Mısır'ın Jet Savaş Uçağı Yapma Denemesi

Havacılık Tarihinden

Övünmek gibi olmasın ama kendi uçağımızı kendimiz yaparız… (İnanmayacaksınız ama bu bir iktisat yazısıdır)

MISIR’ın JET SAVAŞ UÇAĞI YAPMA DENEMESİ ve Dr. WILLY MESSERSCHMIDT

Bu dizimin ilk yazısında, iki bölümde, Arjantin’in jet savaş uçağı yapma serüvenini ele almıştım. Bu öykünün ikinci durağı Mısır olacak. Burada da olup bitenler Arjantin’e benziyor. Yine Nazi Almanya’sının ünlü uçak mühendisleri sahnede. Hatta bunlardan birisi Arjantin’in jet savaş uçağı yapma deneyiminin en önemli ismi olan Dr. Kurt Tank. Buna şaştıysanız, dizinin üçüncü halkasını, Hindistan’i bekleyin. Aynı isimle orada da karşılaşacağız…

Şimdi Mısır’ın jet savaş uçağı yapma öyküsüne göz atalım…

I. MISIR’IN HAVA GÜCÜNÜ KUVVETLENDİRME ÇABALARI

Ama bu dönemde Mısır’da seri uçak yapımına ilk adım da atıldı. II. Dünya Savaşı sırasında Luftwaffe tarafından çok yaygın olarak kullanı lan Bücker Bu-181 Bestmann pervaneli eğitim uçağını Çekoslovakya’nın Zlin fabrikası savaştan sonra da yapmaya devam ediyordu. Mısır, bu uçağın Zlin-381 tipini üretmeye talip oldu. Heliopolis’deki Egypt Aircraft Industry’de bu uçağın yapımına geçildi. Bu uçağa devrimden sonra Gomhouria (İngilizce havacılık yazınında Jumhuriyah olarak da yazılıyor) adı verildi. Bu uçaktan 300’den fazla yapıldı. 1952 yılında kendi hava kuvvetlerinde hizmete giren bu uçaktan Mısır diğer bazı Arap ülkeleri için de üretti. Halen de Mısır Hava Kuvvetleri bu uçaktan temel eğitim için yararlanılyor.                             Mısır’da yapılan ilk uçak: Heliopolis Gomhouria Bu yıllarda Mısır roket yapımı ile de ilgilenmeye başlamıştı. Mısır ordusunun eğitimi ve silah yapımı için ülkeye çağrılan yabancı uzmanlar arasında bazı eski Nazi subay ve bilim adamları da yer alıyordu. 1951 yılında Dr. Wilhelm Voss yönetimindeki grup roket yapımı çalışmalarına başladı.

II. NASIR DÖNEMİ ve MISIR’IN JET SAVAŞ UÇAĞI YAPMA ARAYIŞLARI

Bu gelişmeler olurken Mısır’daki krallık rejimi de son günlerini yaşıyordu. 1952’de General Muhammed Necip başkanlığındaki askeri cunta Kral Faruk’u devirdi. Darbeyi gerçekleştiren subaylar arasından sıyrılan Albay Cemal Abdul Nasır yönetimi ele geçirdi ve kısa bir süre so nra da Arap millliyetçiliğinin öncülüğüne soyundu. Nasır’ın düşleri arasında soğuk savaş ortamında, tarafsız blok adı altında üçüncü dünya ülkelerinin toparlanması ve bu grubun lideri olmak da yer alıyordu. Nasır Mısır’ın bu dünyada ağırlığını artırabilmek için çeşitli girişimlerde bulundu. Söz gelimi Mısır, Suriye ve Yemen arasında kurduğu Birleşik Arap Cumhuriyeti gibi… Ama üzerinde hassasiyetle durduğu konu Mısır’ın askeri gücünü artırmaktı. 1956 Kanal savaşında Mısır’ın İsrail-İngiliz-Fransız kuvvetleri karşısında uğradığı yenilgi de bu isteğini daha da güçlendirdi.

