BASINDA 19 MAYIS NASIL ELE ALINIYOR?

2001-2002

·         19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, gazetelerde nasıl yer alıyor?

·         19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı gazetelerde kamuoyuna ve gençlere nasıl sunuluyor?

·         19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nın ne kadarı gerçekten gençlerin?

·         19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı basında gençlerin yararı ve hakları göz önünde tutularak ele anıyor mu?

Bu sorulara yanıt verebilmek üzere İstanbul Bilgi Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Serdar M. Değirmencioğlu ve Psikoloji Bölümü 4. Sınıf öğrencisi Ömer Şirin, 2001 ve 2002 yılında yayımlanan gazeteleri incelediler. (İncelenen gazetelerin listesi en aşağıdadır.)

Bu çalışmada özellikle üzerinde durulan noktalar şunlardı:

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda gazetelerde

1.       gençlerin sesleri ne kadar duyuruluyor?

2.       gençler bir özne mi yoksa bir nesne mi olarak sunuluyor?

3.       çocuk hakları [1] ve Çocuk Hakları Sözleşmesi’nden söz ediliyor mu?

4.       törenlerde gençlerin yaşadığı sıkıntılar yansıtılıyor mu?

5.       milliyetçi söylem ne kadar baskın?

6.       gençlerin Türkiye’deki ve dünyadaki sorunları nasıl ele alınıyor?

7.       bu bayram gençleri tüketime teşvik amacıyla kullanılıyor mu?

Bu çalışmada yeni bir yüzyılın ilk iki yılında yayımlanmış toplam 12 gazete incelendi:

·         19 ve 20 Mayıs 2001 gazeteleri.

·         19 Mayıs 2002 gazeteleri.

İncelenen gazetelerdeki 19 Mayıs haberleri, yukarıdaki sorulardan altısı açısından gazetelerin sorunlu olduğunu ortaya koydu. İncelemede yıldan yıla 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı haberlerinin içerikleri ve başlıklarının değişmediği; hatta aynı başlığın bile kullanıldığı görülmektedir. İncelenen gazetelerin aralarında önemli farklar olmasına karşın, üzerinde durulan noktalar açısından her gazetenin çok ciddi eksiklikleri olduğu saptandı. Bu nedenle bu raporda gazetelerin tek tek ele alınması ve değerlendirilmesindense, genel sorunlara değinilmesi tercih edildi.

Bu çalışmada varılan sonuçlar özetle şunlardır:

1.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda gençlerin sesleri gazeteler tarafından duyurulmamaktadır. Bunun yerine kimi gazeteler, gençlerin ağzından söylenmiş gibi görünen başlıkları kullanmakta, hatta manşete çıkarmaktadır. Gençlerin düşüncelerine ve görüşlerine yer verildiğinde, bu görüşlere ayrılan yer, devlet görevlilerinin, politikacıların ve diğer kişilerin görüşlerine ayrılan yere oranla çok küçüktür. Gençlerin duygularından çok devlet görevlilerinin veya eşlerinin duygularının (örn., “First Lady ağladı”) veya varolduğu iletilmek istenen duyguların (örn., “Tüm Yurtta Aynı Heyecan”) öne çıkarıldığı görülmektedir. Gençlerin duygu ve düşüncelerine değinildiğinde, bunlar yazıda özel bir öğe olarak değil, bir politikacıya verilen yanıt veya varolan bir görüşün savunulması için bir araç veya malzeme olarak kullanıldığı görülmektedir.

2.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda genç, özne değil nesne olarak sunulmaktadır. Yayımlanan fotoğraflar incelendiğinde, odak noktasının düzenlenen törenler ve resmi ziyaretler olduğu, gençlerin bu tören ve ziyaretlerde neredeyse bir süs olarak yer aldığı görülmektedir. Yayımlanan haberlerde de benzer bir tablo sunulmaktadır. Gençlerin yaptıkları, yapmak istedikleri ve yapabilecekleri değil, gençler için yapılması gerekenler, gençlere yapılanlar ve gençlerin törenlerde yaptıkları dansların nitelikleri ele alınmaktadır. Gençler hakkında söylenen olumlu sözler – gazetelere yansıtıldığı kadarı ile - incelediğinde, bu sözlerde bile, gençlere bu özel gün dolayısıyla verilen geçici payeler ve gençlerin üzerine düşen ödevler ve görevler üzerinde durulduğu görülmektedir. Birçok açıklamada gençlerin resmi ideolojideki konumlarının, yani geleceğin kendilerine teslim edileceği, ödevlerini iyi bilen, uyumlu bir kitle olarak öne çıkarıldığı, gençlerin önemli bir politik hedefi eleştirebilmek için politik malzeme olarak kullanıldığı görülmektedir.

