felsefecilerden bilimcilere çok kişiyi şaşırtmış, geniş bir literatürün doğmasına sebep olmuştur.
5. YY'da yaşamış Cezayir'li felsefeci Aziz Augustine, "Zaman hakkında düşünmezken, ne olduğunu biliyor gibiyim, ama düşündüğümde birden ne olduğunu bilmediğimi anlıyorum," der.
Biz insanlar zamanı anlardan saatlere, yıllara uzanan geniş bir yelpazede kodlayabiliyor, belki canlılar dünyasında tekil örnek olarak şimdinin yanı sıra, geçmiş ve gelmekte olanı da anlayabiliyoruz.
Ama evrim süreci içinde gelişmiş, biyolojik sistemlerde ortak olan zaman işlemleme mekanizmaları da var.
 | Zamanı algılarken yanılsamaya düştüğümüz de olabiliyor. Örneğin, tehlikeli bir olay anında, zamanı yavaşlarmış gibi hissetmemizin nedeni ne? Nörobilimci David Eagleman, deneklerini 31 m.lik bir kuleden bir ağ üstüne atlatarak, serbest düşüş sırasında görsel kapasitelerini ölçüyor. Eagleman'a göre tehlike anında zamanı yavaşlamış algılamıyoruz, bu bir yanılsama. Yalnızca tehline anını sonradan daha detaylı ve zengin bir içerikle hatırlıyoruz. |
Zamanla ilgili görsel yanılsamalar ve İngiliz fotoğrafçı Muybridge'in çalışmaları, 19. YY'da sinema sanatının doğmasına da vesile oluyor.
Peki, zamanın geçişini algılamamızı sağlayan, 1960'larda öne sürüldüğü gibi sinir sistemimizde bir tür "içsel ana saat" olması mı?
Dr. Ayhan'ın içinde bulunduğu grubun yeni çalışmaları, beynimizde duyular-üstü tek bir merkezi zaman-ölçme sistemi olmadığını öne sürüyor.
Bitirirken, Alice Harikalar Diyarında'ya dönelim. Şapkacı diyor ki:
“Zamanın temposu tutulmaz. Onunla iyi geçinmeyi öğrenebilseniz, saati hep sizin keyfinize göre işletir."
Tempo tutabilmek, önemli. Haftaya, canlılar dünyasında zamanlama, tempo tutma becerisi ve müzik algısının evrimi serimize giriş yapacağız.