Başta Büyük Britanya olmak üzere batı ülkeleriyle Mısır arasındaki soğukluk yeni arayışları gündeme getirmişti. Bunların başında SSCB ile olan ilişkileri güçlendirip oradan silah temin etmek geliyordu. Öte yandan Mısır kendi silahlarını üretme arayışından da vazgeçmemişti.

Öte yandan 1951’de başlayan roket yapımı projesi de devam ediyordu. İlk deneme roketi 1952’de fırlatıldı. Sonuçtan cesaretlenen Mısır yönetimi 1953’de roket projesini geliştirmek üzere Helwan’da Şakr tesisleri kuruldu. Ancak, teknik sorunlar ve Mısır’ın SSCB ile yakınlaşma stratejisi çerçevesinde bu tür silahların temin edilebilmesinin daha iyi bir seçenek olduğu düşüncesi bu programın terk edilmesine yol açtı.

1960ların başında SSCB’nin Mısır’ın tüm isteklerine rağmen bu ülkeye füze vermemesi, 1961 yılında İsrail’in başarıyla bir katı yakıtlı roket denemesi, Mısır’ı roket yapım projesini yeniden ele almağa yöneltti. Helwan’daki Şakr tesisleri Fabrika 333 olarak yeniden ad landırılmıştı ve buradaki faaliyetler çok gizli tutuluyordu. Bu fabrikada üç füze tasarımı üzerinde çalışıldı. Bunlar tek aşamalı El Zafer ve El Kahir (Fatih) ile iki aşamalı El Raid (Lider) füzeleri idi. Her üçü de sıvı yakıtlı olan bu füzeler sırasıyla 440, 600 ve 1000 km. menzilli olarak tasarlanmışlardı. Bu füzelerden ilk ikisi 21 Temmuz 1962’de, Mısır devriminin 10. Yıldönümü törenlerinde dünya kamu oyuna tanıtıldılar. Ancak bu füzelerin seri yapımına geçilemedi. Program 1966 yılında durduruldu. Bunun önemli bir nedeni, İsrail gizli servisince bu projede çalışanlara karşı girişilen yıldırma eylemleriydi.(1) Bu eylemler yabancı uzmanların Mısır’ı terk etmesine yol açtı. Ancak ikinci bir neden daha vardı. O da SSCB’nin Mısır’a Frog-7 füzelerini vermeyi kabul etmesiydi.(2) Yani rakip ürün ortaya çıkmıştı…Elde edilmesi daha ucuzdu.

Mısır 1955 yılında SSCB’den ilk jet savaş uçaklarını almaya başladı. 1 Ekim 1955’de Stalingrad şilebi ilk Mig-15 uçaklarını İskenderiye limanına getirmişti. Kısa zaman içinde Mısır SSCB’den 86 MIG-15 (MIG-15 UTI eğitim tipi dahil) jet av uçağı, 39 Il-28 jet bombardıman uçağı, 20 pervaneli Il-14 nakliye uçağı ve 25 Yak-11 ilk eğitim uçağı aldı. 1955 Aralık ayında Almazah’da iki MIG-15 filosu oluşturuldu. Mısır’lı pilotlar Kibrit hava üssünde SSCB ve Çekoslovakya’dan gelen uzmanlar tarafından eğitilmeye başlandılar.

SSCB ve Çekoslovakya’dan modern jet savaş uçağı temin edilebilmesi Mısır yönetimini rahatlatmakla beraber, başta Nasır olmak üzere yönetim hala kendi savaş uçağını yapma arzusu ve arayışı içindeydi. Nasır kurmayı düşlediği güçlü Arap Birliği’nin çekirdeğini oluşturacak olan Mısır’ın silah sanayiini oluşturmakta kararlıydı.