3.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda çocuk ve gençlerin hakları, özellikle gencin katılım hakkı ve Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin en önemli öğesi olan bireyin yararı üzerinde durulmamaktadır. Vatandaşlık ders kitaplarına da yansıyan, “haktan önce ödevler gelir” söylemi gazetelere de yansımakta; gencin haklarından çok gence düşen görevler (örn., “Eğitime kenetlenin”, “Bilgiyi kullanmalısınız”) üzerinde durulmaktadır. Gençlerin tango yapması bir “çağdaşlık” göstergesi olarak sunulurken; gençlerin tango yapmak konusunda ne kadar istekli oldukları üzerinde durulmamaktadır. Gazeteler bu günün törensel ve politik yönüne (örn., “Derviş de İzledi”) daha geniş yer ayırmakta, gençlerin bir politik araç olarak kullanıldığı görüş ve yazılara yer vermektedir. Gazetelerde gençlerin neleri hak ettiği, hangi açılardan zor durumda bırakıldıkları veya engellendikleri ve gençlerin yararının nasıl öne çıkarılabileceği ele alınmamaktadır.

4.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı törenlerinde gençlerin yaşadığı sıkıntılar gazetelere hemen hiç yansımamaktadır. Gençlerin törenlerde, örneğin “yine sıcak bir günde alanlarda olduğu” söylense bile bunun ötesinde bir yorum veya görüş belirtilmemekte; bu konuda özel bir duyarlılık veya karşı çıkış olmadığı görülmektedir. Tören hazırlıkları sırasında yaşanan sıkıntılar ise hiç ele alınmamaktadır. Törenler sırasında yaşananların yalnızca törensel (örn., “Tangolu Kutlama”, “Bayrağı Üç Kez Öperek Aldı”) ya da politik (örn., “Kırmızı Koltuğa Oturmadı”, “Bahçeli Sezer’in Elini Sıkmadı”) açıdan önemli olanları gazetelere yansıtılmaktadır.

5.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda milliyetçi söylem birçok diğer ulusal bayramda olduğu üzere genel olarak yaygın, kimi gazetelerde ise özellikle baskındır. Özellikle vurgulanan “biz” ve “biriciklik” söylemi, gerek geçmişe (örn., “Hedef Yine Aynı Hedef”, “Bu Yolculuk Bitmez”, “Şahlanışın Yıldönümü”, “Esir Milletlerin Lideri) gerekse Türkiye dışındaki coğrafyalara (örn., “19 Mayıs Kıbrıs ve Kosova’da törenlerle kutlandı.”) yapılan göndermeler gibi milliyetçi söylemlere özgü öğelerin öne çıkarılması dikkati çekmektedir. 19 Mayıs’ın tarihi önemi üzerine yazılan birçok yazıda Türkiye’nin düşmanları olduğuna ilişkin cümleler bulunduğu görülmektedir. Bu milliyetçi ve kavgacı söylem, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nın “bayram” ve “barışseverlik” yönleri ile öne çıkmasını engellemekte ve bu günün içeriğini kısırlaştırmaktadır.

6.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı bağlamında yayımlanan haberlerde gençlerin sorunlarının ele alınışı, gençlerin çıkarlarının ve yararının ele alınmasından çok, gençlerin durumlarının politik malzeme yapılmasına veya gençlerin karikatürize edilerek hatta “zavallılaştırılarak” sunulmasına varmaktadır. Politik açıdan farklı duruşlara sahip gazetelerde, genç neredeyse bir “kurban” olarak sunulmaktadır: “Türküz, Genciz, İş Arıyoruz”, “İç Burkan Bir Bayram”, “Sapık Kafa Sansürledi” gibi başlıklar, “Çocuklarımızın beynine girererek, besmeleyi bellemeden, “hello, havaryu” dedirttiler”. Bu gibi cümleler ile gençlerin sorunları ve haklarının ihlal edilmesi neredeyse bir umutsuzluk havası yaratmak istenircesine ağır ve abartılı bir dil ile gündeme getirilmektedir.

