Soykırımın Gölgesinde

Berlin bize orada neler olduğunu hatırlatmayı hiç bırakmaz. Birçok müze totalitarizmi ve Holokost'u inceler; Avrupa'da Öldürülen Yahudiler Anıtı, şehrin bir bloğunu kaplar. Yine de bu büyük yapılar bir bakıma en önemsiz olanlarıdır. Gerçekten yeraltında bulunan yakılmış kitaplar anıtı ve Naziler tarafından öldürülen Yahudiler, Sintiler, Romanlar, eşcinseller, akıl hastaları ve diğer kişileri anmak için kaldırımlara inşa edilen binlerce Stolpersteine, diğer adıyla "tökezleme taşları" gibi anıtlar, bir zamanlar burada işlenen kötülüklerin yaygınlığını gözler önüne seriyor. Kasım ayı başlarında, şehirde bir arkadaşımın evine doğru yürürken, Hitler'in sığınağının bulunduğu yeri işaretleyen bilgilendirme standına rastladım. Bunu daha önce de defalarca yapmıştım. Bir mahalle ilan panosuna benziyor ama Führer'in son günlerinin hikayesini anlatıyor.

Bu anıtların birçoğunun tasarlanıp yerleştirildiği 1990'ların sonu ve 2000'li yılların başında Berlin'i sık sık ziyaret ederdim. Hafıza kültürünün şekillenmesini izlemek heyecan vericiydi. Burada bir ülke ya da en azından bir şehir, çoğu kültürün yapamadığını yapıyordu: kendi suçlarına, kendi en kötü haline bakıyordu. Ancak bir noktadan sonra bu çaba, sanki sadece tarihi hatırlamak için değil, aynı zamanda sadece bu tarihin hatırlanmasını ve sadece bu şekilde hatırlanmasını sağlamak için yapılan bir çabaymış gibi durağan, camla çevrilmiş gibi hissettirmeye başladı. Bu fiziksel ve görsel anlamda doğru. Anıtların çoğunda cam kullanılıyordu: Nazi döneminde neredeyse yıkılan ve yarım yüzyıl sonra yeniden inşa edilen Reichstag'ın tepesinde şimdi cam bir kubbe var; yanmış kitaplar anıtı camın altında yaşıyor; cam bölmeler ve cam levhalar, bir zamanlar gelişigüzel olan 'Terörün Topografyası' adlı çarpıcı koleksiyona düzen getiriyor. Berlin'de yaşayan Güney Afrikalı Yahudi sanatçı Candice Breitz'in bana söylediği gibi, "1980'lerde devreye giren iyi niyetler çoğu zaman dogmaya dönüştü."

Bellek temsilinin görünür bir devamlılıkta olmadığı az sayıdaki mekân arasında, 1999 yılında tamamlanan Yahudi Müzesi'nin yeni binasındaki galerilerden birkaçı da yer alıyor. Kasım başında ziyaret ettiğimde, zemin kattaki bir galeride Rehearsing the Spectacle of Spectres adlı bir video enstalasyonu gösteriliyordu. Video, 7 Ekim'de Hamas'ın İsrail'e yönelik saldırısı sırasında 90'dan fazla kişiyi - neredeyse her 10 kişiden birini - öldürdüğü Kibbutz Be'eri'de geçiyordu. Videoda Be'eri sakinleri, topluluk üyelerinden şair Anadad Eldan'ın bir şiirinin dizelerini sırayla okuyor: "… kaburgaların arasındaki bataklıktan / yüzeye çıktı sana batmış olan / ve sen bağırmamaya zorlanıyorsun / dışarıda koşuşturan formları avlamak için." Berlin merkezli İsrailli sanatçılar Nir Evron ve Omer Krieger tarafından hazırlanan video, dokuz yıl önce tamamlandı. Video, Gazze Şeridi'nin göründüğü bölgenin havadan görüntüsüyle başlıyor, ardından bazıları sığınak gibi görünen 'kibbutz' evlerine yavaşça zoom yapıyor. Sanatçıların ve şairin en başta ne anlatmak istediklerinden emin değilim; şimdi enstalasyon Be'eri için bir yas çalışması gibi görünüyor. (Neredeyse yüz yaşında olan Eldan, Hamas saldırısından sağ kurtulmuştu).

Koridorun sonunda, müzeyi tasarlayan mimar Daniel Libeskind'in 'boşluklar' olarak adlandırdığı alanlardan biri vardı - binayı delip geçen ve Almanya'daki Yahudilerin nesiller boyunca yokluğunu simgeleyen hava şaftları. İsrailli sanatçı Menashe Kadishman'ın 'Düşen Yapraklar' adlı enstalasyonu, çocukların çizdiği çığlık atan yüzlerin kalıpları gibi, gözleri ve ağızları kesilmiş 10 binden fazla demir yuvarlaktan oluşuyor. Yüzlerin üzerinde yürüdüğünüzde, pranga gibi ya da bir tüfeğin sürgü kolu gibi tıngırdıyorlar. Kadishman, eserini Holokost kurbanlarına ve diğer masum savaş ve şiddet kurbanlarına adamıştır. 2015'te ölen Kadishman'ın mevcut çatışma hakkında ne söyleyeceğini bilmiyorum. Ancak, Kibbutz Be'eri'nin akıllardan çıkmayan videosundan demir yüzlerin tıngırtısına doğru yürüdükten sonra, Hamas tarafından öldürülen Yahudilerin hayatlarına misilleme olarak öldürülen binlerce Gazze sakinini düşündüm. Sonra bunu Almanya'da kamuoyu önünde ifade edersem başımın derde girebileceğini düşündüm.

9 Kasım'da Kristallnacht'ın 85. yıldönümü münasebetiyle Berlin'in Brandenburg Kapısı'na beyaz ve mavi renklerde bir Davut Yıldızı ve 'Nie Wieder Ist Jetzt!' yani 'Bir Daha Asla Şimdi!' yazısı yansıtıldı. O gün Federal Meclis, 'Tarihi Sorumluluğun Yerine Getirilmesi: Almanya'da Yahudi Yaşamının Korunması' başlıklı bir teklifi görüşüyordu. Bu teklif, Almanya'da antisemitizmle mücadeleyi amaçlayan ve antisemit suçlar işleyen göçmenlerin sınır dışı edilmesi, Boykot, Tecrit ve Yaptırım (B.D.S.) hareketine karşı faaliyetlerin artırılması, 'çalışmaları, antisemitizmi eleştiren' Yahudi sanatçıların desteklenmesi, finansman ve polisiye kararlarda belirli bir antisemitizm tanımının uygulanması ve Alman ve İsrail silahlı kuvvetleri arasındaki iş birliğinin güçlendirilmesi de dahil olmak üzere elliden fazla tedbiri içeriyordu. Yeşiller Partisi üyesi olan Alman Şansölye Yardımcısı Robert Habeck, daha önceki açıklamalarında Almanya'daki Müslümanların 'kendi hoşgörü haklarını baltalamamak için antisemitizmle aralarına net bir mesafe koymaları gerektiğini' söylemişti.

