D vitamini eksikliğini vegan beslenmeye bağlamak doğru mu? Bilimsel bir arama motoruna “D vitamini” yazıldığında binlerce sonuca ulaşılabilir. Eksikliği birçok hastalığın nedeni olarak gösteriliyor ancak bu göstergeler ne kadar doğru? Son yıllarda D vitamini takviyelerine olan ilgi neden bu denli arttı?
D vitamini nasıl bir vitamindir?
Vitaminlerin çoğu, dışarıdan özellikle bitkisel besinler yoluyla alınır. D vitamini gereksiniminin ise %90’ı güneş aracılığıyla ultraviyole ışınları yardımıyla deride sentezlenir. D vitamini konusunda besinlere gereksinim yoktur. Deride sentezlenen D vitamini karaciğer ve böbreklerde işlemlerden geçerek aktif hale gelir. Sentez edilen D vitamini yağ dokuda depolanır. D vitamini bağışıklık sistemi, kalp damar sistemi, pıhtılaşma mekanizmalarında görev alır. Bağırsaklardan kalsiyum ve fosforun emilimi için gereklidir, bu bakımdan kemik sağlığı için önemli bir vitamindir.
D vitamini eksikliğinde ne olur?
Eksikliğinde bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimi aksar. Bunun sonucunda kemik hastalıkları ortaya çıkar. Kemik sağlığı açısından 25(OH)D’nin 12 ng/ml altındaki değerlerin eksiklik, 20 ng/dl’nin altındaki değerler yetersizlik, 20 ng/dl’nin üzerindekiler normal olarak belirtilmiştir. Kemik sağlığı açısından 25(OH)D’nin >16 ng/ml olmasının yeterli olduğu belirtilmiştir. (Global Consensus Recommendations on Prevention and Management of Nutritional Rickets, 2016)
Eksikliğinde kemik sağlığında bazı sıkıntılar görülür. D vitamininin 10 ng/dl’nin altında kemik sağlığı için tehlike sinyalleri çalmaya başlar. 5 ng/dl’nin altında olduğu durumlarda bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimi (daha çok kalsiyum) % 10-15 oranına geriliyor. Özellikle tip 1 diyabet, romatoid artrit gibi hastalıkların nedenleri sıralanırken D vitamini eksikliği sıklıkla dile getirilmektedir. Ancak, ortaya konan veriler neden sonuç ilişkisi kurmak için yeterli değildir. (Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D, Institue of Medicine, 2010)
D vitamini sınır düzeyi nedir?
Kaynakları taradığımızda karşımıza 30 ng/dl’nin altında derhal takviye verilmesi gerektiğinin altı çiziliyor. Ancak, güvenilir kaynaklardan Institue of Medicine’a göre kemik sağlığı açısından D vitamini düzeyini 20 ng/dl civarında tutmak yeterlidir. Bunun için ilk 1 yaşta günde 400 ünite(3 damla), 1-71 yaş arasında 600 ünite, >71 yaşlarda 800 ünite D vitamini gereklidir (1).
Fazla D vitamini almanın bir anlamı var mıdır?
Son yıllarda çocuklarda ve yetişkinlerde D vitamini zehirlenmesine önceki yıllara göre daha sık rastlanıyor. Bununla beraber kalp damar hastalıklarından kansere diyabetten obeziteye kadar pek çok hastalık D vitamini eksikliği ile ilişkilendiriliyor. Bu da rutin kontrollerde gerekli gereksiz D vitamine bakılmasına neden oluyor. Ancak aşırı D vitamini alımlarında bağırsaklardan fazla kalsiyum çekilmesi görülüyor ve böbreklerde kalsiyum taşı oluşumu kolaylaşıyor. D vitamini yükselmesi iştahsızlık, halsizlik gibi şikayetlerin yanısıra bağırsakların ve midenin bazı rahatsızlıklarına neden oluyor.
Sınır değerler nelerdir?
100 ng/dl üzeri hipervitaminoz, 150 ng/dl üzeri ise D vitamini zehirlenmesine neden olmaktadır (2).
Bebeklere ne kadar D vitamini verilmelidir?
Yenidoğan bebeklerde 1 yaşına kadar günde 400 ünite (3 damla) D vitamini verilmelidir. (T.C. Sağlık Bakanlığı D vitamini Bilim Kurulu önerileri, 2005)
Çocuklarda D vitamini kullanımı:
Bir yaşından itibaren 600 ünite, 7 yaşından sonra günde 800 ünite D vitaminine ihtiyaç vardır. Bunu yeterli güneşlenerek karşılamak mümkündür. (T.C. Sağlık Bakanlığı D vitamini Bilim Kurulu önerileri, 2005)
Gebelikte D vitamini kullanımı:
Gebeliğin 3. ayından itibaren ve süt verme döneminde günde 1200 ünite verilmelidir.