2001 yılında 19 Mayıs öncesinde yaşanan bir askeri uçak kazası, bu söylemin daha da ağırlaşması ile sonuçlanmıştır (örn., “Şehitlerin Gölgesinde Bayram”, “Kara Günde Bayram”, “Buruk Bayram”). Gazetelerde sorunlar ve ihlaller hakkında neler yapılabileceği, gençlerin kendi sorunlarına ilişkin neler yapabileceği ve yaptığı ele alınmamakta; bu konuda uzmanların görüşlerine yer verilmemektedir.

7.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, kimi çok satan gazeteler tarafından çocukları tüketime itmek için kullanılan 23 Nisan Egemenlik ve Çocuk Bayramı ile karşılaştırıldığında daha az sorunlu görünmektedir. Bayramın tüketimi teşvik için bir araç olarak birkaç reklamda kullanıldığı görülmüştür (bir reklam örneğini ekte bulabilirsiniz.). Bir diğer reklamda, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nın milliyetçi bir web sitesinin reklamına malzeme yapıldığı görülmektedir (bu reklam ektedir).

Bu çalışmada varılan sonuçlar ışığında yapılabilecek öneriler şunlardır:

1.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda her şeyden önce gençlerin seslerine yer verilmelidir. Gençlerin düşüncelerine ve görüşlerine yer verilmediği sürece bu özel günde gençlerin önemsendiği söylenemez.

2.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda gençler hakları, görüşleri, istekleri olan özneler ve yurttaşlar olarak yansıtılmalıdır. Gençlerin yaptıkları, yapmak istedikleri ve yapabilecekleri vurgulanmadıkça, gençler küçümsenecek birer nesne olarak algılanacaklardır. Gençlerin bir politik araç olarak kullanıldığı metinlere ise hiçbir şekilde yer verilmemelidir.

3.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda çocuk hakları, özellikle katılım hakkı ve Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin en önemli öğesi olan çocuğun ve gencin yararı üzerinde durulmalıdır. Gençlerin hakları, hangi açılardan zor durumda bırakıldıkları veya engellendikleri ve gençlerin yararının nasıl öne çıkarılabileceği uzmanlara danışılarak ele alınmalıdır.

4.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı törenlerinde gençlerin yaşadığı sıkıntılar özel bir duyarlılık ile ele alınmalıdır. 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda gençlerin sıkıntı yaşamaması ve bayramın gerçekten bir bayram havası taşıması için gerekenler ele alınmalıdır.

5.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda yaygın olarak kullanılan milliyetçi söylem, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nın odak noktasının genç olduğunu unutturmaktadır. Dünya çapında milliyetçi söyleme en çok maruz kalan kesimlerden birisi olan gençliğin kendilerine armağan edildiği söylenen bir bayramda geçmişe dönük, dışa kapalı ve militarizm kokan milliyetçi bir söylemden uzak kalabilmelidir.

6.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı bağlamında gençlerin sorunlarının ele alınışı gençlerin “kurbanlaştırılmasına” “zavallılaştırılması” gibi bir noktaya varmamalıdır. Tam tersine gazeteler gençlerin ve toplumun güçlendirilmesini öne çıkarmalıdır. Gençler ve gençlerin yararı toplumun ortak paydası, sorunlar ise toplumun ortak sorunlarıdır. Sorunlar ve ihlaller hakkında neler yapılabileceği mutlaka öne çıkarılmalı, gençlerin kendi sorunlarına ilişkin neler yapabileceği vurgulanmalıdır. Ayrıca, bu konuda uzmanların görüşlerine de yer verilmelidir.

7.       19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nın tüketimi teşvik amaçlı olarak kullanılması yanlıştır. Bu reklamları yayımlayan gazeteler ve bu reklamları veren firmalar toplumsal bir tepki ile karşılaşmalı, tepki vermedikleri görüldüğünde boykot edilmelidir.

19 MAYIS VE BASIN ÇALIŞMASINDA İNCELENEN GAZETELER 

DAHA GENİŞ BİLGİ İÇİN: