20. yüzyıl kültür mirasının korunması bağlamında Ankara’nın bir kültür mirası alanı olan Saraçoğlu Mahallesi’nde “yenileme, canlandırma ve yaşatarak koruma” başlığı ile yapılan müdahaleleri ve mahallede yaşanmakta olan süreci konuştuk.
Programda, 20. yüzyıl eserlerinin korunması bağlamında tarihsel olanın algılanışındaki genişlemelere de işaret ediyoruz. Geçmişimizle bağ kurmanın en somut aracı olan kültür varlıklarının sadece tarihi/eskiolmalarının ötesine geçen değerleri var. Mimari, estetik değerlerinin yanısıra; kentsel bağlamda kentlerin planlanma biçimleri, toplumsal dönüşümlerin, ekonomik gelişim ve değişimlerin yansıması olarak da yakın dönemlere ait kültür varlıkları değerli. Ayrıca bütün mevcut yapılar gibi kullanım değerleri var o bakımdan günümüzde de tüketime karşı sürdürülebilirlik tercihinin somutlaşacağı yerler bunlar. 20. yüzyıl mimari ve kent örneklerinin korunması gereken değerler olduğunu anlatmak, bunları tanıtmak amacıyla 90’lı yılların başından beri çalışmalar yapılıyor. DOCOMOMO, ICOMOS 20.yy Bilimsel Komitesi, 2002 yılında kurulan DOCOMOMO-Türkiye gibi oluşumlar bu amaçla çaba harcamaktalar. Geçen hafta konuştuğumuz Bursa Merkez Bankası, Ankara İller Bankası, İstanbul Üniversitesi Merkez Kitaplığı gibi yapılar bütün bu çabalara rağmen ne yazık ki yıkıldılar. Bu nedenle amaç bu dönemin yapılarının ortaya çıkarılması, korunmaya değer olduklarının anlatılması, yıkım riski altına girmeden tanımlanmaları ve en önemlisi yerele göre farklılaşan algıları içinde değerlendirilmeleri.
1944 yılında sosyal konut üretimi politikası çerçevesinde devlet memurlarının lojman ihtiyacını karşılamak üzere devlet bütçesi ile yapılmış Ankara’daki ilk toplu konut ve toplu yaşam alanı örneği olan Saraçoğlu mahallesi bu yerin tüm özelliklerini yok edecek bir kentsel yenileme hamlesi ile karşı karşıya. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, mahallenin altına otopark, üstüne göletler, yeni inşaatlar ve her biri tescilli olan binaların ticaret, ofis, turizm amaçlı kullanımlar için yenilenmesini içeren dev bir inşaat projesine girişmiş vaziyette; ifade edilen amaç burayı Ankara’nın çekim yeri haline getirmek, “şehrin merkezinde 7/24 yaşayan aktif bir yaşam alanı inşa etmek.”
Saraçoğlu mahallesi, 2013 yılında “riskli alan” ilan edilene kadar, yaşayan bir yer. Ankara’nın başkent olarak planlanmasının bir parçası; Bakanlıklar, Güven Parkı ile birlikte bir planlama bütünü oluşturuyor. Saraçoğlu Mahallesi, devlet eliyle kamuya hizmet edecek konut üretim politikalarının örneği ve devlet memurlarının lojmanları olarak yapılıyor. O dönemde dünyada da örnekleri görülen “bahçe şehir” anlayışını da yansıtan bir anlayışıyla planlanan mahalle, mimarı Paul Bonatz tarafından bitişik nizam apartman blokları, okulları, ağaçlıklı genişçe sokakları, sosyal buluşma ve dinlenme mekanları, çocuk oyun alanları ile şehrin merkezinde modern bir toplu konut alanı olarak tasarlanmış. Mahallelilerin işlerine yürüyerek gidebilecekleri, sakin ve yemyeşil bir yer. Saraçoğlu’nu önemli kılan kuşkusuz yapıldığı dönemin devlet hizmeti anlayışının cisimleşmiş hali olması. Bugün Saraçoğlu’nda yaşanan yenileme müdahalesi ile sosyal devlet politikasının yerini kent mekanlarına ve yaşam alanlarına rant değeri gözlüğü ile bakan, kentin kültürel miras olsun, anıt ağaçları, doğal peyzajı, mahalle kültürü olsun tüm değerlerini özel sektör yatırımlarına açarak özelleştiren bir devlet politikasının almış olduğunu, bir kere daha, görüyoruz. Bu politikayı eleştiren 102 sivil toplum kuruluşu, geçtiğimiz günlerde, ortak bir metinle Ankara’da yerel yönetimleri mahallenin korunması amacıyla yetki ve sorumluluklarını yerine getirmeye çağırdılar.
