Açık Dergi'de her Pazartesi 19:00'da yayınlanan Ebedi Yokoluş/Forever Extinct; üçüncü bölümünde Halka Kuyruklu Lemurları anlatıyor.
Virginia Patrone: Ebedi Yokoluş / Forever Extinct programına hoş geldiniz.
Bugün çok süslü bir primat hakkında konuşacağız: Latince adı Lemur catta, yani “hayalet kedi”.
Çiğdem Fidan: Bazı bakımlardan kediye benzetildiği için böyle adlandırılmış. Türkçede ise daha çok “halka kuyruklu” lemur veya maki olarak tanınıyor.
Madagaskarlı dostumuz bedeninden daha uzun, yaklaşık 60 santimlik o güzeller güzeli, grili-siyahlı kuyruğuyla, zarafet bakımından, Marlene Dietrich gibi 20. yüzyıl divalarına bile taş çıkartıyor doğrusu.
Şimdi, Afrika’nın doğu kıyılarında, Hint Okyanusu’ndaki büyük ada ülkesi Madagaskar’dayız.
V: Dünyanın bu dördüncü en büyük adasında, 25 milyonun üstünde insan yaşıyor.
Ç: Madagaskar ayrıca izole coğrafyası sebebiyle de, bugünkü kahramanımız olan halka kuyruklu lemur gibi gezegenimizin başka hiçbir yerinde bulunmayan, birbirinden harika pek çok endemik türe de evsahipliği yapıyor.
Bize ilk bakışta büyüleyici gelen bu el değmemiş, egzotik ada aynı zamanda çok yoksul bir ülke, hatta dünyanın en yoksul ülkelerinden biri. İnsanlar hayatta kalmak için bulundukları yerlerdeki doğal kaynaklara muhtaç; dolayısıyla bu korkunç yoksulluk ülkenin, dahası dünyanın endemik biyoçeşitliliğinde ciddi bir kayba da yol açıyor.
V: Madagaskar’ın en büyük çevresel sorunlarından ikisi ormansızlaştırma ve doğal yaşam alanlarının yok edilmesi.
Ç: Tropik yağmur ormanları sistematik bir şekilde yok edilerek yerine çeltik tarlaları açılıyor. Diğer bir neden ise kereste ticareti; abanoz ve gül ağacı gibi sert Madagaskar kerestesi kıymetli olduğundan, koruma altındaki alanlarda bile ormanlar yok ediliyor ve bu da yasadışı kerestecilik faaliyetlerini ciddi bir sorun haline getiriyor.
Doğal yaşam alanlarının kaybedilmesine neden olan diğer faaliyetler ise ormanlık alanların tarla açmak için yakılması, doğal deniz erozyonları ve Madagaskar’ın canlı kaynaklarının aşırı kullanımı. Madagaskar’ın yerlileri ailelerini geçindirmek için endemik türleri avlayıp satıyor. Bu türlerden biri olan halka kuyruklu lemurun avlanması 1964’ten beri hukuken yasak, ayrıca Madagaskar kültüründe lemurları kutsal addedip öldürülmelerini tabu olarak koyan güçlü bir inanç da bulunuyor, ama yine de hâlâ avlanıyorlar.
Bütün bunlardan açıkça anlaşıldığı üzere, Madagaskar’daki doğal yaşam alanlarını etkileyen çevre sorunlarının çoğu, doğrudan veya dolaylı olarak, lemurların hızla azalmasına neden oluyor.
Yani, doğal yaşam alanları olan Madagaskar’daki kuru orman alanı giderek daraldığı için, ayrıca kaçak olarak avlandıkları için,
V: Bir de evcil hayvan olarak satıldıkları için tehlike altındalar.
Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) 2014’te durumun ne kadar kritik olduğuna dikkat çekmek için, yetişkin halka kuyruklu lemurların hızla azaldığını özellikle vurgulayarak, bu primatları nesli tükenme tehlikesi altındaki hayvanlar listesine aldı. Bunun yanı sıra, son yıllarda halka kuyruklu lemur popülasyonunun iyice dağılmış olması da ayrı bir soruna işaret ediyor. Dahası, iklim değişikliği şüphesiz bu türü de etkiliyor: Örneğin 1991 ve 1992’de görülen feci kuraklık tek bir alandaki popülasyonda %31’lik bir düşüşe neden oldu ve bu popülasyonun eski haline dönmeye başlaması bile dört seneyi buldu.
Madagaskarlı dostumuzun daha spesifik özelliklerinden bahsedecek olursak, halka kuyruklu lemur 18 yıla kadar yaşayabilen otobur bir memeli.