Bu bağlamda Mısır yetkilileri çeşitli girişimlerde bulundular. Arjantin kaynaklarına göre Dr. Kurt Tank’ın bu ülkede geliştirmekte olduğu Pulqui II projesi ile Mısır ciddi olarak ilgilenmişti. Ancak projenin durdurulması üzerine Mısır dikkatini İspanya’da Hispano Aviacion bünyesindeki jet uçağı yapma gayretlerine yöneltti. Bu kuruluşta Nazi Almanya’sının büyük uçak mühendislerinden Dr. Willy Messerschmidt (26 Haziran 1898-15 Eylül 1978)(3) Hispano HA-200 Saeta jet eğitim uçağını geliştirmiş durumdaydı. 12 Ağustos 1955’de ilk uçuşunu yapan bu uçak için İspanyollar da pazar arayışı içindeydi. Mısır’lıların asıl üzerinde durdukları Hispano Aviacion tesislerinde yine Dr. Willy Messerschmidt’in geliştirdiği ve Alman teknisyenlerin üzerinde çalıştığı HA-300 ses hızını aşabilen hafif jet av uçağı projesi idi.                                       Helwan HA-200B El-Kahire ilk uçuşuna hazırlanıyor

Mısır Hükümetinin yetkilileri ile Hispano Aviacion arasında ilk ilişki 1958 ilbaharında kuruldu. O yılın yaz aylarında Mısır’lı teknisyenler ve Birleşik Arap Cumhuriyeti Hava Kuvveti adını alan Mısır Hava Kuvvetlerine mensup pilotlar Hispano Aviacion’un Seville’de San Pablo’daki fabrikasına gelip HA-200 Saeta uçağını etraflı bir biçimde incelediler. 1959 Aralık ayında ise 100 adet Ha-200B uçağının Helwan’da Fabrika #36’da yapımını içeren anlaşma imzalandı.

23 Temmuz 1960’da Kahire üzeri nde uçan dört İspanyol yapımı HA-200 Saeta projenin yaşama geçirilişini kamuoyuna duyurdu. Mısır’da yapılan ilk HA-200B 21 Aralık 1961’de ilk uçuşunu yaptı. Pilot Hispano’nun test pilotu Esteva Solom idi. Uçağa El-Kahire (Muzaffer) adı verilmişti.

El-Kahire tam yüklü iken 3350 kg. ağırlığında olan, deniz seviyesinde saatte 660 km. hız yapabilen iki kişilik, jet eğitim uçağı idi. Iki adet Turboméca Marboré II turbojet motoru ile donatılmıştı. Menzili 1500 km. ve hizmet tavanı 13000 metre idi. 20 mm. Hispano-Suiza topu taşıyan bu uçağa ayrıca güdümsüz roket atıcıları da yerleştirilebiliyordu. Mısır Hava Kuvvetlerinde 1979 yılına kadar eğitim, irtibat ve radar kalibrasyon uçağı olarak kullanıldı. Bu dönem içinde uçakta epeyce değişiklik yapıldı. Uçağın önemli bir sorunu motorlarının Mısır çöllerinin kumlarından etkilenmesinin önlenememesi idi. İspanyol firması yetkililerine göre bu uçaktan Mısır’da en az 75 tane üretilmiş. Buna karşılık Mısır Hava Kuvvetlerinde 63 tane El-Kahire uçağını hizmet vermiş görünüyor.

Bu uçağın Mısır’da üretimi sırasında İspanyol uzmanlar iki ilginç nokta saptadılar. Bunlardan ilki Helwan’daki tesislerin makine donanamının modern olması, ikinci ve daha önemlisi ise Mısır’lı teknik elemanların bilgi ve beceri düzeylerinin yüksekliği idi.