Peki, rutin izlemde 25(OH)D bakılmasına gerek var mı?
Rutin izlemde 25(OH)D bakmaya gerek olmadığı belirtilmektedir. Sadece, eksiklik konusunda risk grubunda olanlarda 25(OH)D bakılmalıdır. Bu grup, kemik sağlığı bozuk olanlar, kemik kırıkları görülenler, kas ağrıları olanlar, böbrek hastalığı olanlardır. D vitamini ile ilgili karara varmadan önce Alkelen Fosfataz (ALP) ve Parathormon (PTH) değerlerine de bakılmalıdır.
Obezite ve D vitamini ilişkisi?
Obezlerde 25(OH)D düzeyi düşük bulunabilir; ancak D vitamini ihtiyaçları obez olmayanlardan farklı değildir (3). Bu nedenle obezlere yüksek D vitamini vermeye gerek yoktur.
Kemik sağlığı ve D vitamini:
Institue of Medicine (IOM), D vitamini için Recommanded Dietary Allowance (RDA) belirlerken serum 25(OH)D değerinin iskelet sağlığı bakımından >20 ng/ml olmasını hedef olarak belirledi. Bunun için ilk 1 yaşta günde 400 IU, 1-71 yaş arasında 600, >71 yaşlarda 800 IU D vitamini gereklidir.
Tip 2 Diyabet ve D vitamini eksikliği ilişkisi
76,220 kişiden oluşan bir metaanaliz çalışmasında kan 25(OH)D vitamin düzeyleri ve tip 2 diyabet oluşum riski arasında kesin bir neden sonuç ilişkisi kurulamamıştır (4). Yine, 25(OH9D düzeyleri ve etkilerinin araştırıldığı başka bir çalışmada 12 hafta içinde takviye edilen D vitamininin açlık kan glikozu, insülin, insülin direnci üzerine bir etkisi olmadığı ortaya konmuştur.
Finlandiya’da tip 1 diyabet gelişimi ile ilgili yapılan bir çalışmada 25(OH)D düzeyleri ile tip 1 diyabetin oluşumunda etken olan otoimmünitenin bağı bulunamamıştır (5).
D vitamini kalsiyum emiliminde önemli bir vitamin türüdür. Peki kalsiyum hangi gıdalarda bulunuyor?
Recommended Dietary Allowance ( RDA): Tavsiye edilen günlük besin alım miktarı: Hedef toplumun en az % 97,5’uğunun ihtiyacını karşılayan miktardır.
Vücutta en fazla bulunan mineral olan kalsiyumdur. Kalsiyum başlıca koyu yeşil yapraklı sebzeler, kurubakliyatlar,kuruyemişlerde bulunur.
Yetişkin bir insanın günlük kalsiyum ihtiyacı, 1000 mg civarındadır. 100 gram soya tohumunda 277 mg, 100 gram ketentohumunda 255 mg, 100 gram maydanozda 138 mg, 100 gram kurufasulyede 1000 mg kalsiyum bulunmaktadır. (United States Department of Agriculture)
D vitamini alımları için öneriler:
Hayatın ilk haftasından itibaren anne sütü alsın almasın tüm bebeklere en az bir yaşına kadar, tercihen 3 yaşına kadar 400 ünite/gün D vitamini (günde 3 damla D vitamini) verilmelidir.
Günde 10.00-15.00 saatleri arasında 15 dakika kadar güneşe çıkılmalıdır.
Güneşlenme sırasında eller ve yüz çıplak olmalıdır.
Güneşlenirken güneş kremi kullanılmamalıdır.
Son olarak…
Kanser, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, otoimmün hastalıklar gibi iskelet dışı sorunlar ile D vitamini düzeyi arasında ilişki kuran birçok araştırma bulunuyor ve bu çalışmalar bize neden sonuç bağlamında net bir veri sunmuyorlar.
Kaynaklar:
The 2011 Report on Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D from the Institute of Medicine: What Clinicians Need to Know, (96(1): 53–58, 2011)
The Turkish Journal of Pediatrics, (54 93:98, 2012)
Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, (97: 1146 – 1152, 2012)
Diabetes Care, (36:1422-1428, 2013)
Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, (101: 723-729, 2016)
Okuma önerileri:
Institue of Medicine raporları:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3046611/?report=printable
Sağlık bakanlığı D vitamini raporu:
