İklim adaleti; kadınlar için, kadınlar tarafından

Merhaba Sayın Açık Radyo dinleyicileri, Her Cuma saat 14:00'te yayınlanan İklim Kuşağı Konuşuyor programına hoşgeldiniz. Ben Atlas Sarrafoğlu. 16 yaşındayım ve 11 yaşından bu yana iklim aktivistiyim. 12 yaşından bu yana da İklim Kuşağı programını hazırlıyor ve sunuyorum. Geleceğin değil bugünün en büyük varoluşsal krizi olan iklim krizinin tam ortasına doğmuş bir kuşağın üyesi olarak sizlere iklim haberlerini, çözümlerini veya önemli konularını sunmaya devam ediyorum.

Bu hafta sizin için seçtiğim haberlerle başlıyorum ama sonrasında 8 Mart Kadınlar günü ve iklim hareketi ile ilgili bir bölüm hazırladım.

Uzmanlar, küresel deniz yüzeyi sıcaklıkları rekor seviyelere ulaşırken, yaklaşan dördüncü kitlesel mercan ağartma olayı konusunda uyarıyorlar. Bu yıl tüm Güney Yarımkürenin ağartma yaşaması bekleniyor. Deniz biyolojik çeşitliliği için hayati öneme sahip olan ve yıllık trilyonlarca dolar değerindeki mercan resifleri, 2009'dan bu yana yaklaşık %14 oranında kayıpla hızla yok oluyor.

İnsan faaliyetleri nedeniyle daha da kötüleşerek artan okyanus sıcaklıkları, resifleri ağarmaya karşı daha savunmasız hale getiriyor. Büyük Set Resifi halihazırda beş kitlesel ağartma olayına maruz kaldı. Uzun süren ağartma ve çeşitli stresler nedeniyle mercan ölüm riskinin artmasıyla birlikte durum giderek daha vahim bir hal alıyor.⁠

Mercan resifleri dünyanın en çeşitli deniz ekosistemleridir. 100'den fazla ülkede okyanus alanının yalnızca %2'sini kaplamasına rağmen mercan kayalığı sistemleri tüm deniz türlerinin %25'ine ev sahipliği yapmaktadır. Zengin biyoçeşitliliğinin yanı sıra mercan resifleri, kıyıları erozyondan ve yavaş fırtına dalgalanmalarından koruma açısından hayati öneme sahiptir. Dünya çapında gıda, turizm ve ilaç endüstrilerinde yılda 2,7 trilyon ABD doları gelir elde ederek ekonomik açıdan da önemlidirler. Ancak değerli mercan resiflerinin sağlığı ve hayatta kalması, küresel sıcaklık arttıkça ve okyanuslar daha asidik hale geldikçe sallanıyor ve dünya okyanuslarında yaygın mercan ağarmasına neden oluyor. Mercan ağartmasının ne olduğuna, nedenlerine ve etkilerine bir göz atıyoruz.

Büyük Set Resifi altıncı kitlesel ağartma olayıyla karşı karşıya kalırken, son derece hassas mercan resiflerimizi korumak için acilen daha güçlü politikalara ve çözümlere ihtiyacımız var. Okyanus asitlenmesini ve sıcaklık artışını azaltan küresel ısınmayı yavaşlatmak için fosil yakıtlara olan bağımlılığımızdan vazgeçmemiz gerekiyor. Su kalitesini iyileştirmek ve akıntıyı en aza indirmek için okyanuslardaki plastik kirliliği ile mücadelenin yanı sıra balıkçılık ve kıyı geliştirme uygulamalarımızı da elden geçirmemiz gerekiyor. Son olarak, resif yönetimi ve korunmasına çok daha fazla yatırımın yanı sıra resif dayanıklılığı araştırmalarına yönelik finansmana da ihtiyacımız var.

