3 Kasım 2013Milliyet Gazetesi
Havalar soğudukça akla gelen soru: Havadaki nem, soğuk havayı daha soğuk hissettirir mi? Ya da “kuru soğuk” veya “nemli soğuk” diye bir şey var mı?
İstanbul’a gelen Erzurumlular “Bizim oranın soğuğu kuru soğuk. Burada ise nem soğuğu adamın iliğine kadar işletiyor” şeklinde şikayet edebilir. Peki neden böyle düşünüyorlar?
Soğuk bir kış günü açık havada yapılan bir futbol maçını seyrederken tahta ya da demir bir banka oturma arasında tercih yapma şansınız olsa büyük ihtimalle tahta bankı seçersiniz. Bankların üzeri aynı sıcaklığa sahip olmasına rağmen demir bank daha soğuk olarak hissedilir. Çünkü demirin ısı iletim katsayısı daha büyüktür.Bu da daha hızlı bir şekilde soğumamıza neden olur. Benzer bir şey nemli hava için de söylenebilir mi?
Hayır! Havadaki nemin, havanın soğuk hissedilmesinde önemli bir rolü yok. Buna rağmen havadaki su buharı moleküllerinin vücudumuzdan ısıyı alıp havaya taşıdığı ve böylece daha hızlı bir şekilde soğuduğumuz söylenir durur. Özellikle deniz kazalarında insanların soğuk sudan çıkartılmadan önce vücut sıcaklığının anormal derecede düşmesi (hipotermi) nedeniyle öldüğünü de duymuşsanız bu fikir size mantıklı gelebilir. Örneğin, 5 derecelik sıcaklıktaki bir hava, normal giyimli bir insanı etkilemezken; aynı sıcaklıktaki bir suda aynı giyimle bir insan kısa süre içinde yaşamını yitirebilir. Fakat soğuk günlerde havada bulunan su moleküllerinin sayısı çok azdır. Böylece, su molekülleri vücudumuzdan belli bir miktar vücut ısısını alıp götürse bile onu hissedemeyiz.Islak giysilerle vücut sıcaklığı çabuk düşer
Su buharının miktarı hacim itibariyle hiçbir zaman havanın yüzde 4’ünü aşmaz. Normalde bu kadar çok nem de sadece tropiklerdeki sıcak havada bulunur. Soğuk havada ise çok az nem vardır. Aynı zamanda su buharı molekülleri, havada çok daha fazla bulunan azot (yüzde 78) ve oksijen (yüzde 21) gibi gazların moleküllerinden daha iyi bir ısı ileticisi de değil. Görüldüğü gibi havanın ısı iletkenliği nemle ilişkili değil. Diğer bir deyişle kuru bir cismin, kuru ve nemli havadaki soğuma zamanları arasında önemli bir fark yok.
Bununla birlikte ıslak örtü ile sarılmış bir cismin yüzeyinin soğuma hızı, kuru örtü ile sarılmış bir cismin yüzeyinin soğuma hızından yarı yarıya daha büyük. Diğer bir deyişle, ıslak giysilerle vücut sıcaklığı çok çabuk düşer. Terleme de ısı kaybını artırır. Yani kişi yağmur, terleme ya da suya düşme nedeniyle ıslandıysa çok soğuk olmayan havada bile hipotermi görülebilir. Bunun için de soğuk havalarda terli veya ıslak giysiyle dolaşılmamalı.
Bu bilgiler bir zamanlar Pennsylvania Devlet Üniversitesi’nde sık sık karşılaştığım Craig F. Bohren’in kitabında (“What Light Through Yonder Window Breaks: More Experiments in Atmospheric Physics”) veriliyor. Bohren bu konuda sadece teorik açıklamalarda bulunmuyor; aynı zamanda evinde yaptığı basit deneylerle cisimlerin soğuk ve nemli havada, soğuk ve kuru havadakinden daha hızlı soğumadığını da gösteriyor.Soğuk havalarda mutlaka kuru kalmalıyız
Peki, niçin nemli soğuk havaların, kuru soğuk havalardan daha fazla üşüttüğü düşünülüyor? Bohren’in bu konuda kitabında yaptığı açıklama bence mantıklı. Bohren’e göre havası çok nemli olan yerler aynı zamanda çok bulutlu olan yerlerdir. Soğuk ve güneşli günler, soğuk ve bulutlu günler kadar soğuk hissedilmez. Çünkü soğuk ve güneşli havalarda, hava bizi üşütür ama aynı zamanda güneş de bizi ısıtır ve güneş nedeniyle kendimizi daha iyi hissederiz.
Sonuç olarak, “Nemli havanın iletkenliği kuru havanınkinden daha büyüktür” şeklindeki yanlış inanış, insanların su buharı ile sıvı suyu birbirine karıştırmasından kaynaklanır. Gaz halindeki su ile sıvı haldeki su arasındaki sayısal yoğunluk farkı çok büyüktür. Bu nedenle biri için geçerli olan özelliklerin diğeri için de doğru olduğunu kabul etmek yanlıştır. Birinden diğerine moleküllerin sayısal yoğunluğu binlerce kat azalır veya artar. (Sırf bu nedenle, susuz kalmış ve aşırı ısınmış kalorifer kazanları da içlerine hemen su basılırsa patlayabilir!)Özetlemek gerekirse, havanın nemli veya kuru olması üşümemiz açısından o kadar da çok önemli değil fakat soğuk havalarda mutlaka kuru kalmalıyız...
