David Chalmers ve Christof Koch hangi konuda bahse girmişlerdi, 25 yıl sonra bahis nasıl sonuçlandı?
Geçen ay (yani Haziran 2023'te) New York kentinde yapılan "Bilimsel Bilinç Araştırmaları Derneği"nin ('Association for the Scientific Study of Consciousness - ASSC) toplantısında, bundan 25 sene önce bir felsefeci ile bir nörobilimcinin girdikleri bahsin sonuçlandığı açıklandı.
Olay özetle şu: 1998'de nörobilimci Cristof Koch, 25 yıl içinde bilincin beyinde nasıl tezahür ettiğinin mekanizması anlaşılmış olur diye iddia etmiş. Felsefeci David Chalmers ise bunun olamayacağına inanıyormuş. Bahse girmişler. 2023 itibarıyla bahsi Chalmers kazanmış.
Bu konuda iki özet yazı, önemli bilimsel dergilerin başında gelen Nature ve Science'da yayımlandı:
[2] https://www.science.org/content/article/search-neural-basis-consciousness-yields-first-results
Şu da, bahsi özetleyen New Scientist yazısı:
https://consc.net/misc/consciousnesswager.pdf
Bahsin bu şekilde sonlanması aslında uzun dönemde bilinç konusunun nörobilim yöntemleriyle aydınlatıp aydınlatılamayacağı hakkında bir şey söylemiyor. Şu an itibarıyla bilinç konusunun iyi açıklanamadığını söylüyor. Buna ben de katılıyorum.
Öte yandan, "bilincin zor sorunu" başlığını formüle etmiş olan felsefeci David Chalmers'a göre bilinç sorununun bilimsel yöntemle (yalnızca fiziksel unsurlar temelinde) çözülmesi ilkesel olarak imkansız.
Çünkü bilincin maddi bir sistem olan beyinde tezahür etmesi, Chalmers'a göre, maddi olmayan bir doğa yasasının varlığıyla mümkün. Bu benim katılmadığım, hem de Koch'un iddiayı kazanmasına baştan itibaren imkan tanımayan bir görüş. (Koch'un bu durumu ne kadar anladığı belirsiz.)
Chalmers ile Koch'un girdikleri bahis çerçevesinde, iki nörobilimsel bilinç kuramının karşılaştırmalı analizi de yapılmış: 1. "Integrated Information Theory (IIT)" 2. "Global Neuronal Workspace Theory (GNWT)" Bu analiz, kuramlar arasında açık seçik bir galip bulamamış.
Bilinç, bilim ve felsefe tarihi içinde eskilere giden temel ve karmaşık bir konu. Bu konuyu daha derinlikli olarak ayrı bir seride ele almak istiyorum. Dolayısıyla, bazı detayları o seriye bırakıp şimdi kısaca bu iki rakip nörobilimsel kuramı özetleyeyim.
IIT'yi öneren kişi, Wisconsin Üniv.'nde bir psikiyatrist ve nörobilimci olan Giulio Tononi. Bazı konularda Christof Koch ile birlikte de çalışıyorlar. IIT, beynin herhangi bir anda taşıdığı enformasyon değerini ölçerek bilinç konusunda öngörüde bulunulabileceğini iddia ediyor.
GNWT ise, ilk versiyonu psikolog B. Baars tarafından öne sürülen, daha sonra nörobilimci S. Dehaene ve ekibi tarafından geliştirilen bir kuram. Bilinç için en önemli unsurun, beynin içindeki farklı kısımların birbirleriyle iletişimi olduğunu iddia ediyor.
Bu iki modeli karşılaştıran bir genel değerlendirme yazısını, "Bilinçli Bilgi İşleme Süreçlerinin Hücresel Mekanizmaları" başlığıyla, şuradan okuyabilirsiniz (İng.):
https://www.cell.com/trends/cognitive-sciences/fulltext/S1364-6613%2820%2930175-3
-- / --
Bilinç konusundaki tartışmanın bilimsel olduğu kadar, gerilere giden felsefi ve kavramsal yönleri de var. Bu, kısa sürede çözülecek bir anlaşmazlığa benzemiyor.
Şu da önemli: Her ne kadar 2023 itibarıyla Felsefe=1, Nörobilim=0 dense de, burada ne Chalmers'ın ne de Koch'un bütün meslekdaşlarının görüşlerini temsil ettiği söylenemez. Dolayısıyla, bu başlığa da temkinle ve hatta biraz şüpheyle yaklaşmamız gerekiyor.