Ancak her şey kasvetli değil. Bahsi geçen rapora göre, çoğu mercan kayalığı, çevre koşullarının devam etmesi halinde kendi kendine toparlanabilecek kadar dayanıklıdır. Örneğin küresel kapsama alanı on yıl içinde 1998 öncesi seviyelere geri döndü. 2019'da mercan resiflerinin korumalarının %2'sini geri kazanmasıyla bir miktar iyileşme de gözlemlendi.

Dünya Meteoroloji Organizasyonu ise bu hafta içinde yaptığı açıklamada 2023’ten itibaren yüksek sıcaklıklardan sorumlu El Nino iklim düzeninin, şu sıralar etkisini biraz kaybederek zayıfladığını ancak gelecek aylarda küresel iklimi etkilemeye devam edeceğini, insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazlarının hapsolduğu sıcaklığı yükselteceğini belirtti. Organizasyon tarafından yapılan açıklamada “Mart ve Mayıs ayları arasında neredeyse tüm kara alanlarında normallerin üzerinde sıcaklıklar bekleniyor” diyerek uyardı.

DMO Genel Sekreteri Celeste Saulo konuyla ilgili "Haziran 2023'ten bu yana her ay yeni bir aylık sıcaklık rekoru kırıldı ve 2023, şimdiye kadar kaydedilen en sıcak yıl oldu. El Nino bu rekor sıcaklıklara katkıda bulundu, ancak ısıyı hapseden sera gazları tartışmasız ana suçludur” dedi.

Bilim insanları, küresel sıcaklıklardaki artışı sınırlandırma ve kontrolden çıkan iklim değişikliğini önleme hedeflerine ulaşılacaksa, önümüzdeki yıllarda özellikle fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanan karbondioksit emisyonlarında ciddi kesintilere ihtiyaç duyulacağının üzerinde ısrarla duruyor.

Uluslararası Enerji Ajansı, ise yeni bir raporunda “Karbondioksit emisyonları, Paris Antlaşmasında belirlenen küresel iklim hedeflerine ulaşmak için gerektiği gibi hızlı bir şekilde düşmek yerine yeni bir rekor seviyeye ulaştı” dedi.

IEA raporunda, Çin ekonomisinin yeniden canlanması, hidroelektrik üretimi düşük ülkelerde fosil yakıt kullanımının artması ve havacılık sektöründeki toparlanmanın genel bir artışa yol açtığı belirtildi.

Fosil Yakıtların Ötesi yani Beyond Fossil Fuels’ın bu hafta yayınladığı yeni analize göre, Avrupa Birliği’nin elektrik üretim kapasitesinin yüzde 60’tan fazlasını karşılayan 10 AB ülkesi, 2035’e kadar veya daha erken bir tarihte elektrik sisteminden fosil yakıtları uzaklaştırmayı taahhüt etti. Bu ülkelerden dördü, kömür ve fosil gazı yenilenebilir enerji kaynaklarıyla değiştirmeyi net bir şekilde taahhüt etti. Uluslararası Enerji Ajansı‘na göre, Avrupa ülkeleri Paris Anlaşması‘nın 1,5°C hedefine uyum sağlamak için 2035 yılına kadar elektrik sektörlerini karbonsuzlaştırmalı.

Fosil Yakıtların Ötesi’nin hazırladığı ‘‘Hükümetlerin 2035 Taahhüt Sayacı’’na göre, Avusturya, Danimarka, Litvanya ve Lüksemburg elektrik sektörlerini dönüştürmek için kabul edilebilir taahhütler verdi.

Belçika, Fransa, Almanya, Yunanistan, İtalya ve Hollanda da taahhütlerde bulundu, ancak bu taahhütler ya fosil yakıtları elektrik sektöründen çıkarma konusunda yeterince açık olmadıkları ya da yanlış elektrik üretim teknolojilerine güvendikleri; ya da her ikisi birden olduğu için yetersiz. Son olarak, Portekiz, Romanya ve İsveç’in de taahhütleri fosilsiz elektrikte 2035 yılını çıkış tarihi olarak belirlemedikleri için yetersiz.

