Yeni bir sanat medyasına doğru

Sanat eleştirisini ve dönüşümünü Türkiye’de önemli ölçüde tartışıyoruz. Tartışmamız da  gerekiyor, çünkü hızla biçim değiştiren iletişim ortamında sanat eleştirisinin rolünün, biçiminin,  amacının da sorgulanmaması abes kaçardı. Belki de biz sanat yazarları olarak ne yaptığımızı  anlamaya çalışıyoruz. Ancak tartışmaların geneline baktığımızda sanat eleştirisini sanatın  içinden tartışıyoruz, sanatın içinden konumlandırmaya çalışıyoruz. Belki de ülkedeki politik,  toplumsal, psikolojik ortam ve en önemlisi de medya ortamının dönüşümü üzerinden sanat  eleştirisini konuşmamız gerek. 

Bu nedenle Nergis Abıyeva’nın SAHA Yazı Dizisi kapsamında hazırladığı “‘Toksik pozitivite’  çağında sanat eleştirisi” yazısı önemli bir tartışmayı açmış oldu. 2000’li yıllardan günümüze  gelen süreçteki ‘pozitif olma’ söylemlerinin sanat eleştirisine yansımalarına değinen Abıyeva yazısını “Hayatı sağlıklı bir şekilde yaşayabilmek için acı, mutsuzluk, yas gibi ‘olumsuz’luk  taşıyan duygulara da ihtiyacımız olduğu gibi, onaylamayan, daha iyisinin yapılabileceğini  söyleyen bir eleştiriye de ihtiyacımız var” diyerek bitirmişti. 

Ben de bu yazıda dönüşen iletişim ve medya ortamında sanat eleştirisinin pozisyonuna bakmak  istiyorum. Yayıncılığın 100 yıl içinde kurduğu dağıtım modelleri ve ekonomik modeller son 20 yıl  içinde nasıl değişti? Dijital dönüşüm öncelikle sanat haberciliği ve sonrasında sanat eleştirisinin  rolünü nasıl etkiledi? 

1990’larda başlayan ekonomik daralmanın etkisini medyanın bugünkü dönüşümünün başlangıcı  olarak ele alabiliriz. Medya sektöründe işten çıkarmaların başladığı, satışların düşmeye ve  haber odalarının prekarlaşmaya başladığı bu dönemi neoliberalizmin krizinden ayrı düşünmem  de mümkün değil. 

En iyi günlerimizdi en kötü günlerimizdi… 

Türkiye’de de 90’larda yaşanan özelleşmeyle zenginleşen medyanın 2000’li yıllardan itibaren  artık ekonomik gücünü yavaş yavaş kaybettiğini görebiliriz. Her ne kadar yeni televizyon  kanalları ve gazeteler 2000’li yıllarda hayatına başlasa da eski şaşalı günleri çoktan geride  bırakmıştık. Aynı şekilde 2000’li yıllarda yaşanan politik dönüşüm de medyayı kârlı (ve belki de  yenilikçi) bir iş olmaktan çıkarmıştı. Kültür ve sanat medyasının da böyle kriz durumlarında ilk  sarsıntıyı yaşayan alan olması şaşırtıcı değil. Zaten kırılgan olan, ‘prestij için’ konan kültür-sanat  sayfaları 2008 kriziyle beraber yavaş yavaş gücünü kaybetti. 

Bu süreçte tabii daha önemlisi okuyucuların dijitale göçü başladı. Sosyal medyanın da güç  kazanmasıyla bilgi alma alışkanlıkları hızla değişti. Çok değil, daha 10-15 yıl öncesinde  sinemalarda hangi filmlerin oynadığını, galerilerdeki sergileri görmek için gazetelerdeki listeleri,  birkaç televizyondaki kültür-sanat programını takip ederdik. Cuma günleri çıkan film eleştirilerini  takip edip Radikal’in, Cumhuriyet’in takvimine bakardık. 

Ancak özellikle güncel sanat medyası açısından bakarsak ‘eski güzel günler’ nostaljisine de  kapılmaya pek gerek yok. Sinema, edebiyat, müzik gibi alanlardaki gazeteciliğin güncel sanat  alanında pek de o kadar güçlü olmadığını görebiliriz. 2000’li yılların sanat yazarlarını bir araya  getirmeye çalıştığımızda birkaç değerli isimden öteye geçemiyoruz. 

2019 yılı Haziran ayında Gazete Duvar’daki “Sanat eleştirisinde neredeyiz?” başlıklı yazımda  platform ihtiyacına değinmiştim. Sanat eleştirisinin eksikliğinden dem vuruyoruz sürekli, ancak  eleştirinin hiç olmadığını söylemek de yanlış olur. Meselenin bence en can alıcı ve maalesef en  az ilgilenen yönü yazımda bahsettiğim platform eksikliği. 

Yazımda ayrıca metin üretiminin halen Türkiye’deki kültürel hayat açısından önemini  koruduğunu vurgulamıştım. Bir film hakkında, bir edebiyat ürünü hakkında yapılan tartışmalar  halen ilgi çekiyor. “Bu noktada eleştiriyi kendi kabuğundan çıkaracak, başka bilgi biçimleriyle  ilişkisini kuracak ve ülkenin kültür gündeminin içinde yer edinecek bir yazın pratiğine ihtiyacımız  var. Ve tabi buna alan açacak bağımsız bir platforma da” diyerek yazıma devam etmiştim. 

Nasıl bir platform? 

Bu durumda nasıl bir platform sorusu ortaya çıkıyor. Bir platform nasıl oluşturulur? Bir  platformun bileşenleri nelerdir? Bir platformun ekonomik yapısını nasıl oluşturabiliriz? 