Helwan Ha-200B El-Kahire 1970lerin sonunda

III. Dr. WILLY MESSERSCHMIDT ve HELWAN HA-300

HA-300 uçağı, Willy Messerschmidt tarafından, İspanyol Hava Kuvvetlerinin isteğine karşılık olmak üzere tasarlamıştı. İspanya, General Franco’nun diktatörlüğü altında yalnızlığa itilmiş, 1952’ye kadar Birleşmiş Milletlere üyeliği kabul edilmemiş, NATO’ya ise ancak General Franco’nun ölümünden sonra 1982’de kabul edilmişti. Bu nedenle kendi savunmasını kendi olanaklarıyla sağlamaya ağırlık veriyordu. 1953’de İspanyol Hava Kuvvetleri sesten iki kat hızla uçabilecek ve 15240 metreye (50.000 ayak) 6 dakikada tırmanabilecek bir jet avcı uçağı gereksinimi olduğunu saptadı. İşte bu isteği karşılamak üzere Willy Messerschmidt P-300 olarak tanımlanan kuyruksuz delta kanatlı jet av uçağı projesini geliştirdi. Uçak Nazi Almanya’sında 1945 ilkbaharında geliştirilen delta kanatlı uçak tasarımlarına dayanıyordu. Uçak için seçilen motor Bristol Siddeley Orpheus B.Or.12 idi. Bu motorun sonradan yakımlı itiş gücü 3706 kg. olup, uçağın sesin 1.5 katı hızla uçmasına olanak sağlayabilecekti. Hispano firması uçağın yapımı çalışmalarını başlattı, HA-23P oılarak tanımlanan planörü yapıldı, uçağa da HA-300P kodu verildi.

Ancak bir süre sonra ABD’nin karşı koyması ve mali olanaksızlıklar nedeniyle İspanya bu projeyi desteklemekten vazgeçmek zorunda kaldı. İşte bu sırada Mısır’ın ortaya çıkması herkesin işine geldi.

Albay Mahmut Halil Dr. Willy Messerschmidt’in başkanlığında bir çalışma grubu oluşturdu. Messerschmidt 1960 yılında jet savaş uçağı projesini Mısır hükümetine sundu. Bu minik uçak delta kanatlı olup sesten iki kat daha hızlı uçabilecekti. Bu proje bazı değişiklikleri de içeriyordu. Orjinalinde kuyruksuz olan bu uçağın Mısır’a önerilen tipinde gövde üzerine ge ri çekik bir kuyruk eklenmişti. Bunun yanı sıra uçağın hızının sesin iki katına çıkmasını sağlayacak motorun gövdeye yerleştirilebilmesi için gerekli yapısal değişiklikler üzerine de çalışılmaya başlandı.

Helwan HA-300 için ilk seçilen motor 2200 kg. itiş güçlü Bristol Siddeley Orpheus 703-S-10 motoru idi. Ancak bu motor uçağı ses hızının iki katına çıkarabilecek güçte değildi. Bu nedenle Avusturyalı mühendis Dr. Ferdinand Brandner (4) Mısır’a davet edildi ve E-300 motorunu geliştirme çalışmaları başladı. E-300 motorunun itiş gücünün yaklaşık 4800 kg. idi. Helwan’da Askeri Uçak Fabrikası No. 36’da yapımına başlanan motor ilk kez 1963 Temmuzunda denendi.

1963 başlarında Hindistan devlet başkan yardımcısı Dr. Zakir Hüseyin’in Mısır’ı ziyareti sırasında Mısır Hava Kuvvetleri komutanı General Mahmut Sıtkı Mahmut kendisinden E-300 motorunu geliştirmek için yardım istedi.(5) İstenilen yardımın önemli bir boyutu da bir test pilotu verilmesiydi. Hindistan bu teklife olumlu yaklaştı. Çünkü Hindistan da HF-24 Marut uçağı için uygun bir motor arayışı içindeydi. İşbirliği anlaşması 2 Kasım 1964’de Kahire’de imzalandı. Hindistan ayrıca 1965 yılında bu amaçla deneme için gerekli uyarlamalar yapılmış bir HF-24 Mk.1BX Marut deneme uçağını Mısır’a iki Antonov AN-10 nakliye uçağına yükleyerek gönderdi. Bu uçağa bir E-300 ve bir de Orpheus 703 motoru konularak deneme uçuşlarına 29 Mart 1967’de başlandı.(6) Ancak bu uçuşlarda E-300’den beklenen performansa da ulaşılamamıştı. HF-24 bu motordan iki tanesi ile uçurulduğunda bile ses hızının 1.1 katının üzerine çıkamadı.

Helwan HA-300 deneme uçuşları sırasında

HA-300 ise ilk uçuşunu Bristol Siddeley Orpheus 703-S-10 motoru ile yaptı. Bu uçuş 7 Mart 1964’de Hintli pilot Kapil Bhargava tarafından gerçekleştirildi. İkinci prototip ilk uçuşunu 22 Temmuz 1965’de yaptı. Bu uçuşta HA-300 sesin 1.13 katı hıza ulaştı.