Bugün Kadınlar Günü olduğu için kadınlarla ilgili bir rapor ile devam edelim…

Birleşmiş Milletler 5 Mart’ta yaptığı açıklamada, yoksul ülkelerde çiftlikleri ve kırsal evleri işleten kadınların iklim değişikliğinden daha fazla etkilendiğini ve kriz zamanlarında diğer gelir kaynaklarına uyum sağlamaya çalışırken ayrımcılığa maruz kaldıklarını söyledi.

Euronews’un aktardığına göre Gıda ve Tarım Örgütü FAOnun hazırladığı “Adaletsiz İklim” adlı yeni bir rapor, kadın reisli kırsal hanelerin, erkek reisli hanelere kıyasla sıcak dalgaları sırasında ortalama yüzde 8 daha fazla, sel sırasında ise yüzde 3 daha fazla gelir kaybettiğini ortaya koyuyor.

Roma merkezli FAO, dünya çapındaki 24 yoksul ve orta gelirli ülkede 100 bin kırsal haneyi araştırarak istatistiklere ulaştı. Ajans daha sonra bu verileri 70 yıllık yağış ve sıcaklık verileriyle birleştirdi. Raporda, iklim değişikliğini ele alma ve uyum stratejilerini teşvik etme planlarının çok azının kırsal kesimdeki kadınların ve gençlerin belirli hassasiyetlerinin dikkate alındığı dikkate değer bir şekilde belirtildi.

Ankete katılan ülkelerin ulusal iklim uyum planlarında yer alan 4 binden fazla önerinin yalnızca yüzde 6’sında kadınlardan bahsediliyor.

Raporda, pek çok yoksul ülkede kadınların toprak sahibi olma veya işleriyle ilgili kararlar alma konusunda ayrımcılığa maruz kaldığı belirtiliyor. Tarım ve hayvancılıkta verimliliği azaltan iklim krizleri sonucunda gelir kaynaklarını çeşitlendirmeye çalışırken aynı zamanda bilgi, finansman ve teknolojiye erişimde ayrımcılıkla da karşılaşıyorlar.

FAO genel müdürü Qu Dongyu, “Konum, zenginlik, cinsiyet ve yaşa dayalı sosyal farklılıkların, kırsal kesimdeki insanların iklim krizinin etkilerine karşı savunmasızlığı üzerinde güçlü ancak tam olarak anlaşılamayan bir etkisi var. Bu bulgular, küresel ve ulusal iklim eylemlerinde kapsayıcılık ve dayanıklılık konularına önemli ölçüde daha fazla mali kaynak ve politika ilgisi ayırmaya yönelik acil ihtiyacın altını çiziyor” diyerek açıkladı.

Bugün Dünya Kadınlar Günü'nü kutlarken, kadınların iklim değişikliğiyle mücadelede oynadığı hayati rolün farkına varmanın da önemli olduğunu tekrar vurgulamak istiyorum. İklim değişikliği herkesi etkilerken ne yazık ki eşit şekilde etkilemiyor. İklim değişikliğine karşı hassasiyet, cinsiyet, etnik köken, düşük gelir ve diğer sosyal ve ekonomik faktörlerle bağlantılı eşitsizlik ve ötekileştirme nedeniyle daha da kötüleşiyor.

İklim değişikliğine yönelik çözümler bu gerçeklere cevap verdiğinde daha etkili olacaktır. İşte tam bu noktada kadınlar devreye giriyor. Kadınların liderliği iklim eylemi için vazgeçilmezdir. Birleşmiş Milletlerin web sitesinde kadınların iklim hareketindeki önemini sizinle de paylaşmak istiyorum.