Almanya uzun zamandır Holokost'un hatırlanma ve tartışılma biçimlerini düzenliyor. 2008 yılında dönemin Şansölyesi Angela Merkel, İsrail devletinin kuruluşunun 60. yıldönümünde Knesset önünde yaptığı konuşmada, Holokost'un anısını sadece eşsiz bir tarihi vahşet olarak korumak için değil, aynı zamanda İsrail'in güvenliği için de Almanya'nın özel bir sorumluluğu olduğunu vurgulamıştı. Bu, Almanya'nın Staatsräson'unun yani devletin varoluş nedeninin bir parçasıydı. Habeck'in açıklamaları dahil, İsrail, Yahudiler ya da antisemitizm konusu her gündeme geldiğinde Almanya'da bu duygu tekrarlandı. Habeck’e göre, 'İsrail'in güvenliği Almanya'nın varoluş nedenidir' ifadesi hiçbir zaman boş bir ifade olmamıştır ve hiçbir zaman olmamalıdır.

Bu arada, neyin antisemitizm teşkil ettiğine dair belirsiz ama garip bir şekilde sonuç doğuran bir tartışma da yaşandı. Hükümetlerarası bir kuruluş olan Uluslararası Holokost Anma İttifakı (I.H.R.A.) 2016 yılında aşağıdaki tanımı benimsemişti; 'Antisemitizm, Yahudilere karşı nefret şeklinde ifade edilebilen belirli bir Yahudi algısıdır. Antisemitizmin retorik ve fiziksel tezahürleri Yahudi veya Yahudi olmayan bireylere ve/veya onların mülklerine, Yahudi cemaat kurumlarına ve dini tesislerine yöneliktir'. Bu tanıma, Yahudilerin öldürülmesini istemek ya da bunu haklı göstermek gibi bariz örneklerle başlayan 11 örnek eşlik etmektedir. Ancak bunlar arasında 'İsrail Devleti'nin varlığının ırkçı bir girişim olduğunu iddia etmek' ve 'Çağdaş İsrail politikasını Nazilerinkiyle karşılaştırmak' da vardır.



Bu tanımın yasal bir gücü yoktu ancak olağanüstü bir etki doğurdu. 25 Avrupa Birliği (AB) üyesi ülke ve ABD Dışişleri Bakanlığı, I.H.R.A. tanımını onayladı veya benimsedi. 2019 yılında Başkan Donald Trump, öğrencilerin I.H.R.A. tarafından tanımlanan antisemitizme karşı korunmadığı üniversitelerden federal fonların kesilmesini öngören bir kararname imzaladı. Bu yılın 5 Aralık tarihinde ABD Temsilciler Meclisi iki Yahudi Cumhuriyetçi temsilcinin önerisiyle, I.H.R.A. tarafından tanımlanan antisemitizmi kınayan bağlayıcı olmayan bir kararı kabul etti; karara, New York'tan Jerry Nadler de dahil olmak üzere önde gelen bir çok Yahudi Demokrat tarafından karşı çıkıldı.

2020 yılında bir grup akademisyen, Kudüs Deklarasyonu adını verdikleri alternatif bir antisemitizm tanımı önerdi. Bu bildiri antisemitizmi 'Yahudi oldukları için Yahudilere - veya Yahudi oldukları için Yahudi kurumlarına - karşı ayrımcılık, önyargı, düşmanlık veya şiddet' olarak tanımlıyor ve İsrail karşıtı söylem ve eylemleri antisemitik olanlardan ayırmaya yardımcı olacak örnekler sunuyor. Ancak Holokost konusunda önde gelen akademisyenlerden bazıları bildirgenin hazırlanmasına katılmış olsa da, bildirge I.H.R.A. tanımının artan etkisinin önüne geçemedi. 2021 yılında Avrupa Komisyonu, I.H.R.A. tanımının 'pratik kullanımı için' bir el kitabı yayınladı ve diğer şeylerin yanı sıra, nefret suçlarını tanımak için kolluk kuvvetlerinin eğitiminde tanımın kullanılmasını ve antisemitizm için devlet avukatı veya koordinatörü veya komiseri pozisyonunun oluşturulmasını tavsiye etti.

Almanya bu tavsiyeyi zaten uygulamaya koymuştu. Ülke 2018 yılında, bazıları savcılıklarda veya polis merkezlerinde çalışan eyalet ve yerel düzeydeki komisyon üyelerini içeren geniş bir bürokrasi olan, Almanya'da Yahudi Yaşamı ve Antisemitizmle Mücadele Federal Hükümet Komiserliği Ofisi'ni kurdu. O zamandan beri Almanya antisemit olayların sayısında neredeyse kesintisiz bir artış olduğunu bildirdi: 2019'da iki binden fazla, 2021'de üç binden fazla ve bir izleme grubuna göre Hamas saldırısını takip eden ayda, şok edici şekilde, 994 olay tespit edildi. Ancak istatistikler, Almanların Israelbezogener Antisemitismus olarak adlandırdığı ‘İsrail'le ilgili antisemitizm’ (İsrail hükümetinin politikalarının eleştirilmesi gibi) ile 2019'da Halle'de bir sinagoga düzenlenen ve iki kişinin ölümüne neden olan silahlı saldırı girişimi; 2022'de Essen'de eski bir hahamın evine ateş açılması ve bu sonbaharda Berlin'deki bir sinagoga atılan iki Molotof kokteyli gibi şiddet içeren saldırıları birbirine karıştırıyor. Esasen şiddet içeren olayların sayısı nispeten sabit kalmış ve Hamas saldırısının ardından artış göstermemiş durumda.

Bugün Almanya genelinde düzinelerce antisemitizm komiseri var. Yaptıkları iş için tek bir görev tanımı ya da yasal çerçeve yok, ancak işlerinin çoğu, antisemitik olarak gördükleri kişileri, genellikle 'Holokost'u önemsizleştirmek' ya da İsrail'i eleştirdikleri için kamuoyu önünde utandırmaktan ibaret gibi görünüyor. Bu komisyon üyelerinin neredeyse hiçbiri Yahudi değil. Aslında, hedefleri arasında Yahudilerin oranı kesinlikle daha yüksek. Bunlar arasında B.D.S. hareketini desteklediği için hedef alınan Alman - İsrailli sosyolog Moshe Zuckermann ve Güney Afrikalı Yahudi fotoğrafçı Adam Broomberg de bulunmakta.

2019 yılında Federal Meclis, B.D.S.'yi antisemitik olarak kınayan ve B.D.S. ile bağlantılı etkinlik ve kurumlardan devlet fonlarının kesilmesini tavsiye eden bir kararı kabul etti. Tasarının bir versiyonu ilk olarak, o zamanlar Alman parlamentosunda nispeten yeni olan radikal sağcı etnik milliyetçi ve Avrupa şüphecisi parti AfD tarafından sunulmuştu. Ana akım politikacılar önergeyi, AfD'den geldiği için reddettiler ancak antisemitizmle mücadelede başarısız görünmekten korktukları için hemen benzer bir önerge sundular. Çıkan karar mağlup edilemez bir karardı çünkü B.D.S.'yi 'Alman tarihinin en korkunç dönemiyle' ilişkilendiriyordu. Liderleri açıkça antisemitik açıklamalar yapan ve Nazi dönemi milliyetçi dilinin yeniden canlandırılmasını destekleyen AfD için, antisemitizm hayaleti, hem siyasi ana akıma bir bilet, hem de Müslüman göçmenlere karşı kullanılabilecek bir silah olarak mükemmel, alaycı bir şekilde kullanılan bir siyasi araç haline geldi.



Güney Afrika ırk ayrımcılığına karşı boykot hareketinden esinlenen B.D.S. hareketi, İsrail'deki Filistinlilere eşit haklar sağlamak, işgali sona erdirmek ve Filistinli mültecilerin geri dönüşünü teşvik etmek için ekonomik baskıyı kullanmayı amaçlamaktadır. Birçok kişi B.D.S. hareketini İsrail devletinin var olma hakkını onaylamadığı için sorunlu buluyor ve aslında bazı B.D.S. destekçileri Siyonist projenin tamamen ortadan kaldırılmasını öngörüyor. Yine de, destekçilerinin açıkça silahlı mücadeleye bir alternatif olarak konumlandırdığı şiddet içermeyen bir boykot hareketinin Holokost ile ilişkilendirmesinin Holokost göreceliliğinin tam bir tanımı olduğu iddia edilebilir. Ancak Alman hafıza politikasının mantığına göre B.D.S., Yahudilere yönelik olduğu için - her ne kadar hareketin destekçilerinin çoğu Yahudi olsa da - antisemitiktir. Yahudilerin İsrail devleti ile özünde bir tutulmasının antisemitik olduğu hatta I.H.R.A.'nın antisemitizm tanımına uyduğu da iddia edilebilir. AfD'nin katılımı ve kararın büyük ölçüde Yahudilere ve beyaz olmayan insanlara karşı kullanıldığı göz önüne alındığında, bu argümanın ilgi göreceği düşünülebilir. Ancak böyle olmadı.

Alman Anayasası, ABD Anayasası'ndan farklı olarak, fakat diğer birçok Avrupa ülkesinin anayasaları gibi, ifade özgürlüğünü mutlak bir şekilde garanti altına alacak şekilde yorumlanmamıştır. Bununla birlikte, sadece basında değil, sanat ve bilimde, araştırma ve öğretimde de ifade özgürlüğünü vaat etmektedir. B.D.S. kararının yasalaşması halinde anayasaya aykırı sayılması mümkündür. Ancak bu şekilde test edilmemiştir. Kararı kendine tuhaf bir şekilde güçlü kılan şeylerden biri de Alman devletinin alışılagelmiş cömertliği: neredeyse tüm müzeler, sergiler, konferanslar, festivaller ve diğer kültürel etkinliklerinin federal, eyalet veya yerel yönetimlerden fon alıyor oluşu. Sanatçı Candice Breitz bana, "Bu McCarthyist bir ortam yarattı," demişti. "Ne zaman birini davet etmek istesek, [etkinliği finanse eden devlet kurumu hangisi olursa olsun] adını Google'da 'B.D.S.', 'İsrail', 'apartheid' ile aratıyorlar."

Birkaç yıl önce, sanatında ırk ve kimlik konularını ele alan Breitz ve Los Angeles'taki California Üniversitesi'nde Holokost çalışmaları kürsüsü sahibi Michael Rothberg, Alman Holokost belleği üzerine 'Konuşmamız Gerek' adlı bir sempozyum düzenlemeye çalıştılar. Aylar süren hazırlıkların ardından, programda Auschwitz ile 1904 - 1908 yılları arasında Alman sömürgeciler tarafından, şimdiki Namibya'da Herero ve Nama halklarına karşı gerçekleştirilen soykırım arasında bağlantı kuran bir panelin yer alması nedeniyle devletten aldıkları fon geri çekildi. Breitz, "Shoah'ın bazı teknikleri o zaman geliştirildi," dedi ve ekledi, "Ancak Alman sömürgeciliği ve Shoah hakkında aynı nefeste konuşmanıza izin verilmez çünkü bu bir 'birbirine denk tutma'dır."

Holokost'un tek oluşu konusundaki ısrar ve Almanya'nın Holokost'la hesaplaşma konusundaki kararlılığının merkeziliği aynı madalyonun iki yüzü gibidir: Holokost'u Almanların her zaman hatırlaması ve bahsetmesi gereken ancak tekrarlamaktan korkmamaları gereken bir olay olarak konumlandırırlar çünkü Holokost yaşanmış ya da yaşanacak başka hiçbir şeye benzemez. Berlin'deki Antisemitizm Araştırma Merkezi'nin başında bulunan Alman tarihçi Stefanie Schüler-Springorum, Birleşik Almanya'nın Holokost'la hesaplaşmayı ulusal fikri haline getirdiğini ve sonuç olarak 'diğer Alman suçları veya diğer soykırımlarla karşılaştırmalar yoluyla tarihsel olayın kendisine ilişkin anlayışımızı ilerletmeye yönelik her türlü girişimin, bu yeni ulus-devletin temeline yönelik bir saldırı olarak algılanabileceğini ve algılandığını' savunmuştur. Belki de 'Bir daha asla, şimdi' sözünün anlamı budur.

Holokost'tan sağ kurtulan bazı büyük Yahudi düşünürler, hayatlarının geri kalanını dünyaya bu dehşetin, benzersiz bir şekilde ölümcül olsa da, bir yoldan çıkış olarak görülmemesi gerektiğini anlatmaya çalışarak geçirdi. Holokost'un yaşanmış olması, bunun bir zamanlar mümkün olduğu ve hala da mümkün olduğu anlamına geliyordu. Sosyolog ve filozof Zygmunt Bauman, Holokost'un kitlesel, sistematik ve etkili doğasının, modernitenin bir işlevi olduğunu, hiçbir şekilde önceden belirlenmemiş olsa da 20. yüzyılın diğer icatlarıyla aynı çizgide olduğunu savunmuştur. Theodor Adorno, insanları otoriter liderleri takip etmeye yönelten şeyin ne olduğunu incelemiştir ve başka bir Auschwitz'i önleyecek ahlaki bir ilke aramıştır.
1948 yılında Hannah Arendt, "Çağımızın en rahatsız edici siyasi olgularından biri, yeni kurulan İsrail devletinde, örgütlenmesi, yöntemleri, siyasi felsefesi ve toplumsal çekiciliği bakımından Nazi ve Faşist partilere çok benzeyen bir siyasi parti olan 'Özgürlük Partisi'nin (Tnuat Haherut) ortaya çıkmasıdır," diye başlayan bir açık mektup yazdı. Holokost'tan sadece üç yıl sonra Arendt, İsrailli bir Yahudi partisini Nazi Partisi ile karşılaştırıyordu ki bugün bu, I.H.R.A.'nın antisemitizm tanımının açık bir ihlali olurdu. Arendt karşılaştırmasını, Özgürlük Partisi'nin paramiliter öncülü olan Irgun'un, savaşa katılmamış ve askeri bir hedef olmayan Deir Yassin Arap köyüne yaptığı bir saldırıya dayandırıyordu. Mektubunda belirttiği üzere, saldırganlar 'köy sakinlerinin çoğunu - 240 erkek, kadın ve çocuk - öldürmüş ve birkaçını da esir olarak Kudüs sokaklarında geçit töreni yapmak üzere, canlı tutmuşlardır."

Arendt mektubunu, partinin lideri olan Menachem Begin'in ABD'ye yapmayı planladığı ziyaret vesilesiyle yazmıştı. Nazilerden kaçan bir başka Alman Yahudisi olan Albert Einstein da mektuba imzasını atmıştı. 30 yıl sonra Begin, İsrail Başbakanı oldu. Bundan yarım yüzyıl sonra da, Berlin'de, Einstein'ın adını taşıyan bir araştırma enstitüsünü yöneten filozof Susan Neiman, 'Hafızanın Kaçırılışı: Holokost ve Yeni Sağ' adlı konferansın açılışında konuştu. Neiman, Almanya'nın bellek kültürünü kullanma biçimlerine meydan okuduğu için tepkilerle karşılaşabileceğini söylüyordu. İsrail vatandaşı olan Neiman, hafıza ve ahlak üzerine çalışan bir akademisyen. Kitaplarından birinin adı Almanlardan Öğrenmek: Irk ve Kötülüğün Hafızası adını taşıyor. Neiman, geçtiğimiz birkaç yıl içinde hafıza kültürünün 'çığırından çıktığını' söyledi.

Almanya'nın B.D.S. karşıtı kararı, örneğin, ülkenin kültürel alanı üzerinde belirgin, ürpertici bir etki yarattı. Aachen şehri, Lübnan asıllı Amerikalı sanatçı Walid Raad'a verdiği 10 bin avroluk ödülü geri aldı; Dortmund şehri ve 15 bin avroluk Nelly Sachs Ödülü jürisi de benzer şekilde İngiliz - Pakistanlı yazar Kamila Shamsie'ye verdikleri ödülü iptal etti. Kamerunlu siyaset felsefecisi Achille Mbembe’nin, federal antisemitizm komiserinin kendisini B.D.S.'yi desteklemek ve 'Holokost'u göreceleştirmekle' suçlamasının ardından büyük bir festivale daveti sorgulandı. (Mbembe boykot hareketiyle bir bağlantısı olmadığını söyledi; festival COVID nedeniyle iptal edildi). Berlin Yahudi Müzesi müdürü Peter Schäfer, B.D.S.'yi desteklemekle suçlandıktan sonra 2019 yılında istifa etti - aslında boykot hareketini desteklemiyordu ancak müze Twitter'da, kararın eleştirisini içeren bir gazete makalesinin bağlantısını yayınlamıştı. Benjamin Netanyahu'nun ofisi de Merkel'den müzenin finansmanını kesmesini istemişti çünkü İsrail Başbakanı'na göre, Kudüs'le ilgili sergi kentteki Müslümanları çok fazla odağına alıyordu. (Almanya'nın B.D.S. kararı içeriği bakımından olmasa da etkisi bakımından benzersizdir: ABD eyaletlerinin çoğunda boykotu antisemitizmle eş tutan ve boykotu destekleyen kişi ve kurumlardan devlet fonlarını kesen yasalar halihazırda yürürlükte). 

'Konuşmamız Gerek' sempozyumunun iptal edilmesinin ardından Breitz ve Rothberg, yeniden bir araya gelerek 'Hâlâ Konuşmamız Gerek' isimli bir sempozyum önerisinde bulundular. Konuşmacı listesi tertemizdi. Bir hükümet kuruluşu herkesi incelemişti ve toplantıyı finanse etmeyi kabul etti. Sempozyumun Aralık başında yapılması planlanıyordu. Sonra Hamas İsrail'e saldırdı. Breitz, "Bundan sonra her Alman politikacının, içinde Filistinli konuşmacıların ya da 'apartheid' kelimesinin geçtiği bir etkinlikle bağlantılı olmayı son derece riskli göreceğini biliyorduk," dedi. Breitz, 17 Ekim'de finansmanın geri çekildiğini öğrendi. Bu arada, Almanya'nın dört bir yanında polis, Gazze'de ateşkes çağrısı yapan ya da Filistinlilere destek veren gösterilere müdahale ediyordu. Breitz ve beraberindeki kişiler sempozyum yerine bir protesto düzenledi. Adını da 'Hâlâ hâlâ hâlâ hâlâ Konuşmaya İhtiyacımız Var' koydular. Toplantının yaklaşık bir saat sonrasında polis kalabalığı sessizce yararak üzerinde 'Nehirden Denize, Eşitlik İstiyoruz' yazan bir karton postere el koydu. Posteri getiren kişi İsrailli Yahudi bir kadındı.

'Tarihi Sorumluluğun Yerine Getirilmesi' teklifi o zamandan beri komitede bekletiliyor. Bu arada da antisemitizme karşı eylemsel savaş hızlanmaya devam etti. Kasım ayında, sanat dünyasının en önemli sergilerinden biri olan 'Documenta'nın planlaması, Süddeutsche Zeitung gazetesinin sanatsal organizasyon komitesinin üyesi olan Ranjit Hoskote'nin 2019 yılında imzaladığı bir dilekçeyi ortaya çıkarmasıyla altüst oldu. Hoskote'nin memleketi Mumbai'de Siyonizm ve Hindutva üzerine planlanan bir etkinliği protesto etmek için yazılan bu dilekçede Siyonizm, 'Yahudi olmayanların eşit haklara sahip olmadığı, yerleşimci-sömürgeci, apartheid bir devlet çağrısında bulunan ve uygulamada Filistinlilerin etnik temizliğine dayanan ırkçı bir ideoloji' olarak kınanıyordu. Süddeutsche Zeitung, bunu 'Antisemitizm' başlığı altında haberleştirdi. Hoskote istifa etti ve komitenin geri kalanı da onu takip etti. Bir hafta sonra Breitz, bir gazeteden, 2024 yılı için planlanan Saarland'daki bir müzedeki sergisini, 'Hamas'ın İsrail devletine karşı yürüttüğü saldırı savaşı bağlamındaki tartışmalı ifadeleriyle bağlantılı olarak sanatçı hakkında medyada yer alan haberler nedeniyle' iptal ettiğini okudu.

Bu Kasım ayında, trenle Polonya ve ardından Ukrayna'yı geçerek Kiev'e gitmek üzere Berlin'den ayrıldım. Bu toprakların Yahudi tarihi ile benim ilişkim hakkında birkaç şey söyleyeceksem bu nokta uygun bir yer. Birçok Amerikalı Yahudi, Polonya'ya eski Yahudi mahallelerinden geriye kalan çok az şeyi ziyaret etmek, uzun süre önce yok olmuş ailelerin bıraktığı tariflere göre yeniden yapılan yemekleri yemek ve Yahudi tarihi, Yahudi gettoları ve Nazi toplama kampları turlarına katılmak için gidiyor. Ben bu tarihe daha yakınım. 1970'li yıllarda Sovyetler Birliği'nde, Holokost'un her zaman var olan gölgesinde büyüdüm. Ailemin sadece bir kısmı Holokost'tan kurtulmuştu ve Sovyet sansürcüleri Holokost'tan kamuya açık bir şekilde bahsedilmesini engelliyordu. Dokuz yaşımdayken bazı Nazi savaş suçlularının hala serbest olduğunu öğrendiğimde uyumayı bıraktım. Onlardan birinin beşinci kattaki balkonumuza tırmanıp beni kaçıracağını düşünüyordum.

Yazları kuzenimiz Anna ve oğulları Varşova'dan ziyarete gelirdi. Anna’nın ebeveynleri Varşova Gettosu yandıktan sonra intihar etmeye karar vermişti. Anna'nın babası kendini bir trenin önüne atmış. Anna'nın annesi üç yaşındaki Anna'yı beline bir şal bağlayıp nehre atlamış. Polonyalı bir adam tarafından sudan çıkarılmışlar ve kırsalda saklanarak savaştan kurtulmuşlar. Hikayeyi biliyordum ama bundan bahsetmeme izin verilmiyordu. Anna, Holokost'tan kurtulan biri olduğunu öğrendiğinde bir yetişkindi ve benim yaşlarımda olan kendi çocuklarına anlatmak için bekledi. Polonya'ya 1990'larda ilk gidişim, Majdanek'te öldürülmeden önce Białystok Gettosu'nda yaklaşık üç yıl geçiren büyük büyükbabamın kaderini araştırmak içindi.

