Açık Gazete'nin köşelerinden Açık Bilinç'te Güven Güzeldere 2019 yılında bilim ve teknolojideki gelişmelerin kısa bir değerlendirmesini yaptı.
2019'da neler gündemdeydi, bununla başlayayım. Gündem konularını ölçmek için yararlanılan araçlardan birisi, sosyal medya.
Örneğin, internet arama motorları, hangi konuların en sık arandığına dair veri topluyorlar. Yaptığımız her arama, bir veri noktası haline geliyor. Bu yıl, dünya gündemindeki en önemli konu, iklim değişikliği ve küresel ısınmaydı. Açık Gazete'de bizim yıllardır her sabah dinlediğimiz haklı endişeler, sonunda dünya gündemine girdi. Bu konunun 2020'de momentumunu kaybetmeden gündemin en tepesinde kalacağını tahmin edebiliriz.
Oxford Sözlüğü'nün 2019'da yılın sözcüğü olarak "climate emergency" (iklim acil) ibaresini seçmiş olması da, küresel ısınmaya olan ilginin çok artmış olduğunun bir göstergesi.
(Kullanım istatistiklerine göre, bir sene içinde yüzde 10bini aşan bir artış olmuş.)
— / —
Türkiye'de ise internet aramalarında en tepede Mart ayında yapılan seçimlerin ardından Haziran'da tekrarlanan İstanbul belediye seçiminin yer aldığı görülüyor.
Google aramalarına göre, Türkiye'de en çok aranan diğer konular arasında
YSK
Deprem
Sigara Fiyatları
Dolar Kuru
yer alıyor.
Bu veriler, 2019'da nasıl bir yıl geçirdiğimize dair bir genel görünüm sunuyor denilebilir.
— / —
Son günlerde en çok gündemde olan memleket konuları arasındaysa, Kanal İstanbul projesi, Simit Sarayı, ve aşı güvenliği sayılabilir.
2020 için, Kanal İstanbul üzerine ekolojik ve hukuki değerlendirmeler içerecek bir program serisi hazırlıyorum.
Simit Sarayı'nın New York şehrinin ünlü alışveriş caddesi olan "5th Avenue" üzerindeki lüks şubesini merak ederseniz, programda bir simitsever olarak oraya yaptığım ziyaretle ilgili küçük bir anekdot aktaracağım.
Son olarak, aşılar ve aşı güvenilirliği üzerine de bir program planlıyorum.
TTB başkanı Prof. Raşit Tükel, Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, Türkiye’de 2016 yılında 9 olan doğrulanmış kızamık vaka sayısının, 2019 yılının ilk 10 ayında 2719’a ulaşmış durumda olduğunu söylüyor.
Aşılar, dünya gündeminde de yer alan bir konu.
2019'un sağlık alanında önemli kazanımlarından birisi, Kongo'da ebola virüsünün yol açtığı salgınların, yeni aşı ve tedavilerle kontrol altına alınmasıydı.
Prof. Cem Say'ın aşı kullanımı üzerine yazısını da buraya bırakayım: http://cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/1708458/asilar-hakkinda-gercekleri-okumaya-cesaretiniz-var-mi.html
— / —
Biraz da 2019'da bilimde neler oldu, buna bakalım.
Bir yandan, bilim ve teknolojideki (çoğu zaman el ele giden) yenilikler, buraya sığmayacak kadar çok.
Öte yandan, bilim dünyasını ters yüz edecek türden gelişmeler yok, yani şimdilik rahat olabiliriz.
2019'un gökbilimleri, evrimci antropoloji, ve tıp alanındaki gelişmelerinden oluşan küçük bir üçlü seçki yaptım.
Daha geniş bir liste, Science dergisinin derlemesinden okunabilir (İngilizce): https://sciencemag.org
— / —
1. Astronomi 2019
"Event Horizon" isimli uluslararası gökbilimciler ekibi, M87 galaksisinin merkezindeki kara deliği görüntülemeyi başardılar ve şimdiye dek yapılmış kuramsal öngörülerle uyumlu bir görüntü elde ettiler.
Bu, Science dergisine göre, 2019'un en önemli buluşu.
2. Evrimci Antropoloji 2019
Bu alanda pek çok buluş var, fakat en önemlisi, Filipinler'deki bir mağarada bulunan kemik ve diş fosillerinin, yaklaşık 50 bin yıl önce yaşamış ve bugün soyu tükenmiş olan yeni bir insan alt-türüne (Homo luzonensis) ait olduğu iddiası.
Evrim kuramını destekleyen veriler, her yıl yapılan yeni fosil keşifleri ve bunlara dayanarak tespit edilen yeni alt-türler ile, şüpheye yer bırakmayacak bir şekilde artmaya devam ediyor.
