Kitap seçimi sürecinden başlayarak kitap editörlerinin yazarla, okurla, piyasayla ve elbette metinle olan ilişkilerini tek tek irdeleyen yazılar yer alıyor. Üstelik, yayıncılığın farklı alanlarından... Süper editörlere duyurulur!
Son zamanlarda çeşitli atölyelere veya üniversitelerin sunduğu sertifika programlarına rastlıyoruz ama yine de editörlüğün "geleneksel" bir eğitimi, okulu yok. Peki bu durumda ehil editörlük nereden, nasıl çıkar? "Editörlük, fiilen, yarım kalmış/rota değiştirmiş akademik ilgiler ile bibliyofil bir otodidaktizm arasında salınan bir uğraş." Tanıl Bora, 2004 yılında Virgül dergisinde üç bölüm halinde yayımlanan "Editör Kimdir, Eserleri Nelerdir?" başlıklı yazısında böyle diyordu. "Kendi kendini eğitmek/yetiştirmek"le... Bu cevapla kol kola ilerleyen bir yöntem daha var: "Yayın dünyasıyla ilgili işler, özellikle de editoryal görevler konusunda verilen eğitim, fiilen klasik usta-çırak ilişkisine dayanıyor; buna göre, alana yeni katılan kişiler deneyimli profesyonellerin yardımcısı olarak çalışmak suretiyle işin inceliklerini öğreniyor." Peter Ginna da, usta-çırak ilişkisini ön plana çıkarıyor, çünkü ABD'deki yayınevlerinin de hemen hiçbirinde, çalışanlara yönelik resmi bir mesleki eğitim programı mevcut değil.
Dolayısıyla, ABD'deki yayıncılık dünyasıyla Türkiye'deki yayıncılık dünyasının benzeştiğini söyleyebiliriz. Ama, bazı yönlerden... Çünkü Türkiye'de yayıncılık halen bir "sektör" iken, Amerika'da bu işin "kitap endüstrisi" olarak anılması bile başlı başına önemli bir farka işaret ediyor. Belki Türkiye'de olduğu gibi ABD'de de aynı kategoride yer alan iki yayınevinin bile prosedürleri birbiriyle farklılık gösterebiliyor ama yurt dışında editörlük –seçici editör, üretim editörü, metin geliştirme editörü, yönetici editör gibi– alt kollara ayrılmışken, Türkiye'de bu tür belirgin bir ayrışmadan bahsedemiyoruz. Türkiye'de kitap seçen de, eserin haklarının satın alım sürecini yürüten, metni geliştiren ya da çeviriyi orijinal metinle karşılaştırarak yayıma hazırlayan da çoğu zaman aynı kişi olabiliyor. Bir çeşit "süper editör"den bahsediyoruz aslında!
Peki, bu işin bir okulu yoksa ve insanların kendi kendilerini yetiştirmeleri bekleniyorsa, neden bir taraftan da önemli bir kaynak eksikliği söz konusu? Bu konuda ise, ABD ile benzeşip benzeşmediğimize tam olarak karar vermek kolay değil! Emektar editör Gerald Gross'un derlediği, sektörün önemli mensuplarının yaptıkları işi farklı açılardan ele aldıkları Editors on Editing (Editörler Editörlüğü Anlatıyor) isimli çalışmanın ABD’deki ilk baskısı 1962'de yapılmış ve piyasada halen bulunabilen kusursuz bir kaynak olarak nitelendiriliyor. Ama hemen şu bilgiyi de eklemek gerek: "Kitabın son kez güncellendiği 1993'te henüz Amazon yoktu, çok az sayıda Amerikalı internetle tanışmıştı ve yayıncılık alanındaki en son teknoloji CD-ROM'du." İşte elimizdeki Editör Ne İş Yapar? Amazon'un, internetten indirilen e-kitapların ve sosyal medyanın var olduğu bir çağ için Editors on Editing'in o zamanlar üstlendiği görevi yerine getirmek amacıyla ortaya çıkmış bir derleme. Arada Gerald Gross'u atlamış olduk belki ama en azından Peter Ginna'nın derlediği Editör Ne İş Yapar'ı, orijinalinin ilk basımından yaklaşık üç yıl sonra Türkçede de okuma imkânı bulduk.
Sanat, Zanaat ve Ticaret Üçgeninde Kitap Editörlüğüaltbaşlığının da vaat ettiği gibi, Editör Ne İş Yapar?, kitap editörlüğünün türlü yönlerini ortaya koymak üzere yayıncılık sektöründe halihazırda çalışan deneyimli isimler tarafından kaleme alınmış makalelerin bir araya getirildiği bir çalışma. Bu anlamda da bir editörlük örneği olduğu söylenebilir pekâlâ. Kitap seçimi sürecinden başlayarak kitap editörlerinin yazarla, okurla, piyasayla ve elbette metinle olan ilişkilerini tek tek irdeleyen yazılar yer alıyor. Üstelik, yayıncılığın farklı alanlarından... Süper editörlere duyurulur!
Tanıl Bora'nın yazısına dönerek bitirirsek; o zamanlar, henüz bir iki yıldır Virgül'de çalışan bir editör adayı olarak özellikle şu cümlelerden etkilendiğimi hatırlıyorum ("kandığımı" da diyebiliriz belki!): "İyi yayıncılık, veya isterseniz bir manada başarılı yayıncılık, iyi editörlük faaliyetini içermek zorunda. Firma olarak yayıncı, işletmeciliğin arsız diliyle konuşacaksak, 'iyi editörlük hizmeti' satın almadığı takdirde, başarılı olamaz. Safiyetle söyleyeceğim: Yayıncılığın cevheri, editörlüktedir."
EDİTÖR NE İŞ YAPAR?
haz. Peter Ginna
çev. Berna Akkıyal
DeliDolu, 2020, 324 s.