Helwan HA-300 Pistte

1967 Haziranındaki Arap-Israil savaşı sırasında İsrail hava kuvvetlerine bağlı Sud-Ouest SO 4050 Vautour uçaklarının Helwan’a yaptıkları bir baskında E-300 motorunun monte edildiği An-12 nakliye uçağı tahrip edildi.

Savaştan sonra da motorun geliştirilmesi çalışmaları büyük ölçüde aksadı. Hindistan hükümeti Mısır’daki deneme çalışmalarına katılan elemanlarını 1 Temmuz 1969’da geri çekti. Mısır’a gönderilen HF-24 ise Hindistan hükümetinin hediyesi olarak orada kaldı. Ancak bir E-300 motoru HA-300’ün üçüncü prototipine yerleştirildi. Bu uçak 1969 Kasımında yerde denemelere başladıysa da bu defa HA-300 yapım programı durduruldu. Bu proje durdurulduğında HA-300 ile toplam 106 saat deneme uçuşu yapılmış durumdaydı.

Bu kararın alınmasına E-300 motorunun geliştirilmesinde karşılaşılan güçlükler nedeniyle bu programın çok ağır gitmesinin yanı sıra 1967 savaşında büyük kayıp veren Mısır Hava Kuvvetlerinin yeniden oluşturulması gereği önemli rol oynadı.

Messerschmidt ve Brandner’in ekipleri Mısır’dan ayrıldıklarında geriye dört uçak bırakmışlardı. Bunlardan ikisi Bristol Siddeley Orpheus 703-S-10 motoruyla donatılmıştı. Üçünü uçağın E-300 motoru konulan olması gerekiyor. Dördüncü uçağa motor yerleştirilmemişti.

Bu projenin durdurulmasıyla Mısır’ın havacılık sanayiinde bir sayfa kapanmış oldu. Bundan sonraki dönemde 1973 savaşı sonrasına kadar Mısır büyük ölçüde SSCB yapımı jet savaş uçaklarını satın almaya yöneldi. Daha sonraki tarihlerde ise Mısırı’ın SSCB ile arası bozuldu. Mısır bu defa ABD yapımı uçakları kullanmaya yöneldi. Ancak bütün bu süreç içinde Mısır Hava Kuvvetleri Fransız ve Çin yapımı savaş uçaklarından da satın aldı.

Helwan HA-300’ün ikinci prototipi, uçağın ses hızının üstünde uçabilmesini sağlamak üzere, hava girişlerinde yapılan değişiklikten sonra.

Aşağıdaki Tabloda Helwan HA-300 uçağının teknik özellikleri özetlenmektedir. Performansa ilişkin bilgiler uçağın E-300 motoru ile donatıldığı varsayımı altında yapılan tahminlerdir.

Helwan HA-300

(*) İki havadan havaya füze taşıdığında 1802 km./saat (**) Harekât Yarı Çapı olarak da 643 km. veriliyor.

Mısır Hava Kuvvetlerinnin bir MIG-21 uçağı

Mısır’ın SSCB’den satın aldığı savaş uçaklarından HA-300’e yaklaşık olarak karşılık gelen olarak MIG-21 düşünülebilir. Aslında bu uçakları Mısır Hava Kuvvetleri 1962 yılında almaya başlamıştı bile. Başka bir deyişle HA-300 ile MIG-21 arasındaki yarışı ikinci uçak kazanmıştı. Ulaşabildiğim verilerden çıkarabildiğim kadarıyla Mısır 1962-1999 yıllarını kapsayan dönem için SSCB yapımı MIG-21 uçaklarının çeşitli tiplerinden 553 tane, bu uçağın Çin tarafından yapılan kopyasından ise 250 tane aldı. Halen de Çin yapımı olanlardan 80 tanesi hizmet vermeye devam ediyor.

Bu dizinin son bölümünde de görüleceğ i üzere MIG-21 Hindistan’da da yarışı kazanmış, MIG-21’i yerli yapım HAL HF-24 Marut’a tercih edilmişti.