Polonya'daki Holokost hafıza savaşları, Almanya'dakine paralel bir şekilde ilerledi. Her iki ülkede mücadele edilen fikirler farklı olsa da tutarlı bir özellik, sağcı politikacıların İsrail devleti ile birlikte hareket etmesidir. 1990'lar ve 2000'ler Almanya'da olduğu gibi Polonya'da da, Sovyet yıllarının sessizliğini bozan, hem ulusal hem de yerel düzeyde iddialı hafızalaştırma çabalarına sahne oldu. Polonyalılar, Holokost'ta öldürülen Yahudileri - kurbanlarının yarısını Nazi işgali altındaki Polonya'da kaybetmiştir - ve onlarla birlikte kaybolan Yahudi kültürünü anmak için müzeler ve anıtlar inşa etti. Sonra tepkiler geldi, tesadüf ki bunlar 2015 yılında sağcı, liberal olmayan Hukuk ve Adalet Partisi'nin iktidara gelmesiyle aynı zamana denk geldi. Polonyalılar artık Nazilerden korumaya çalıştıkları Yahudilerle birlikte kendilerinin de Nazi işgalinin kurbanları olduğu bir tarih versiyonu istiyorlardı. 

Fakat bu doğru değildi; kuzenim Anna örneğinde olduğu gibi, Polonyalıların Yahudileri Almanlardan kurtarmak için hayatlarını tehlikeye attığı durumlar son derece nadirdi. Tam tersine yaygın olan, polis veya belediye daireleri gibi işgal öncesi Polonya devletinin tüm topluluk veya yapıları Yahudileri toplu olarak katletmişti. Ancak Polonyalıların Holokost'taki rolünü inceleyen tarihçiler saldırıya uğradı. Polonya doğumlu Princeton tarihçisi Jan Tomasz Gross, Polonyalıların Almanlardan daha fazla Polonyalı Yahudi öldürdüğünü yazdığı için sorgulandı ve kovuşturmaya uğramakla tehdit edildi. Emekli olduktan sonra bile Polonyalı yetkililer Gross'un peşini bırakmadı. Hükümet, Varşova'nın yenilikçi Polonya Yahudi Tarihi Müzesi POLIN'in başkanı Dariusz Stola'yı görevinden aldı. Tarihçiler Jan Grabowski ve Barbara Engelking, bir Polonya köyünün belediye başkanının Holokost'ta işbirlikçi olduğunu yazdıkları için mahkemeye çıkarıldılar.

Grabowski ve Engleking olayı hakkında yazdığımda, hayatımın en korkunç ölüm tehditlerinden bazılarını aldım. (Çok sayıda ölüm tehdidi aldım; bunların çoğu unutulacak cinsten.) Bir tanesi iş e-posta adresime gönderilmişti: "Polonya ve Polonyalılar hakkında yalanlar yazmaya devam edersen, bu kurşunları vücuduna saplayacağım. Eke bak! Her diz kapağına beş tane, böylece bir daha yürüyemezsin ama Yahudi nefretini yaymaya devam edersen, bir sonraki beş kurşunu da kukuna sıkacağım. Üçüncü adımı fark etmeyeceksin bile ama merak etme, gelecek hafta ya da sekiz hafta sonra gelmeyeceğim, bu e-postayı unuttuğun zaman geri döneceğim, belki beş yıl içinde. Benim listemdesin..." Ekte bir avuç içinde iki parlak mermi resmi vardı. Hükümetin atadığı biri tarafından yönetilen Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi, makalemi ve Dünya Yahudi Kongresi'nin hesabını kınayan bir tweet attı. Birkaç ay sonra, bir üniversiteden aldığım konuşma daveti iptal edildi çünkü üniversite, konuşma temsilcime antisemit olabileceğimin ortaya çıktığını söylemiş.

Polonya'nın Holokost'u hatırlama savaşları boyunca İsrail Polonya ile dostane ilişkilerini sürdürdü. 2018 yılında Netanyahu ve Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki, 'Naziler ve onların farklı uluslardan işbirlikçileri tarafından işlenen vahşetten Polonya'yı ya da Polonya ulusunu bir bütün olarak sorumlu tutmayı amaçlayan eylemlere' karşı ortak bir bildiri yayınladı. Açıklamada, yanlış bir şekilde 'sürgündeki Polonya hükümeti tarafından denetlenen Polonya yeraltı devleti yapılarının Yahudilere sistematik yardım ve destek mekanizması oluşturduğu' iddia edildi. Netanyahu, Polonya ve Macaristan gibi, Orta Avrupa ülkelerinin liberal olmayan hükümetleriyle ittifaklar kurarak AB'de işgal karşıtı bir konsensüsün oluşmasını engellemeye çalışıyordu. Bunun için Holokost hakkında yalan söylemeye hazırdı.

Her yıl 10 binlerce İsrailli genç, liseden mezun olmadan önce Auschwitz müzesine gider. (Geçen yıl güvenlik sorunları ve Polonya hükümetinin, Polonyalıların Holokost'taki rolünün tarihten silinmesi yönündeki artan ısrarı nedeniyle geziler iptal edildi). Bu, genç İsraillilerin orduya katılmasından sadece bir ya da iki yıl önce gerçekleşen güçlü ve kimlik oluşturucu bir gezidir. İsrail'de işgal karşıtı bir savunuculuk grubu olan Breaking the Silence'ın kurucularından Noam Chayut, 1990'lı yılların sonunda gerçekleşen kendi lise gezisi hakkında şunları yazmıştır: "Şimdi, Polonya'da, liseli bir ergen olarak, aidiyet, öz sevgi, güç ve gurur ve katkıda bulunma, yaşama ve güçlü olma arzusu hissetmeye başladım, o kadar güçlü ki kimse beni bir daha incitmeye çalışmayacaktı."

Chayut bu duygusunu I.D.F.'ye taşıdı ve I.D.F. de onu işgal altındaki Batı Şeria'ya gönderdi. Bir gün, mülklere el koyma ilanlarını asıyordu. Yakınlarda bir grup çocuk oynuyordu. Chayut küçük bir kıza nazik ve tehditkâr olmayan bir gülümseme attı. Çocukların geri kalanı kaçışmaya başladı ancak kız donakaldı ve korktu, ta ki kaçana kadar. Daha sonra Chayut, bu karşılaşmanın yol açtığı dönüşüm hakkında bir kitap yayınladığında, neden 'bu kız' olduğundan emin olmadığını yazdı: "Sonuçta cipte zincirlenmiş çocuk, annesi ile teyzesini götürmek için gece geç saatlerde evine girdiğimiz kız da vardı. Ve bir sürü çocuk vardı, yüzlercesi, odalarını ve eşyalarını karıştırırken çığlık atıyor ve ağlıyorlardı. Bir de patlayıcıyla duvarında kafasından sadece birkaç santimetre uzakta bir delik açtığımız Ceninli bir çocuk vardı. Mucizevi bir şekilde yara almamıştı ama eminim işitme duyusu ve zihni çok kötü etkilenmişti." Ancak Chayut, o gün o kızın gözlerinde, kendisine öğretilen türden yok edici kötülüğün yansımasını gördü. Bu kötülük sadece 1933 ile 1945 yılları arasında, Nazilerin hüküm sürdüğü yerlerde vardı. Chayut kitabına Holokost'umu Çalan Kız adını verdi.