Saraçoğlu Mahallesinde adım adım ilerleyen “yenileme” adımları ve hukuki sürecin dönüm noktalarını aşağıda özetledik:
- • 2013 yılında 6306 sayılı kanuna dayanarak Saraçoğlu Mahallesi deprem riski öne sürülerek riskli alan ilan ediliyor.
- • Bu kararın hemen ardından, önce mahalle sakinleri, sonra da Mimarlar Odası ve Şehir Plancıları Odası Ankara Şubeleri, kararın iptali istemiyle Danıştay’a başvuruyor.
- • Danıştay risk kararını iptal ediyor
- • Aynı tarihlerde Koruma Kurulu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan gelen talep doğrultusunda, 12 Eylül 2013 tarihli kararıyla, Saraçoğlu Mahallesi’nde yer alan konutların koruma grubunu “II. gruba” düşürüyor.
- • 15.07.2015 Mahkeme Sit derecesinin II. gruba düşüren Koruma Kurulu kararını iptal ediyor.
- • 2014 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla bakanlıklara tahsis edilmiş tüm binalardan tahsisler kaldırılıyor ve alanın satışının yapılabileceği kararlaştırılıyor.
- • 2015 ten itibaren evler boşaltılıyor ve metruklaştırılıyor; bakımsız kalıyor harap olmaya başlıyor.
- • 2016 yılında ATO bu alanı restore ederek butik oteller, küçük mağazalar ve restoranlar, yürüyüş yolları ve müzelerle donatıp, uluslararası markaları çekmekten bahsediyor.
- • 2017 yılında Maliye Bakanlığına ait olan bu arsa Emlak Konut A.Ş.ye gayrimenkul satış vaadi ve arsa payı karşılığında hasılat paylaşımı esasına göre inşaat sözleşmesi yapılmak suretiyle değerlendirilmesi üzerine devrediliyor.
- • 2018’de Danıştay bu arsanın Emlak Konut A.Ş’ye devr karını iptal ediyor.
- • 2018’de Saraçoğlu Kentsel Sit Alanı ve Etkileşim Geçiş Sahasına ilişkin 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ve 1/1000 Ölçekli Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı, Ankara 2 No’lu Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 27.02.2018 tarih ve 403 sayılı ve 05.03.2018 tarih ve 406 sayılı Kararları ile Ankara 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 01.03.2018 tarih ve 5268 sayılı Kararı doğrultusunda; re’sen onaylanıyor.
- • Mimarlar Odası Ankara Şubesi 1/1000 ölçekli koruma amaçlı uygulama planına itiraz ederek mahkemeye başvuruyor.
- • 2019 yılında Mahkeme Planları red ediyor.
- • 21 Ocak 2020’de Çevre Şehircilik Bakanlığı Ankara İl Müdürlüğü’nde Ankara İli Çankaya İlçesi Namık Kemal ve Yenişehir Mahalleri ‘Saraçoğlu kentsel SİT alanı ve etkileşim Geçiş Sahası 1/1000 ölçekli Koruma Amaçlı İmar Planı’nı askıya çıkıyor.
- • 19.06. 2020’de Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Saraçoğlu için Ankara I nolu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 27.02.2020 tarih ve 7298 sayılı, 05.03.2020 tarih ve 7314 sayılı, 12.03.2020 tarih 7329 sayılı, 19.03.2020 tarih ve 7346 sayılı kararlarına, toplumun esenliğini ve kuşaklar ötesi ortak yararları korumak amacıyla dava açıyor.
- • 22.10.2020’de Çevre ve Şehircilik Bakanı Kurum, Saraçoğlu Mahallesi Koruma ve Yenileme Projesi Tanıtım toplantısında Ankara'nın ilk toplu konut projesi olan Saraçoğlu Mahallesi'nde başlattıkları proje icin “Türkiye’yi baştan sona imar, inşa ve ihya etmeye kararlılıkla devam ettiklerini ve "Ankara'nın merkezini daha da canlı kılacak, milli mimarimizi, doğal varlıklarımızı koruyarak yaşatacak bu örnek çevre ve şehircilik projemizi, milletimize armağan ediyoruz." diye konuşuyor.
- • 29.10.2020: 102 kuruluş; odalar, STK’lar “Saraçoğlu Mahallesi Hepimizin” diyerek yerel yönetimleri yetki ve sorumluluklarını yerine getirmek üzere göreve davet ediyor.
