"Babun tipi liderlik sistemi" nedir? Babunlar bazı ortak kararlarını katılımcı bir yöntemle nasıl alıyorlar? Açık Bilinç’te, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçtiğimiz referandumun 4. yıldönümünde, karşılaştırmalı bir analiz.
4 yıl önce bugünlerde yapılan referandumla, parlamenter sistemi terk edip, "Türk Tipi Başkanlık Sistemi" de denilen "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi"ne geçtik.
Malum, bu yeni sistemin en temel özelliği, başkan olan kişinin elindeki güçlerin ciddi ölçüde artmasıydı.
2017'deki referanduma giden süreçte, siyaset felsefesinden seçmen sosyolojisine ve sosyal psikolojiye uzanan bir yelpazede, konuyla ilgili 12 program yapmıştık.
Geriye dönüp göz atmak isteyenler için, o programların özetleri ve podcast kayıtları şurada:
— / —
2015'de yayımlanan bir çalışma, babun topluluklarında bütün kararların hiyerarşinin en tepesinde bulunan babun lider tarafından alınmadığını, bu sert hiyerarşik yapı içinde bile katılımcı ortak karar alma mekanizmaları olduğunu ortaya koydu.
“Yabanıl Babunlarda Ortaklaşa Kararlar Birlikte Hareketi Yönlendiriyor” başlıklı bu çalışmayı mümkün kılan, kullanımı giderek yaygınlaşan navigasyon teknolojileri.
Başka türlü hareketlerinin yakından takip edilmesi çok zor olan babunları, Konstanz'daki Max Planck Enstitüsü ekibi üzerinde küçük bir navigasyon cihazı bulunan tasmalar takarak izleyebilmiş.
Bu hafta bu çalışmayı özetleyeceğim.
— / —
Babunlar, çoğunluğu Afrika'da bulunan bir primat türü.
Genellikle katı bir hiyerarşik yapı içinde, 40-50 bireyden oluşan gruplarda yaşıyorlar. Her grubun bir erkek alfa lideri var, ama diğer erkek ve dişi bireyler arasında da karmaşık alt-üst ilişkileri var.
Babunlar üzerine yıllardır araştırmalar yapan Stanford Üniversitesi'nden nörobiyolog Robert Sapolsky'ye göre, babun liderler bütün grupla ilgili her şeyi kontrol altında tutmak için (kanlarındaki kortizol seviyesiyle ölçülen) çok stresli bir hayat sürüyorlar, yaşamları da uzun olmuyor.
— / —
Buna rağmen, babun grupların liderlerin kendi başlarına almak yerine çoğunluk tercihine bıraktıkları önemli bir karar var.
Gün içinde avlanmak için nereye gidileceğine, bu yeni çalışmanın verilerine göre, lider değil grup birlikte karar veriyor.
Peki, niye böyle?
Araştırmacılara göre, bazı durumlarda bütün grubun birlikte vardığı kararlar, liderin tek başına aldığı karara göre daha güvenilir ve avantajlı oluyor.
Babunların evrim sürecinde bu ortak karar davranışının doğal seçilimle yerleşmiş olduğu düşünülüyor.
Not. Ortak kararlar grup için niye ve nasıl daha avantajlı, bunun mekanizması henüz belli değil.
Ama şurası açık: Bazı babun cinsleri için devamlı ve sabit bir hale gelmiş bu katılımcı karar yönteminin gerçekten avantajlı bir yanı olmasa, yok olup gitmesi daha muhtemel olurdu.
— / —
Bu konularla ilgilenenler için, babunlar üzerine yılar süren araştırmaları sonucunda Dorothy ve Robert Seyfarth isimli iki primatologun yazmış oldukları "Babun Metafiziği: Sosyal Aklın Evrimi" kitabını öneririm.
Babunlar üzerine ilginç bir başka yazı da, Robert Sapolsky'nin dünya liderlerine insanlık için barışın mümkün olduğunu söyleyen ve "Foreign Affairs" dergisinde yayımlanmış olan yazısı.
Geçmiş bir programda özetlemeye çalışmıştım:
https://acikradyo.com.tr/acik-bilinc/barisin-dogal-bir-tarihcesi
— / —
Bitirirken: Babunlar bile ortak kararlar için katılımcı bir yöntemi benimsemişken, biz 4 yıl önce niye tek kişi yönetimine dayanan bir sistemi tercih ettik?
Bu sorunun cevabı için, Vakayiname'de 9 Nisan'da başladığımız ve Murat Sevinç'in konuk olduğu 5 bölümlük CHS serisine işaret edeyim:
https://acikradyo.com.tr/program/223875/kayit-arsivi
— / —
Açık Bilinç'te önümüzdeki haftalarda hayvan zihinleri ve hayvan hakları üzerine bir dizi program tasarlıyorum.
Konuyu hem felsefi hem bilimsel açılardan ve çeşitli uzman konuklarla tartışacağız.