Dünya nüfusunun yarısı kadınlardan ve kız çocuklarından oluşuyor, ancak konu iklim değişikliği olduğunda çoğu zaman konunun dışında bırakılıyorlar. Ancak Paris Anlaşması'nın küresel sıcaklık artışını 1,5 santigrat derece ile sınırlandırma hedefine ulaşmak istiyorsak, herkesin bu işin içinde olmasına ihtiyacımız var. Bu, daha fazla kadının ve kız çocuğunun güçlendirilmesi ve katılımı gerektiği anlamına geliyor.

İklim müzakerelerinden toplantı odalarına, ormanlara ve tarlalara kadar her düzeyde, özellikle de iklim değişikliğinin tahribatından en çok etkilenen sektör ve bölgelerde, tüm çeşitliliğiyle kadınlara ihtiyaç var.

Özellikle yerli kadınlar, çevre koruma konusunda ön saflarda yer almışlar ve dayanıklılık oluşturmaya ve sera gazı emisyonlarını azaltmaya yardımcı olabilecek paha biçilmez bilgi ve uzmanlığa sahiptirler. İklim eylemine daha fazla kadını dahil ederek herkes için daha sürdürülebilir ve eşitlikçi bir gelecek yaratabiliriz.

Gelişmekte olan ülkelerde tarımsal işgücünün neredeyse yarısını kadınlar oluşturuyor. Kadınlara, kaynaklara erkeklerle aynı erişim olanağı sağlandığında, tarımsal verimlilik yüzde 20 ila 30 oranında artabiliyor. Verimlilikteki bu artış, yalnızca toplam tarımsal üretimi yüzde 2,5 ila 4 oranında artırmakla kalmıyor, aynı zamanda Birleşmiş Milletlere göre dünyadaki açlığın yüzde 12 ila 17 oranında azaltılmasına da yardımcı olabiliyor.

Kadınların tarımda güçlendirilmesinin iklim uyumu üzerinde de olumlu etkisi olabilir. Uygun teknoloji ve kaynakları sağlayarak daha sürdürülebilir tarım ve koruma uygulamalarını teşvik edebiliriz. Yoksulluğu azaltarak bireylerin iklim değişikliğinin etkilerine daha iyi uyum sağlamasına yardımcı olabiliriz.

Kadınlara ve kız çocuklarına yatırım yapmanın topluluklar ve ülkeler için geniş kapsamlı faydaları vardır. Aslında araştırmalar parlamentoda kadınların yüksek oranda temsil edildiği ülkelerin uluslararası çevre anlaşmalarını onaylama olasılığının daha yüksek olduğunu gösteriyor.

Topluluklarda iklime dayanıklılık oluşturmak söz konusu olduğunda kadınların katılımı çok önemlidir. Aslında BM, kadınlar planlama sürecinin bir parçası olduğunda toplulukların dayanıklılık ve kapasite geliştirme stratejilerinde daha başarılı olduklarını bildiriyor.

Buna ek olarak, kadınlar genellikle doğal afetlere yönelik toplumsal müdahalelerde ilk müdahale edenlerdir, afet riskinin azaltılmasında liderdirler ve ailelerinin erken iyileşme ihtiyaçlarını karşılayarak ve topluluk oluşumunu güçlendirerek iyileşme sonrası çalışmalara katkıda bulunurlar.

Kadınları toplumsal planlama ve afet müdahale çabalarına dahil ederek, iklim değişikliğinin zorluklarıyla yüzleşmek için daha donanımlı, daha güçlü, daha dayanıklı topluluklar oluşturabiliriz.

İklim değişikliği herkesi etkiliyor ama herkesi eşit şekilde etkilemiyor. İklim değişikliğinin, ister gelişmiş ister gelişmekte olan ülkelerde olsun, dünyanın en savunmasız insanları üzerinde daha büyük bir etkiye sahip olduğu ve mevcut eşitsizlikleri daha da kötüleştirdiği artık çok iyi biliniyor. Yoksulluk durumlarında ve mevcut roller, sorumluluklar ve kültürel normlar nedeniyle, kadınlar genellikle iklim değişikliğinin etkilerinden dolayı daha yüksek risklerle ve daha büyük yüklerle karşı karşıya kalmaktadır.

