Godard filmlerinden melodiler

Jean-Luc Godard’ın 1960 tarihli ünlü filmi À Bout de souffle’da [Serseri Aşıklar] yer alan Martial Solal parçası, “New York Herald Tribune” ile başladık programa. Fransız Yeni Dalga akımının yaratıcılarından olan Godard, sinemaya yön veren yönetmenler arasındaki yerini seneler önce almıştı. Aynı zamanda filmlerinde müzik kullanımına da ayrı bir önem veriyordu. 60‘lı yıllarda çektiği ilk filmlerinde Martial Solal’ın yanı sıra Georges Delerue, Antoine Duhamel, Michel Legrand ve Paul Misraki gibi birbirinden yetenekli isimlerle çalışmıştı. Bu isimlerin orijinal bestelerinin yanı sıra Mozart ve Beethoven imzalı klasik müzik eserlerini ya da dönemin popüler Fransız şansonlarını da filmlerine eklemeyi ihmal etmiyordu. Şimdi biz de bu şansonlardan ikisini arka arkaya dinleyeceğiz. Önce Jean Ferrat, 1962 tarihli Vivre sa vie [Hayatını Yaşamak] adlı filmin müzikleri arasında yer alan “Ma môme” adlı parçasında bize sevgilisinden bahsedecek. Anna Karina’nın canlandırdığı Nana karakteri bir kafede otururken arka planda bu parça çalıyordu. Jean Ferrat da kafenin müşterilerinden biri olarak çıkıyordu karşımıza bu sahnede. Bunun ardından da Charles Aznavour’dan “Tu t’laisses aller” adlı şarkıyı dinleyeceğiz. Bu da Godard’ın 1963 tarihli Une femme est une femme[Kadın Kadındır] filminde yer alıyordu. Evli bir adamın eşinden şikâyetlerini konu alan parçayı, filmde iki erkek arasında kalan bir kadını canlandıran Anna Karina, onu seven erkeklerden biri rolünü üstlenen Jean-Paul Belmondo’ya bir kafede otururken dinletiyordu.

Az önce bahsettiğim gibi, Godard filmlerinde Mozart ve Beethoven gibi klasik müzik bestecilerine ait eserleri de kullanıyordu. Bunun yanı sıra bu besteciler hakkındaki düşüncelerini filmlerindeki karakterler aracılığıyla izleyicisiyle paylaşıyordu. Örneğin 1963 tarihli Le petit soldat’da Michel Subor’un hayat verdiği Bruno Forestier karakteri Anna Karina’nın canlandırdığı Veronica’ya: “Bach için çok geç, o sabah 8 içindir, Mozart için ise erken, o akşam 8 içindir, Beethoven da gece yarısı için iyidir. Şu an, yani öğle saatleri için ihtiyacımız olan Haydn” diyordu. Yönetmenin en ünlü filmlerinden À bout de souffle’da ise bu kez Parvulesco karakterini canlandıran Jean-Pierre Melville, “Brahms’ı sever misin?” sorusuna: “Herkes gibi hiç sevmem” yanıtı veriyor, “Ya Chopin’i” diye sorulduğunda ise, onu iğrenç bulduğunu belirtiyordu. 1967 tarihli Week-end’de ise, yaklaşık yedi dakika süren bir tek plan çekimde, Mozart’ın 19 numaralı piyano sonatını dinletiyordu Godard bize.

Godard’ın 1963 tarihli ünlü filmi Le mépris [Nefret] ile özdeşleşen bir melodiyle devam edeceğiz programa. Filmde, Michel Piccoli & Brigitte Bardot ikilisine, daha çok rol aldığı western filmleriyle tanınan Amerikalı aktör Jack Palance ve Metropolis(1927) ve M (1931) gibi sinema tarihine geçmiş filmlerin yönetmeni Fritz Lang eşlik ediyordu. Brigitte Bardot’nun kendisini diğer erkeklerden kıskanmayan kocasını hor gören, ondan adeta nefret eden bir kadını canlandırdığı filmin müzikleri Georges Delerue imzasını taşıyordu. Godard, filmin hafızlara kazınan “Camille” adlı melodisinin, kendisiyle yapılan bir röportajda aslında çok da hoşuna gitmediğini belirtecekti. Sempatik ama kötü bir melodi olarak niteleyecekti Delerue’nün bestesini, ne var ki genel izleyici kitlesinin ilgisini çekebilecek bu tarz bir melodinin filme olan ilgiyi, bir anlamda filmin reytingini artırabileceğini düşünecek ve sonuçta haklı çıkacaktı. 