Polonya sınırından Kiev'e giden trene bindim. Yaklaşık 34 bin Yahudi, 1941 Eylül'ünde sadece 36 saat içinde, şehrin eteklerindeki dev bir vadide, Babyn Yar'da kurşuna dizildi. Savaş sona ermeden 10 binlerce insan daha orada öldü. Bu, günümüzde kurşunla Holokost olarak bilinen olaydı. Bu katliamların gerçekleştiği ülkelerin çoğu - Baltıklar, Beyaz Rusya, Ukrayna - İkinci Dünya Savaşı'nın ardından Sovyetler Birliği tarafından yeniden sömürgeleştirildi. Muhalifler ve Yahudi kültür aktivistleri bu trajedilerin anısını yaşatmak, tanıklık ve isim toplamak ve mümkün olan yerlerde bu yerleri temizlemek ve korumak için özgürlüklerini riske attılar. Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra, hafızalaştırma projeleri AB'ye katılma çabalarına eşlik etti. Tarihçi Tony Judt, 2005 yılında yayınlanan Savaş Sonrası adlı kitabında "Holokost'un tanınması bizim çağdaş Avrupa’ya giriş biletimizdir," diye yazmıştı.

Riga'nın dışında mesela, 1941 yılında yaklaşık 25 bin Yahudi'nin öldürüldüğü Rumbula ormanında, Letonya'nın AB'ye kabul edilmesinden iki yıl önce, 2002 yılında bir anıt açıldı. 2014 devriminden sonra Babyn Yar'ı anmak için ciddi bir çaba gösterildi ve Ukrayna'yı AB'ye doğru istekli bir yola soktu. 2022 Şubat'ında Rusya Ukrayna'yı işgal ettiğinde, birkaç küçük yapı tamamlanmış ve daha büyük bir müze kompleksi için iddialı planlar yapılmıştı. İşgalle birlikte inşaat durdu. Savaşın başlamasından bir hafta sonra bir Rus füzesi anıt kompleksinin hemen yanına isabet ederek en az dört kişinin ölümüne neden oldu. O zamandan beri, projeyle ilişkili bazı kişiler kendilerini savaş suçları araştırmacılarından oluşan bir ekip olarak tekrar inşa ettiler.



Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenski, İsrail'in Ukrayna'ya desteğini kazanmak için ciddi bir kampanya yürüttü. Mart 2022'de Knesset'te yaptığı konuşmada kendi Yahudi mirasına vurgu yapmak yerine Yahudiler ve Ukraynalılar arasındaki ayrılmaz tarihsel bağa odaklandı. Putin rejimi ile Nazi Partisi arasında açık paralellikler kurdu. Hatta 80 yıl önce Ukraynalıların Yahudileri kurtardığını iddia etti. (Polonya'da olduğu gibi, böyle bir yardımın yaygın olduğu iddiası yanlış.) Ancak Polonya'nın sağcı hükümeti için işe yarayan şey, Ukrayna'nın Avrupa yanlısı Cumhurbaşkanı için işe yaramadı. Hamas ve Hizbullah'ı açıkça destekleyen bir ülke olan Rusya'ya karşı savaşında yalvardığı yardımı İsrail, Ukrayna'ya vermedi.

Yine de 7 Ekim saldırısından önce ve sonra Ukrayna'da belki de en çok duyduğum cümle 'İsrail gibi olmalıyız' oldu. Politikacılar, gazeteciler, entelektüeller ve sıradan Ukraynalılar, İsrail'in kendisi hakkında anlattığı, etrafını saran düşmanlara karşı güçlü duran küçük ama güçlü bir demokrasi adası hikayesiyle özdeşleşiyor. Bazı Ukraynalı solcu aydınlar, işgalci bir güce karşı sömürgecilik karşıtı bir savaş veren Ukrayna'nın kendi yansımasını İsrail'de değil Filistin'de görmesi gerektiğini savunuyor. Bu sesler marjinal kalıyor ve çoğunlukla yurtdışında okuyan ya da okumuş genç Ukraynalılara ait. Hamas saldırısının ardından Zelenski, İsrail ve Ukrayna arasında bir destek ve birlik gösterisi olarak İsrail'e koşmak istedi. İsrailli yetkililerin sanırım başka fikirleri vardı; ziyaret gerçekleşmedi.

Ukrayna, Rusya'nın işgalinin Nazi Almanyası'nın soykırım saldırganlığına benzediğini İsrail'e kabul ettirmeye çalışırken, Moskova, Zelenski hükümetini, Ukrayna ordusunu ve Ukrayna halkını Nazi olarak gösterme üzerine bir propaganda evreni inşa etti. İkinci Dünya Savaşı, Rusya'nın tarihsel mitinin merkezi olayıdır. Vladimir Putin döneminde, savaşı yaşayan son insanlar da ölürken, anma etkinlikleri Rusya'nın mağduriyetini kutlayan karnavallara dönüştü. SSCB bu savaşta en az 27 milyon insanını kaybetmiştir ve bunların orantısız bir kısmı Ukraynalıdır. Sovyetler Birliği ve Rusya, 1945'ten bu yana neredeyse kesintisiz olarak savaştı ancak 'savaş' kelimesi hala İkinci Dünya Savaşı ile eş anlamlı ve 'düşman' kelimesi, 'faşist' ve 'Nazi' ile birbirinin yerine kullanılıyor. Bu da Putin'in yeni bir savaş ilan ederken Ukraynalıları Nazi olarak damgalamasını çok daha kolay hale getirdi.

Netanyahu, Hamas'ın müzik festivalinde işlediği cinayetleri kurşunla işlenen Holokost'a benzetti. Başkan Biden da dahil olmak üzere dünya liderleri tarafından benimsenen ve yeniden dolaşıma verilen bu karşılaştırma, İsrail'in Gazze sakinlerine toplu cezalandırma uygulama gerekçesini güçlendirmeye hizmet ediyor. Benzer şekilde Putin, 'Nazi' ya da 'faşist' derken, Ukrayna hükümetinin, Rusya'nın Ukrayna şehirlerini bombardımana tutup kuşatarak Ukraynalı sivilleri öldürmekte haklı kılacak kadar tehlikeli olduğunu kastediyor. Elbette arada önemli farklar var: Rusya'nın Ukrayna'nın önce kendisine saldırdığı iddiası ve Ukrayna hükümetini faşist olarak nitelendirmesi yanlış; Hamas ise İsrail'e saldıran ve henüz tam olarak anlayamadığımız vahşetlere imza atan zalim bir güç. Ancak söz konusu olan çocukların öldürülmesi olduğunda bu farklılıkların bir önemi var mı?

Rusya'nın Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinin ilk haftalarında, askerler Kiev'in batı banliyölerini işgal ederken, Kiev'deki İkinci Dünya Savaşı Müzesi'nin müdürü Yurii Savchuk, müzede yaşıyor ve ana sergiyi yeniden düşünüyordu. Ukrayna ordusunun, Rusları Kiev bölgesinden çıkarmasından bir gün sonra, Ukrayna silahlı kuvvetleri başkomutanı Valerii Zaluzhnyi ile görüştü ve eserleri toplamaya başlamak için izin aldı. Savchuk ve ekibi, Bucha, Irpin ve Ukraynalıların deyimiyle 'işgalden yeni kurtulmuş' diğer kasaba ve şehirlere giderek henüz hikayelerini anlatmamış insanlarla görüştü. Savchuk bana, "Bu, kazılardan ve yeniden defin işlemlerinden önceydi," dedi, "Savaşın gerçek yüzünü tüm duygularıyla birlikte gördük. Korku, dehşet atmosferin içindeydi ve biz onu havayla birlikte içimize çektik."