Mısır daha sonra jet savaş uçağı yapmayı denemedi. Ancak 27 Aralık 1999 da Çin Halk Cumhuriyeti’nin Hongdu şirketi ile yapılan bir anlaşma çerçevesinde Mısır Hava Kuvvetleri için satın alınacak 80 adet K-8E jet eğitim uçağının 45 tanesinin Mısır’da monte edilmesi kararlaştırıldı. Bu uçaklardan ilkinin yapımı 2001 yılının Ağustos ayında tamamlandı.

Mısır’da yapılan ilk K-8E

IV. SONUÇ

Helwan HA-300’den ise sadece 4 tane üretildi. Bugün ise sadece bir tane elde var. O da Almanya’da Münih dolaylarında Schleissheim’deki Oberschleissheim Havacılık Müzesinde olan ikinci prototip. Almanya’nın havacılığa katkılarını anımsatmak için… Doğrusu haklılar… HA-300‘ün yaratıcısı Dr. Willy Messerschmidt projeyi Mısır’da fiilen bir süre yönettikten sonra kısmen bir başka Alman mühendisine, Dr. Kurt Tank’a, bırakmıştı…Alman bilim adamlarının katkısı ortada…

İkinci HA-300 prototipi Almanya Schleissheim’deki (Bavyera) Deutsches Museum Flugwerft’de…

Uçağın yaşama geçememesinin arkasında yatan temel etmen iktisadi idi. Teknik değil… Willy Messerschmidt büyük bir uçak mühendisi, tasarladığı HA-300 uçağı da gerçekten modern ve başarılı idi. Deneme pilotları uçağın performansından çok memnun kalmışlardı. Öte yandan, yukarıda da belirttiğim üzere Mısır’da bu alanda çalışabilecek az sayıda da olsa teknik bilgisi olan insan vardı. Dolayısıyla sorun nitelikli işgücü olmaması değildi. Sorun böyle bir projeyi finanse edebilecek kaynak olmaması ve böyle bir projenin binlerce üretilen MIG-21 gibi bir uçak karşısında maliyet yarışını kaybetmeye mahkum olmasıydı. Üstelik MIG-21’i üreten SSCB bu uçağı sürekli geliştirebilecek araştırma gücüne sahipken bu Mısır için sözkonusu değildi. O dönemdeki Mısır sanayii bir uçağın yapımı için gerekli parçaları üretebilecek düzeyde değildi…Nitekim MIG-21 sürekli geliştirilerek çeşitli hava kuvvetlerinde 30 yılı aşkın hizmet verebilmişti. Halen de Çin Halk Cumhuriyeti tarafından geliştirilmeye de devam ediyor.

Ama bir noktanın da altını çizmek gerekiyor. HA-300 hizmete girseydi bile hiç bir zaman Mısır’ı kendi jet savaş uçağını yaparak dışarıya bağımlılıktan kurtaramıyacaktı. Çünkü Mısır bu uçağa uygun motru geliştirilememişti… Üstelik bir de elektronik donanımın temini sorunu vardı…

Son bir nokta daha. Bu uçağın yapımının Mısır’a kaça mal olduğuna ilişkin bir resmi belge bulamadım. Ama Flug Revue ’de maliyetin o zamanki fiyatlarla 135 milyon £ olduğuna dair bir tahmin var. Boşa gitmiş ve çok büyük bir olasılıkla hesabı verilmemiş bir para…

KAYNAKLAR:

Ian BLACK & Benny MORRIS: Israel’s Secret Wars, Werner Books, London, 1991.

Rupak CHATTOPADHYAY: Hindustan Fighter HF-24 Marut, Part I:Building India’s Jet Fighter, http://www.bharat-rakshak.com/ IAF/History/marut1.html

Gonzlo Avila CRUZ: Spain’s Arrow HA 200 Seata-Egypt’s First Jet, Air Enthusiast, No. 96, November/December 2001, s 34-42.

David DONALD (ED.): Encyclopedia of World Aircraft, Blitz Editions, Leicester, 1997.