Godard, birçok filmde klasik müzikle cazı harmanlayan ünlü besteci Michel Legrand’la da çalışmıştı az önce de belirttiğimiz gibi. İkilinin yolu ilk olarak 1961’de Une femme est une femme [Kadın Kadındır] ile kesişmiş, daha sonra da Vivre sa vie (1962) ve Bande à part (1964) gibi filmlerde de birlikte çalışmıştı. Legrand, Godard hakkında şunları söyleyecekti: 

Godard’a, onun cüretkârlığına, devrim niteliğindeki eserlerine hayrandım. Var olan kuralları yıktı, yenilerini icat etti. Jacques Demy’nin rüyası olan şarkılar ve renklerle dolu sinema kavramını ben ilk olarak Godard’ın Une femme est une femme’inde tatmıştım ne var ki film ilginç şekilde bir müzikal komediye dönüştü. Filmin montajına başladığımızda onun kulağına: “Bilmeden bir müzikal çektin, eğer kabul edersen diyalogların üstü, altı ve arası dâhil her yere müziğimi serpiştireceğim” demiştim. Çılgınca bir işti, filmin her santimine dâhil oldum.

Onun 1965’te gösterime giren Alphaville adlı bilim kurgu-polisiye filminde yer alan Paul Misraki imzalı “Thème d’amour” ile devam ediyoruz. Yine 1965’te gösterime giren ve pek çokları tarafından Godard’ın başyapıtı olarak kabul edilen Pierrot le Fou’da [Çılgın Pierrot] yer alan iki parçayla devam edeceğiz programa. Başrollerini Jean-Paul Belmondo ve Anna Karina’nın paylaştığı film, Paris’teki sıkıcı hayatından kaçıp, Marianne adlı gizemli bir kadınla Fransa’nın güneyine doğru tehlikeli bir yolculuğa çıkan bir adamın hikâyesini anlatıyordu. Film, Godard’ın kariyerinde bir dönüm noktası olarak da kabul ediliyor zira hem yönetmenin ilk dönem filmlerinde olduğu gibi deneysel bir tarafı var. Hem de Godard’ın 60’ların sonlarına doğru çekeceği Week-end (1967) ve Le vent d’est (1970) filmlerinde rastlayacağımız politik ve alaycı tona sahip. Bunun yanı sıra görsel anlamda yönetmenin Le mépris’yle birlikte en renkli ve zarif filmlerinden biri olarak sayılıyor Pierrot le fou. Filmin müzikleri ise Antoine Duhamel imzasını taşıyor. Duhamel bir röportajda Godard hakkında şöyle diyordu: 

Godard, müzikleri Legrand imzalı Une femme est une femme ile bir izleyici olarak hayatımda devrim yarattı. Onun klasik müzikali modern ve gelenekleri yıkan bir şekilde ele alması beni şoke etti. Film müziğini bölüp parçalayan şaşırtıcı tekniğinden bahsetmiyorum bile. Benim en büyük tutkum Godard’la çalışmaktı.

Godard kendisiyle yapılan bir röportajda: 

Müzik hakkında hiçbir fikrim olmadığı için farklı müzisyenlere, hemen hemen hep aynı müziği sipariş ettim. Hepsi yaklaşık olarak aynı şeyi besteledi ve onlardan her zaman temelde “film müziği” denilen şeyi istedim. Gidip asla Stravisnsky’den bana film müziği yapmasını isteyemeyeceğim. Benim ihtiyacım olan kötü bir Stravinsky çünkü iyisini alırsam çektiklerim bir işe yaramaz. Aynı nedenle bir senaristle de çalışmıyorum, müzisyen müziğini tasarlar ben de sinema dünyamla filmimi. İkisi bir arada olursa bu fazla olur. Müzik benim için yaşayan bir unsur, tıpkı bir sokak gibi, arabalar gibi. Bu benim tarif ettiğim bir şey, filmden önce var olan bir şey.