Daha fazla bilgi için Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Şehir Plancıları Odası ve DOCOMOMO web sitelerine bakılabilir.
http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php
http://www.spo.org.tr/genel/ara.php
Saraçoğlu Mahallesi’nde, sürmekte olan yenileme projesi ve koruma süreci ile ilgili daha fazla bilgi almak için bakılabilecek kaynakları sizler için derledik:
“Ankara’da 102 örgütten Saraçoğlu Mahallesi için çağrı”, BİANET, 1.11.2020
https://bianet.org/bianet/kent/233440-ankara-da-102-orgutten-saracoglu-mahallesi-icin-cagri
“Mimarlar, STK’lar ve Siyasi Partiler Saraçoğlu’nu konuştu”, Yapı.com, 23 Ekim 2020
http://www.yapi.com.tr/haberler/mimarlar-stklar-ve-siyasi-partiler-saracoglunu-konustu_182421.html
http://www.sivilmimaribellekankara.com/media/ilgili_calismalar/saraçoglu_mahallesi.pdf
“TMMOB Ankara İKK: Saraçoğlu mahallesinde ranta ve talana karşı mücadelemizi büyütüyoruz!”, TMMOB, 19.06.2020
Tezcan Karakuş Candan, “Saraçoğlu Mahallesi: Kamusal olanın kamusallaştırılması mekânı”, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi,
http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=9069
Gökçer Tahincioğlu, “Mimarlar Odası Ankara Şube Başkanı Candan: Saraçoğlu Mahallesi'nin ruhu öldürülüyor, Cumhuriyet’in kamusal temsiliyeti yok ediliyor”, T24, 15 Ekim 2020 https://t24.com.tr/haber/mimarlar-odasi-ankara-sube-baskani-candan-saracoglu-nun-ruhunu-oldurmek-cumhuriyet-in-kamusal-temsiliyetini-yok-etmek,909408
“Saraçoğlu Mahallesi’nde yeni talan projesi”, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, 21 Ocak 2020 http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=10537
“Mimarlar Saraçoğlu’nun altına otopark, üstüne otel ve yeni yapılanma öneren proje için Koruma Kurulu kararını yargıya taşıyor”, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, 17 Nisan 2020 http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=10734
MO İstanbul, “Cumhuriyetin Mirası Saraçoğlu Mahallesi Özgün Kimliğiyle Korunmalıdır!”, Mimarist, 6 Ekim 2020
http://www.mimarist.org/cumhuriyetin-mirasi-saracoglu-mahallesi-ozgun-kimligiyle-korunmalidir/
Zehra Aydın Turapoğlu, Bakan Kurum: Yeni Saraçoğlu Mahallesi Ankaralıların en güzel anılarını biriktirmeye yeniden başlayacak”, Anadolu Ajansı, 22.10.2020
“Ankara’nın yeni çekim merkezi Saraçoğlu olacak”, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 22 Ekim 2020
https://csb.gov.tr/ankara-nin-yeni-cekim-merkezi-saracoglu-olacak-bakanlik-faaliyetleri-29839
“Ankara'nın ilk toplu konut projesi olan Saraçoğlu Mahallesi canlandırılıyor”, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 22 Ekim 2020
Konu ile ilgili makale ve tezler:
“Paul Bonatz ve Türkiye 1943- 1954 1.Bölüm”, profil editörü Elvan Altan Ergut, Arredamento Mimarlık, Profil. 06/2011
Bülent Batuman, “Saraçoğlu 2013: Kentsel Bellekte ve Kent Mücadelesinde bir Mevzi”, Mimarlık, 375, Ocak-Şubat 2014
http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=389&RecID=3297
Ankara Kent Merkezinde Bir Mücadele Alanı: Saraçoğlu Mahallesi, Nuray Bayraktar, Betonart, 56/2018.
Ankara Saraçoğlu Mahallesi Tarihsel Çevre Çözümlemesi Korunması ve Örnek Yapi Bloğu Restorasyonu, Zeynep Tanrıverdi. YTÜ Fen Bilimleri Ensitüsü. Yüksek lisans tezi. 2012
Kentsel Dönüşüm, Kent Hakki ve Temellük Olgusu: Saraçoğlu Mahallesi’nde Gündelik Hayat Üzerinden Mekânsal Bir Okuma, Pelin Işık, Mardin Artuklu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek lisans tezi, 2016
Saraçoğlu Neighborhood: Past, Present And Perspectives For The Future, Havva Nur Başağaç,TOBB University Of Economics And Technology Graduate School of Natural And Applied Sciences. Yüksek lisans tezi. 2018.
Sosyokültürel Sürdürülebilirlik Kavramı ve Kendini Koruyan Kent Olgusu: Ankara Saraçoğlu Mahallesi Örneği, Meltem Gökçe Pehlivan. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. Yüksek lisans tezi, 2019