Mayıs 2022'de müze 'Ukrayna - Çarmıha Gerilme' başlıklı yeni bir sergi açtı. Sergi, Savchuk'un ekibinin topladığı Rus askerlerinin botlarının sergilenmesiyle başlıyor. Bu garip bir tersine dönüş: Hem Auschwitz müzesi hem de Washington, D.C.'deki Holokost müzesi, Holokost kurbanlarına ait yüzlerce veya binlerce ayakkabıyı sergiledi. Bunlar, kaybın sadece küçük bir kısmını gösterseler bile, kaybın boyutunu ortaya koyuyor. Kiev'deki sergi ise tehdidin boyutunu gösteriyor. Çizmeler müzenin zeminine, Kızıl Ordu'nun sembolü olan ve Ukrayna'da gamalı haç kadar uğursuz hale gelen beş köşeli yıldız şeklinde dizilmiş. Eylül ayında Kiev, eskiden Zafer Meydanı olarak adlandırılan yerde bulunan İkinci Dünya Savaşı anıtındaki beş köşeli yıldızları kaldırdı; bu anıtın adı değiştirildi çünkü 'Zafer' kelimesi Rusya'nın hala Büyük Vatanseverlik Savaşı olarak adlandırdığı savaştaki kutlamalarını çağrıştırıyor. Şehir ayrıca anıtın üzerindeki tarihleri de değiştirdi: Sovyetler Birliği ile Almanya arasındaki savaş yılları olan '1941 - 1945' yerine '1939 - 1945'. Hafızayı her seferinde bir anıt düzeltiyor.

1954 yılında bir İsrail mahkemesi, Israel Kastner adlı bir Macar Yahudisinin adının karıştığı bir iftira davasına baktı. 10 yıl önce, Almanya Macaristan'ı işgal ettiğinde ve geç kalarak Yahudileri toplu katliama tabi tutmaya başladığında, Kastner Yahudi cemaatinin lideri olarak Adolf Eichmann ile görüşmelere başlamıştı. Kastner, Macaristan'daki Yahudilerin hayatlarını 10 bin kamyonla satın almayı teklif etti. Bu başarısız olunca, bin 685 kişiyi kiralık trenle İsviçre'ye naklederek kurtarmak için pazarlık yaptı. Diğer 100 binlerce Macar Yahudisi ise trenlere bindirilerek ölüm kamplarına götürüldü. Hayatta kalan bir Macar Yahudi, Kastner'i Almanlarla işbirliği yapmakla suçlamıştı. Kastner iftira davası açtı ve aslında kendini yargılanırken buldu. Yargıç, Kastner'in 'ruhunu şeytana sattığı' sonucuna vardı.

Kastner'e yöneltilen işbirliği suçlaması, insanlara ölüme gittiklerini söylemediği iddiasına dayanıyordu. Kastner'i suçlayanlar, Kastner'in tehcir edilenleri uyarmış olması halinde, ölüm kamplarına kurbanlık koyunlar gibi gitmek yerine isyan edeceklerini ileri sürdüler. Dava, İsrail sağının önleyici şiddeti savunduğu ve solu, kasıtlı olarak savunmasız gördüğü söylemsel bir açmazın başlangıcı olarak okundu. Dava sırasında Kastner solcu bir politikacıydı; onu suçlayan kişi ise sağcı bir aktivistti.

Yedi yıl sonra, Kastner'in hakaret davasına başkanlık eden yargıç, Adolf Eichmann'ın yargılandığı davanın üç yargıcından biriydi. İşte şeytanın ta kendisi buradaydı. İddia makamı, Eichmann'ın Yahudilere yönelik ebedi tehdidin yalnızca bir tekrarından ibaret olduğunu savunuyordu. Dava, yok edilmeyi önlemek için Yahudilerin önceden güç kullanmaya hazır olmaları gerektiği söyleminin pekişmesine yardımcı oldu. Duruşma hakkında rapor veren Arendt, bunların hiçbirini kabul etmedi. 'Kötülüğün sıradanlığı' ifadesi, belki de bir Yahudi'ye yöneltilen, Holokost'u önemsizleştirdiği yönündeki ilk suçlamalara neden oldu. Arendt öyle yapmıyordu ama Eichmann'ın şeytan olmadığını, belki de şeytanın var olmadığını gördü. Radikal kötülük diye bir şey olmadığını, kötülüğün aşırı olduğunda bile her zaman sıradan olduğunu, daha sonra ifade ettiği gibi 'çukurda doğmuş', 'tamamen sığ' bir şey olduğunu düşünmüştü.

Arendt ayrıca savcılığın, Yahudilerin, kendi ifadesiyle 'Firavun'dan Haman'a uzanan tarihsel bir prensibin, metafizik bir prensibin kurbanı' olduğu yönündeki hikayesine de itiraz etmiştir. Kökleri İncil'de geçen ve eski İsrailoğulları ile defalarca savaşan Negev Çölü halkı Amalek efsanesine dayanan bu hikaye, her Yahudi neslinin kendi Amalek'iyle yüzleştiğini savunuyor. Bu hikayeyi genç bir delikanlıyken öğrendim; aldığım ilk Tevrat dersiydi. Ders, Sovyetler Birliği'nden gelen Yahudi mültecilerin ABD, Kanada veya Avustralya'ya girmek için belgelerini beklerken yaşadıkları bir Roma banliyösünde çocukları toplayan bir haham tarafından öğretiliyordu. Eichmann davasında savcı tarafından anlatılan bu hikayeye göre, Holokost önceden belirlenmiş bir olaydır, Yahudi tarihinin bir parçasıdır ve sadece Yahudi tarihidir. Bu versiyonda, Yahudiler her zaman haklı bir yok edilme korkusuna sahiptir ve ancak her an yok edilme yaşanacakmış gibi davranırlarsa hayatta kalabilirler.

Amalek efsanesini ilk öğrendiğimde, benim için mükemmel bir anlam ifade ediyordu. Dünya hakkındaki bilgilerimi açıklıyordu; alay edilme ve dayak yeme deneyimim ile büyük büyükannemin evdeki İbranice ifadeleri toplum içinde kullanmanın tehlikeli olduğuna dair uyarıları, büyükbabamın, büyük büyükbabamın ve diğer birçok akrabamın ben doğmadan önce öldürülmesinin akıl almaz adaletsizliği arasında bağlantı kurmama yardımcı oldu. 14 yaşındaydım ve yalnızdım. Kendimi ve ailemi kurban olarak görüyordum ve Amalek efsanesi kurbanlık duyguma bir anlam ve topluluk duygusu aşılıyordu.

Netanyahu, Hamas saldırısının ardından Amalek efsanesine sarıldı. Onun kullandığı şekliyle bu efsanenin mantığı yani Yahudilerin tarihte tekil bir yere sahip olması ve mağduriyet üzerinde münhasır bir hak iddia etmesi, Almanya'daki antisemitizm karşıtı bürokrasiyi ve İsrail ile Avrupa aşırı sağı arasındaki kutsal olmayan ittifakı güçlendirdi. Ancak hiçbir ulus, her zaman mağdur ya da her zaman fail değildir. Tıpkı İsrail'in cezasızlık iddiasının büyük bir kısmının Yahudilerin daimi mağdur statüsünde yatıyor olması gibi, ülkeyi eleştirenlerin birçoğu da Hamas'ın terör eylemini İsrail'in Filistinlilere yönelik baskısına tahmin edilebilir bir yanıt olarak gerekçelendirmeye çalıştı. Buna karşılık İsrail'in destekçilerinin gözünde Gazze'deki Filistinliler mağdur olamazdı çünkü İsrail'e ilk saldıran Hamas'tı. Haklı bir mağduriyet iddiası üzerindeki mücadele bu şekilde sonsuza dek sürecek.