Şimdi biz de Godard’ın 1966 tarihli Masculin Féminin [Erkek, Dişi] adlı filminde yer alan iki parçayla devam edeceğiz programa. Başrollerini Jean-Pierre Léaud ve Chantal Goya’nın paylaştığı yapım, politikaya meraklı genç bir adamla pop müzikten başka bir şeyle ilgilenmeyen bir genç kadının ilişkisini konu alıyordu. Filmde yeni albümünün hazırlıklarını yapan genç kızı, kendisi de yé-yé döneminin ünlü şarkıcılarından biri olan Chantal Goya canlandırıyordu. Filmde Goya’nın seslendirdiği şarkıların çoğu, o yıl hayatını birleştirdiği Jean-Jacques Debout’nun imzasını taşıyordu. 

L’effet Godard [Godard Etkisi] adlı kitabın yazarı ünlü yönetmenin müzikle olan ilişkisi hakkında Carole Desbarats şöyle diyordu: 

Onun için sinemanın diğer tüm sanatları kapsayan bir dal olduğunu belirtmek gerekir. Godard için sanatın diğer dalları, Orta Çağ'da söylendiği gibi, Yunan tapınaklarının taşlarından inşa edilen katedraller gibi yeniden kullanılmış malzemelerdir. Godard müziğe resme davrandığı gibi davranır. Bir tabloyu gösterirken yaptığı gibi, onu da bölmekten, beklenmedik bir açıdan farklı bir şekilde göstermekten çekinmez. Söz konusu malzemeyi kendine mâl eder, onu kelimenin tam anlamıyla yeniden kullanır.

Biz de şimdi 1967 tarihli La Chinoise [Çinli Kız] filminde yer alan bir parçayla dinleyeceğiz. Bir grup üniversite öğrenicisinin Mao’nun kültürel ve politik devrimi üzerinde çalışmaya başlayıp bu esnada sanat, kadın ve kültürün Fransız toplumundaki yerini sorguladıkların filmin başrollerinde Anne Wiazemsky’ye Yeni Dalga akımının unutulmaz aktörü Jean-Pierre Léaud eşlik ediyordu.

Godard’ın filmografisinde, farklı müzik gruplarının albüm kayıt aşamalarını filme aldığı yarı belgesel niteliğinde yapımlar da mevcut. Bunlardan ilki Rolling Stones’un "Sympathy for the Devil” adlı çalışmasının kayıtları sırasında dünyadaki politik gelişmelere de göz attığı 1968 tarihli One+one’dı. Bundan yaklaşık yirmi yıl sonra, 1987 tarihli Soigne ta droite adlı çalışmasında ise bu kez filminin arka planına Fransız pop-rock grubu Les Rita Mitsuko’nun The No comprendo isimli albümlerinin kayıt sürecini alacaktı. Filmde grup üyeleri Catherine Ringer ve Fred Chichin’e Jane Birkin ve Jacques Villeret gibi isimler eşlik ediyordu. 

Godard, müziğe başka hiçbir yönetmenin davranmadığı gibi davranmıştı. Bilinen kodları alt üst ederek, farklı yöntemleri deneyerek bu öğeye ait bir sözdizimi bulmaya çalışmıştı. Bu çabasında her zaman başarılı olamasa da en azından denedi. Müzik onun için en az görüntü kadar önemliydi. Bir röportajında da belirttiği gibi audiovisual kelimesinin ilk kısmı “audio” yani “ses”ten oluşmaktaydı...

Kaynaklar:

Altyazı Dergisi, Sayı:178, Jean-Luc Godard: Devrimci Bir Sinema Arayışı, Aralık 2017

Ölmeden Önce Görmeniz Gereken 1001 Film, Steven Jay Schneider, Caretta, 2008

Jean-Luc Godard et la musique de ses films: https://www.leducation-musicale.com/index.php/musique-et-cinema/entretiens/1542-jean-luc-godard-et-la-musique-de-ses-films

Jean-Luc Godard : la musique houleuse de l'agitateur de la Nouvelle Vague, https://www.radiofrance.fr/francemusique/jean-luc-godard-la-musique-houleuse-de-l-agitateur-de-la-nouvelle-vague-9952563

Jean-Luc Godard et la musique, un cinéma pour l’oreille: https://www.liberation.fr/culture/cinema/jean-luc-godard-et-la-musique-un-cinema-pour-loreille-20220913_UIYE5TBPNNEHLMAKM6OMD3SW7M/