V: Ve şöyle bir ses çıkarabiliyor: https://www.youtube.com/watch?v=1bBxJEg8uKo (0:09 – 0:23 arası)
Gerçekten çok sevimli.
Ç: Bu güzel hayvanlar yalnızca Madagaskar’da bulunuyor, adanın güneybatı kesimindeki envai çeşit orman ve kanyonda yaşıyor ve diğer lemur türlerine kıyasla çok daha çetin şartlarda bile varlıklarını sürdürebiliyorlar.
El ve ayaklarıyla kolayca tırmanabiliyorlar, ama zamanlarının çoğunu yerde geçiriyorlar; bir lemur için de aslında tuhaf bir özellik bu, çünkü diğer lemur türlerinin hepsi esasen ağaçlarda yaşıyor.
Daha ziyade meyvelerle, ayrıca yapraklar, çiçekler, ağaçların iç ve dış kabuklarıyla besleniyorlar.
Diğer primatlardan farklı olarak, kuyruklarını ağaçlara tutunmak için değil, birbirleriyle mücadeleye giriştiklerinde kullanıyorlar. Böylece, bayağı komik bir manzara ortaya çıkıyor aslında: Özellikle çiftleşme döneminde, kimin daha güçlü olduğunu göstermek için, havaya kaldırdıkları kuyruklarını sallaya sallaya, salgıladıkları bir kokuyu yayıyorlar etrafa.
İletişim için kokuyu çok kullanıyorlar zaten: Son derece güçlü bir koku bezleri var; mesela kendi bölgelerini de kokularıyla işaretleyebiliyorlar.
Halkalı kuyruklu lemurlar ortalama 17 bireyden oluşan dişi-erkek karışık gruplar halinde yaşıyorlar ve toplulukta dişilerin sözü geçiyor.
Halkalı kuyruklu lemurlar ve onların doğal yaşam alanları için pek çok şey yapılabilir. Çeşitli stratejiler izlenerek, ada halkının yoksulluğu azaltılabilir.
V: Ancak Masoala – the Eye of the Forest’ta (Masoala – Ormanın Gözü) yazdığı gibi:
[Poverty reduction programs] need to be planned and implemented in coordination with natural-resources managers to make sure that environmental factors are taken into consideration and that economic development is ecologically sustainable.
Ç: Yoksulluğu azaltma programlarını doğal kaynakları koruma uzmanlarıyla koordinasyon halinde yürütmek, böylece çevresel faktörlerin hesaba katılmasını ve kalkınmanın ekolojik açıdan sürdürülebilir olmasını sağlamak gerekiyor.
V: Ayrıca, ekolojik turizm de bir seçenek olarak düşünülebilir.
Halka kuyruklu lemurlar için bir şeyler yapmak isterseniz, lemurlove.org ya da lemur.duke.edu web sayfalarına bakabilirsiniz. Bu sayfaları bizim sosyal medyada paylaşacağız.
Ç: Şimdi her zamanki gibi bir şarkıyla kapatacağız. Birazdan dinleyeceğiniz şarkı Madagaskar’ın bambudan yapılan yerel bir çalgısı var, “valiha” deniliyor, bunun ile çalınan bir ninni. Ninninin adı da “Iny Hono Izy Ravorona”, yani “Onu Yanına Al Minik Kuş”.
Bu ninniyi halka kuyruklu lemurlar başta olmak üzere tüm canlıların bebeklerine ithaf ediyoruz.
V: Bize Instagram ve Facebook’tan ve [email protected] adresinden ulaşabilirsiniz.
Kapatmadan önce, yorumları için Özge Çelik’e, Açık Radyo’ya ve dinlediğiniz için size teşekkür ediyoruz.
V: Ben Virginia Elena Patrone,
Ç: Ben Çiğdem Fidan.
V&Ç: Gezegendeki her şey! Çok güzelsiniz ve sizi seviyoruz!
Playlist:
Şarkıcı / Yorumcu | Parça Adı | Albüm Adı | Süre |
Kaluvau | Iny Hono Izy Ravorona | - | 1:32 |
Kaynaklar:
Alex Rübel vd., Masoala – the Eye of the Forest: A New Strategy for Rainforest Conservation in Madagascar, Zoo Zurich, 2003.
https://www.nationalgeographic.com/animals/mammals/r/ring-tailed-lemur/
https://www.extinction.photo/species/ring-tailed-lemur/
https://lemur.duke.edu/donate/adopt/