Son 17 yıldır Gazze, aşırı yoğun nüfuslu, yoksul, duvarlarla çevrili ve nüfusun sadece küçük bir kısmının kısa bir süreliğine bile olsa dışarı çıkma hakkına sahip olduğu bir yerleşke, başka bir deyişle bir getto oldu. Venedik'teki Yahudi gettosu ya da Amerika'daki bir şehir içi gettosu gibi değil, Nazi Almanyası tarafından işgal edilen bir Doğu Avrupa ülkesindeki Yahudi gettosu gibi. Hamas'ın İsrail'e saldırmasından bu yana geçen iki ay içinde tüm Gazzeliler, İsrail güçlerinin zar zor durdurulan saldırılarından zarar gördü. Binlerce insan öldü. Gazze'de ortalama her on dakikada bir çocuk öldürülüyor. İsrail bombaları hastaneleri, doğumevlerini ve ambulansları vurdu. Her on Gazzeliden sekizi şu anda evsiz, bir yerden diğerine taşınıyor ve asla güvenli bir yere ulaşamıyor.

'Açık hava hapishanesi' terimi 2010 yılında o dönem Başbakan olan İngiltere Dışişleri Bakanı David Cameron tarafından ortaya atılmış gibi görünüyor. Gazze'deki koşulları belgeleyen birçok insan hakları örgütü bu tanımı benimsedi. Ancak işgal altındaki Avrupa'nın Yahudi gettolarında olduğu gibi burada da gardiyan yok; Gazze işgalciler tarafından değil, yerel bir güç tarafından yönetiliyor. Muhtemelen, daha uygun bir terim olan 'getto', kuşatma altındaki Gazzelilerin durumunu gettolaştırılmış Yahudilerin durumuyla karşılaştırdığı için tepki çekerdi. Aynı zamanda bize Gazze'de şu anda olanları tanımlayacak bir dil de vermiş olurdu. Getto şu anda tasfiye ediliyor.

Naziler gettoların, Yahudi olmayanları Yahudiler tarafından yayılan hastalıklardan korumak için gerekli olduğunu iddia etmişti. İsrail, Batı Şeria'daki duvar gibi Gazze'nin tecrit edilmesinin de İsraillileri Filistinliler tarafından gerçekleştirilen terör saldırılarından korumak için gerekli olduğunu iddia ediyor. Nazi iddiasının gerçekte hiçbir dayanağı yokken, İsrail'in iddiası fiili ve tekrarlanan şiddet eylemlerinden kaynaklanıyor. Bunlar temel farklılıklar. Yine de her iki iddia da bize işgalci bir otoritenin kendi halkını korumak adına bütün bir halkı izole etmeyi, ölümcül bir tehlikeye atmayı seçebileceğini söylüyor.

İsrail'in kuruluşunun ilk günlerinden bu yana, yerinden edilmiş Filistinlilerin, yerinden edilmiş Yahudilerle karşılaştırılması, sadece savuşturulmak için ortaya atılmıştır. Devletin kurulduğu yıl olan 1948'de, İsrail gazetesi Maariv'de çıkan bir makalede, İsrail askerlerinin işgal ettiği Tantura köyünden ayrılan çoğu kadın ve çocuk Filistinlilerin içinde bulunduğu vahim koşullar - 'ölümün eşiğine gelecek kadar zayıf düşmüş yaşlı insanlar'; 'iki bacağı felçli bir çocuk'; 'elleri kopmuş bir başka çocuk' - anlatılıyordu: 'Bir kadın çocuğunu bir kolunda taşırken diğer eliyle de yaşlı annesini tutuyordu. Yaşlı kadın hızını alamadı, bağırdı ve kızına yavaşlaması için yalvardı ama kızı buna razı olmadı. Sonunda yaşlı kadın yola yığıldı ve hareket edemedi. Kızı saçını başını yoldu zamanında yetişemedi diye. Ve bundan daha kötüsü, katillerin masullerinin altında yollarda bu şekilde kalan Yahudi anneler ve büyükannelerle olan benzerlikti.' Gazeteci sonra kendini durdurdu. 'Açıkçası böyle bir karşılaştırmaya yer yok,' diye yazdı, 'Bu kaderi kendi elleriyle getirdiler.'

Yahudiler 1948'de Birleşmiş Milletler'in İngiliz kontrolündeki Filistin'i bölme kararıyla kendilerine sunulan toprakları talep etmek için silaha sarıldı. Çevredeki Arap devletleri tarafından desteklenen Filistinliler, bölünmeyi ve İsrail'in bağımsızlık ilanını kabul etmedi. Mısır, Suriye, Irak, Lübnan ve Trans Ürdün, proto-İsrail devletini işgal ederek İsrail'in bugün Bağımsızlık Savaşı olarak adlandırdığı savaşı başlattılar. Yüz binlerce Filistinli savaştan kaçtı. Kaçmayanlar ise İsrail güçleri tarafından köylerinden sürüldü. Çoğu bir daha geri dönemedi. Filistinliler 1948'i Arapça'da 'felaket' anlamına gelen Nakba olarak hatırlıyorlar, tıpkı Shoah'ın İbranice'de 'felaket' anlamına gelmesi gibi. Bu karşılaştırmanın kaçınılmaz olması, birçok İsrailliyi, Yahudilerin aksine Filistinlilerin, kendi felaketlerini kendilerinin getirdiğini iddia etmeye zorladı.

Kiev'e vardığım gün biri bana kalın bir kitap uzattı. Bu, Stepan Bandera hakkında Ukrayna'da yayınlanan ilk akademik çalışmaydı. Bandera, Sovyet rejimine karşı savaşan, SSCB'nin çöküşünden bu yana adına düzinelerce anıt dikilen bir Ukrayna kahramanı. Bandera, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Almanya'ya gitti, sürgünde bir partizan hareketine önderlik etti ve 1959'da bir K.G.B. ajanı tarafından zehirlenerek öldürüldü. Bandera, aynı zamanda kararlı bir faşist, totaliter bir rejim kurmak isteyen bir ideologdu. Bu gerçekler, yaklaşık bin 200 kopya satan kitapta ayrıntılı olarak anlatılıyor. (Pek çok kitapçı kitabı basmayı reddediyor.) Rusya, Ukrayna'nın Bandera kültünü Ukrayna'nın bir Nazi devleti olduğunun kanıtı olarak keyifle kullanıyor. Ukraynalılar ise buna çoğunlukla Bandera'nın mirasını aklayarak karşılık veriyor. İnsanların, birinin hem düşmanınızın düşmanı olup hem de iyiliksever bir güç olmayabileceği fikrini zihinlerine yerleştirmeleri her zaman çok zor olmuştur. Bir kurban ve aynı zamanda bir fail ya da tam tersi.

*Masha Gessen'in The New Yorker'da yayınlanan 'In the Shadow of the Holocaust' adlı yazısı Özge Atılgan tarafından çevrilmiştir.