Flugrevue Datafiles: Helwan HA-300, http//38.247.214.215/ FRTypen/FRHA-300.htm

The EAF History, http://angelfire.com/mt/EAF/history.html

Jon HUTTMAN: Defining the Jet,

http://204.243.96.72/ Aviation History/articles/1998/01982/_text.htm

William GREEN: Macdonald Aircraft Pocketbook Volume One- Fighters, Macdonald, London, London, 1964.

William GREEN: Observers Aircraft, Frrederick Warne, London, 1967.

William GREEN & Gordon SWANBOROUGH: The Complete Book of Fighters, Smithmark, New York, 1994.

Eric HEHS: Egyptian Air Force Celebrates Sixty-Five, Code One Magazine, October 1997, http://www.codeonemagazine.com/archives/1997/articles/oct_97/oct_97_p.html

Muhamed HEIKAL: Sphinx and Commissar, Collins, London, 1978

Missile Resources: Ballistic Missiles-National Briefings: Egypt,

http://www.cdiss.org/egypt_b.htm

Lon NORDEEN & David NICOLLE: Pheonix Over The Nile, Smithsonian Distribution Press, Washington D.C., 1996.

DİPNOTLAR

(1) Bu eylemlerde ayrı saldırılarda Hitler’in V-2 projesinde çalışmış bir elektronik uzmanı olan Dr. Emil Kleinwachter ile Dr. Hasan Kamil ölüdürüldü. Öte yandan Fabrika 333’e Avrupa’dan gönderilen bir bombalı paketin patlaması sonucunda 5, çeşitli saldırılarda ise 3 fabrika çalışanı öldürülmüştü.

Bu konuda Nordeen & Nicolle (1996, s. 179-180)’a başvurulabilir. Mısır’ın füze yapım programı, bu ülkenin uluslararası ilişkilerinde epeyce sorun çıkarmıştı. ABD Başkanı Johnson, bu programın durdurulması yolunda girişimler yapmış. Başaramayınca Mısır’a olan buğday yardımını kesmişti. Öte yandan Çin’in 27 Ekim 1966 tarihinde ilk nükleer başlık taşıyabilecek füzeyi denemesi ve bu füze programının başında da daha önce Mısır’da görev yapmış olan Alman bilim adamı Dr. Wolfgang Pilz’in olması SSCB’yi tedirgin etmişti, Heikal(1978, s.149-151). Israil gizli servislerinin bu bağlamdaki çalışmaları için ise Black & Morris(1991, s.192-202).

(2) Mısır başka ülkelerle ortak olarak füze yapmı arayışlarına daha sonra da devam etmişt ir. Arjantin ve Irak ile Vector (ya da Condor-2) olarak bilinen 450 kg. başlık taşıyabilen ve 900 km. menzilli katı yakıtlı bir orta menzilli balistik füze projesi 1989’da iptal edilmiştir. Bunu takiben Mısır, Kuzey Kore işbirliği ile geliştirilmiş Scud füzesi yapımını gerçekleştirmiştir.

(3) Dr. Willy Messerschmidt'in yaşamöyküsü ve havacılığa katkıları Erbert, Kaiser & Peters (1999)’da etraflı bir biçimde anlatılmaktadır.

(4) Dr. Ferdinand Brandner Junkers Jumo-222 motorlarının tasarımcısı idi. Savaş sonrasında bir süre SSCB’de kaldı. Bu dönemde çalıştığı en önemli proje ise Tupelov Tu-95 bombardıman ve Tu-114 yolcu uçaklarında kullanılan dünyanın en güçlü turpo prop motorunu geliştirmekti. NK-12 kodu verilen bu motor 12000 beygir gücündeydi.

(5) Hemen hemen aynı tarihlerde Dr. Ferdinand Bradner’in de ünlü bir ziyaretçisi vardı. Geliştirmekte olduğu motorla yakından ilgilenen Dr. Kurt Tank…

(6) Bu deneme uçuşlarını izleyenlerin arasında Dr. Kurt Tank da yer alıyordu…

(Son gözden geçirme tarihi 12 Mayıs 2002)