Örneğin birçok toplumda kadınlar evdeki enerji, yiyecek, su ve genç ve yaşlıların bakımından sorumludur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, iklim değişikliğinin sonuçları kadınların ve kızların üzerindeki yükü artırabilir; örneğin günlük malzeme elde etmek için daha fazla seyahat etmelerine neden olabilir, ücretli iş için daha az zaman bırakabilir ve potansiyel olarak onları kişisel güvenlikleri açısından daha büyük bir riskle karşı karşıya bırakabilir.

Ancak iyi haber şu: Toplumsal cinsiyet eşitliğine ve kadınların güçlendirilmesine yatırım yapmanın, çevrenin korunması, yoksulluğun azaltılması ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşılması da dahil olmak üzere geniş kapsamlı faydaları var. İklim değişikliğini toplumsal cinsiyet perspektifiyle ele alarak kadın haklarını da ele alabilir ve daha fazla toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik edebiliriz.

Kadınlar ve kız çocukları iklim eylemine katkıda bulunma ve bundan faydalanma konusunda giderek daha fazla güçleniyor.

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği süreci kapsamında pek çok ülke, ulusal iklim eylem planları ve Ulusal Uyum Planları kapsamında farklı öncelikli sektörler arasında toplumsal cinsiyeti nasıl entegre ettiklerini paylaştı.

BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında hükümetler tarafından kabul edilen Cinsiyet Eylem Planı, kadınların uluslararası iklim sürecine tam, eşit ve anlamlı katılımını ve kadınların karar alma ve iklim eylemlerinde belirgin bir rol oynamasını sağlama çağrısında bulunuyor.

UNFCCC kapsamında toplanan hükümetler, 2012 yılında ulusal delegasyonlarda ve ulusal iklim politikası ve eylemlerinde cinsiyet dengesi hedefini benimsedi. O tarihten bu yana, BM İklim Değişikliği sekreteryası, ulusal delegasyonların ve karar alma organlarının cinsiyet kompozisyonu hakkında yıllık olarak rapor sunuyor.

Şimdi en çok ihtiyaç duyulan şey, ülkelerin yerel, ulusal ve uluslararası iklim politikasında ve karar alma rollerinde cinsiyet eşitliğini nasıl sağlamaya çalışacakları konusunda bilinçli olmalarıdır.

Yani kadınlar bir taraftan çevresel adaletsizliğin yükünü taşıyorlar bir taraftan da gezegenimizi kurtarmanın yolunu açıyorlar. Ancak kapitalizme, ataerkilliğe, sömürgeciliğe dayanan mevcut sistemlerimiz, özellikle de onların sömürdüğü ve ezdiği sistemler bizi yüzüstü bırakıyor. İklim ve ekolojik krizler güç ve siyasetten bağımsız değil; aksine onlar tarafından yönlendiriliyor. İklim değişikliği nedeniyle yerinden edilenlerin %80'ini kadınların oluşturduğu göz önüne alındığında, ataerkil baskı ile çevresel adaletsizliğin özünde bağlantılı olduğu açıktır.

Mücadele edilecek bu kadar çok eşitsizlik varken kadınları mağdur olarak görmek kolay olabiliyor. Ancak kadınlar genellikle çevresel adaletsizlikle mücadelede ön saflarda yer alıyor, mücadele etmek ve sadece iktidardakiler için değil herkes için işe yarayan çözümler geliştirmek için iyi bir konumdalar. Kadınların masaya oturmasına izin verildiğinde ve güçlendirildiğinde hepimiz bundan faydalanırız. Kadınlar tarafından ve kadınlar için yürütülen toplumsal cinsiyet adaleti olmadan gezegenimizi kurtaramayacağımızı biliyoruz.