Evrim ağacı, zincire sürekli eklenen yeni halkalarla, her yıl daha zenginleşiyor.
3. Tıp 2019
Yukarıda değindiğim Ebola'nın yanı sıra, HIV/AIDS ve Alzheimer'a karşı tıp alanında pek çok heyecan verici gelişme var.
1980'lerde bir ölüm fermanı olan HIV virüsünden artık eskisi gibi korkulmuyor.
Benzer bir ilerlemenin Alzheimer'a karşı da sağlanacağını umuyorum.
— / —
Bilim dünyasından haberler böyle.
Felsefede ise yeni fikirlerin kök salması çok daha farklı bir sürece sahip. Yıllar değil onyıllar, belki yüzyıllar kadrajıyla bakmak gerekiyor.
Bu yüzden, 2019'un en önemli felsefi buluşları diye bir liste yapamıyorum.
Fakat beşeri ve sosyal bilimler alanında bu sene hayata veda eden değerli bir ismi anayım: Immanuel Wallerstein.
Küresel kapitalizmin en önemli eleştirmenlerinden biri olan tarihçi/sosyolog Wallerstein, özellikle 4 ciltlik eseri "The Modern World-System" ile dünyaya farklı bir açıdan bakmamızı sağladı.
— / —
2019'un bu son akışını bitirirken, "yeni yıl kararları" konusuna da kısaca değinmek istiyorum.
Her yeni yıl başlarken, bir dizi karar almak, eski alışkanlıklarımızı yeni ve daha iyi alışkanlıklarla değiştirmeyi dilemek, bir tür ritüel halini aldı.
Bu tür "yeni yıl kararları" almak çok doğal, çünkü hepimizin hayatında değişmesini, daha iyi olmasını istediğimiz alışkanlıklar var.
Fakat bunu gerçekleştirecek sihirli bir yol, hatta kestirme bir yöntem yok.
Burada aklımızda tutmamız gereken anahtar kavram, "alışkanlık".
— / —
Alışkanlıklar konusunda, tüm zamanların en önemli psikoloji kuramcılarından sayılan William James'in iki ciltlik "Psikolojinin İlkeleri" (1890) kitabında söylediklerini özellikle aydınlatıcı buluyorum.
James'e göre, zaman içinde alışkanlık haline gelen, yani bir anlamda otomatikleşen davranış kalıpları, gerek insanların gerek diğer hayvanların davranışlarını anlamak ve açıklamak konusunda en etkili unsur.
Hayvanların içgüdü yoluyla, insanların ise kültürel pratikler içinde benimsedikleri ve tekrarladıkları davranışlar, zamanla alışkanlık haline dönüyor ve canlıların hayatı içinde kök salıyor.
Bu açıdan, eski bir alışkanlığımızı yeni bir başkasıyla değiştirmek istiyorsak, yenisinin yer etmesi konusundaki beklentimizi, eskisinin ne kadar kök salmış olduğuna göre belirlememiz ve buna göre sabırlı davranmamız şart.
Yıllardır hep aynı şeyi yaparak sürdürdüğümüz bir alışkanlık, birkaç günde veya haftada değişmiyor.
James'e göre, bu biyolojik dünyanın bir kuralı.
Yani eski alışkanlıklarımızın gücünü hafife almamamız gerek. Onları kestirme bir yolla değiştirmeyi beklememeliyiz.
Öte yandan, bardağın bir de dolu tarafı var.
Yeni davranış biçimleri tekrar yoluyla giderek bir alışkanlık haline dönüştükçe, onları benimsemek ve uygulamak, ilk başta olduğuna göre, çok daha kolaylaşacak.
Kısacası, anahtar, yeni kararlar almakta değil, sabırla yeni alışkanlıklar oluşturmakta.
— / —
Son olarak, bitmekte olan yılın her ayından bir program içeren ve Twitter üzerinden paylaştığım 2019 Açık Bilinç arşivinden kuşbakışı seçkisini, ilgilenenler için, buraya bırakıyorum: https://twitter.com/AcikBilinc/status/1211277361624371201
— / —
Herkese, istemediği eski alışkanlıklarını, arzu ettiği yeni alışkanlıklarla değiştirebileceği, barış ve adaletin eksik olmadığı, sağlıklı, mutlu, iyi ve güzel bir yeni yıl dileğimi, İzel Rozental’in “gülümseten 2020” çizimi eşliğinde iletiyorum.
— / —
Açık Bilinç'i Salı sabahları 9:30'da (http://acikradyo.com.tr/stream) dinleyebilir, podcast arşivine http://acikradyo.com.tr/program/acik-bilinc'den ulaşabilirsiniz.