Türkiye’de bir, hatta birkaç sanat yayınının sürdürülebilirliğini sağlayacak bir sanat ortamının  olduğunu düşünüyorum. Sergi ziyaretçileri, koleksiyonerler, inisiyatifler, galeriler ve sanat  kurumlarının sayısına ve ölçeğine baktığımızda okuyucu ve destekleyici bir çevrenin olduğu bir  gerçek. Ancak mesele bu kişileri ve kurumları nasıl örgütleyebileceğimizde. 

Temelden bir soruyla başlayalım. Bir yayın nedir? Bence bir yayın en başta aidiyettir. Sabah  güne başlarken hangi gazeteyi alıp okuduğun ya da merak duyduğun alanı hangi dergiden takip  ettiğin bir aidiyet sağlar. Dijital yayıncılıktaki en büyük sorun da sonsuz bilgi ve haber akışı  içinde bu aidiyetin nasıl sağlanacağı. 

Bir platform nasıl kurulur sorusunu da aidiyet ve bu aidiyetin örgütlenmesi üzerinden  kurgulamak gerektiğini düşünüyorum. Hem platformla paydaşları arasında, hem de paydaşların  kendisi arasında aidiyet nasıl sağlanabilir? Ve böyle bir platformun hem dağıtım açısından, hem  de ekonomik açıdan örgütlenmesi nasıl sağlanabilir? 

Türkiye bağlamında düşündüğümüz bu soruların benzerlerinin uluslararası alanda da  sorulduğunu not etmek gerek. Türkiye ölçeğindeki ülkelerin sanat yayınlarında da benzer  tartışmalar görüyoruz. Ancak aynı şekilde günümüz medyasının öncüsü ABD’de ve İngiltere’de  de sanat yayıncılarının benzer sorunlar yaşadığı aşikar. 

Kurtarıcı Rus oligarklar veya yeni dijital zenginler, reklam formatlarının dönüşümü ve okuyucu  destekleri uluslararası medyanın gündeminde. Yayıncılık anlayışına dair tereddütlerim olsa da  ABD merkezli bağımsız sanat yayını Hyperallergic’in son iki yılda ve özellikle pandemi  sürecinde geçirdiği dönüşümü önemli buluyorum. Etkili bir reklam ve işbirliği sistemi kuran  Hyperallergic son 2 yılda filantropi temelli gelir anlayışına yöneldi. Pandemi sürecinde de okur  destekleri modelini duyurdu. Bunun temel sebebi de yayının reklam gelirlerinin düşmesi. 

Türkiye gibi yayıncılık ve sanat ekonomisi kırılgan ülkelerde de hibrit ekonomik modellerin  geçerli olacağı kanısındayım. Tek bir destekçinin kaynaklarına ya da sadece reklamlara  dayanan bir yayıncılık anlayışı sürdürülebilir değil. Okur destekleri de henüz bebek adımlarını  atıyor.
Bir diğer mesele olan aidiyete gelirsek… Dijital yayıncılar için okurla etkileşim ya da sektör  tabiriyle ‘engagement’ editörlüğü kilit bir araç olarak yayıncıların elinde. Birçok amatör yayıncı  etkileşimi profesyonel yayıncılara göre daha kuvvetli yapabiliyor. Belki de bu noktada  yayıncıların üzerlerindeki ataleti atıp yeni yollar denemeye girişmesi gerek. E-bülten  yayıncılığının yükselişi son iki yıla damga vuran bir trend olarak önümüzde duruyor. 

Belki de en büyük sorunumuz atalet. Yaygın tabirlerle, “o iş bizde olmaz”larla yetiştik. Tabii ki  Türkiye’den bir New York Times, bir The Guardian çıkaracak halimiz yok. Ya da kendi alanımıza  dönersek bir Artforum ya da The Art Newspaper… Çıkarmamıza gerek de yok. Bölgesel  düşünmeliyiz, kendi alanımıza, kendi ihtiyaçlarımıza, kendi kitlemize bakmalıyız. Nasıl ki Açık Radyo, Altyazı gibi 20 yıla yaklaşan bağımsız, niş ve etkisi güçlü yayınlara sahipsek bunun  güncel sanat alanında nasıl olabileceğini düşünmeliyiz. 

Bütün bunları düşünerek 2017 yılında Güncel Sanat Bülteni isimli haftalık bir e-bülten  başlatmıştım. Amacım güncel sanata odaklanan, güncel sanatı takip etmek isteyen kişileri  kapsamaktı. Önemli bir kitleyi de bir araya getirdiğimizi düşünüyorum. Geçen yıl itibariyle de e bülteni farklı yazarların katkı koyacağı bir platforma dönüştürmenin ilk adımlarını attık. https://argonotlar.com/ bu sorunları ortaya koyarak çözüm amacıyla yola çıktı. 

Sanat okuyucularını, sergi ziyaretçilerini, koleksiyonerleri, inisiyatifleri, galerileri ve sanat  kurumlarını çıkar çatışmalarına mahal vermeden, evrensel gazetecilik ilkelerini önümüze  koyarak nasıl bir araya getirebiliriz? Kolay değil, ancak “o iş olmaz” deyip kenara atacak lüksümüz de yok. Boş ümitlere kapılmaya da gerek yok, ancak sayılar bize yol gösterici olabilir. Yukarıda saydığım okur, ziyaretçi, koleksiyoner, kurum sayıları, yani alanın gücü umutlu  olmamız için her şeyi söylüyor. 
 

SAHA Yazı Dizisi kapsamında 2020 yılının konuk yazarı Kültigin Kağan Akbulut tarafından SAHA Derneği desteğiyle yazılmıştır. Şubat 2020 

http://www.saha.org.tr/