Dünya Mirası

Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi

Bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen evrensel değerlere sahip kültürel ve doğal sitleri dünyaya tanıtmak, toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak ve çeşitli sebeplerle bozulan, yok olan kültürel ve doğal değerlerin yaşatılması için gerekli işbirliğini sağlamak amacıyla UNESCO’nun 17 Ekim – 21 Kasım 1972 tarihleri arasında Paris’te toplanan 16. Genel Konferansında sorunun uluslararası bir sözleşme konusu yapılmasına karar verilmiş ve 16 Kasım 1972’de “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme” kabul edilmiştir. Türkiye, bu sözleşmeyi 23 Mayıs 1982 tarihinde onaylamış ve 1983 yılında Resmi Gazetede yayınlayarak yürürlüğe girmiştir.

Dünya Mirası Komitesi “The  World Heritage Committee”

Yirmibir ülkenin temsilcilerinden oluşan ve Sözleşmeye imza atan ülkeler tarafından seçilen Dünya Mirası Komitesi, Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi kapsamında aşağıdaki konularda karar organıdır:

Dünya Mirası Kriterleri

Dünya Mirası Listesi (The World Heritage List), her yıl Komite tarafından yeni adayların listeye alınması ve yeni ülkelerin Sözleşmeyi imzalamasıyla büyüyor. Kültürel ya da doğal bir varlığın listeye girebilmesi için, Komite tarafından belirlenen kriterlere uyması gerekiyor. Dünya Kültürel ve Doğal Mirası Koruma Sözleşmesi’nin tanımladığı kriterler, Dünya Mirası Komitesi tarafından düzenli olarak güncelleniyor.

Dünya Kültür Mirası Kriterleri

Kültürel varlıkların dünya mirası listesine alınma kriterleri, her zaman, birbirlerine kıyasla ve konvansiyonun birinci maddesinde yer alan aşağıdaki tanımlar çerçevesinde değerlendiriliyor:

Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından, istisnai düzeyde evrensel bir değere sahip mimari eserler, anıtsal değerdeki heykeltıraşlık veya resim eserleri, arkeolojik nitelikteki parça ve yapılar, kitabeler, mağara veya parça toplulukları.

Yapı Toplulukları: Mimarileri, bütünlükleri veya peyzajla bütünleşmeleri nedeniyle, tarih, sanat veya bilim açısından istisnai düzeyde evrensel bir değere sahip ayrı veya toplu halde bulunan yapılar.

Sitler: Tarihi, estetik, etnolojik veya antropolojik açıdan istisnai düzeyde evrensel bir değere sahip olan, arkeolojik sitlerin de dahil olduğu, insan tasarımı eserlerin veya doğayla insanın birlikte yarattıkları eserlerin bulunduğu alanlar. 

Bir anıtın, yapı topluluğunun veya sitin dünya mirası listesine alınması önerildiğinde, istisnai düzeyde evrensel değere sahip bir varlık olarak değerlendirilmesi için, komitenin bu varlığın aşağıdaki kriterlerden en az birine ve özgünlük kıstasına uyduğunu tespit etmesi gerekiyor. Diğer bir deyişle, her varlığın aşağıdaki şartları yerine getirmesi bekleniyor:

1) Yaratıcı insan dehasının ürünü olması

2) Belli bir zaman diliminde veya kültürel mekanda, mimarinin veya teknolojinin, anıtsal sanatların gelişiminde, şehirlerin planlanmasında veya peyzajların yaratılmasında, insani değerler arasındaki önemli etkileşimi göstermesi

3) Kültürel bir gelenek veya yaşayan ya da kayıp bir uygarlığın tek veya en azından istisnai tanıklığını yapması

4)İnsanlık tarihinin bir veya birden fazla anlamlı dönemini temsil eden yapı tipinin ya da mimari veya teknolojik veya peyzaj topluluğunun değerli bir örneğini sunması

5) Bir (veya birden fazla) kültürü temsil eden geleneksel insan yerleşimine veya toprağın kullanımına ilişkin önemli bir örnek sunması ve özellikle bu örneğin, geri dönüşü olmayan değişimlerin etkisiyle dayanıklılığını yitirmesi

6) İstisnai düzeyde evrensel bir anlam taşıyan olaylar veya yaşayan gelenekler, fikirler, inançlar veya sanatsal ve edebi eserlerle doğrudan veya maddeten bağlantılı olması

Bir alan Dünya Mirası niteliğini sürekli bakımla korumak zorundadır. 1992’den bu yana İstanbul’un tarihi alanlarının kötüleşen durumu kaygı uyandırmış; UNESCO’nun Dünya Mirası Bürosu ve Komitesi toplantılarında restorasyon standartları ile tarihi çevre yönetim konularındaki zayıflıklar gündeme getirilmiştir. UNESCO’nun son Dünya Mirası değerlendirme toplantılarında, ihmal ve yıkım nedeniyle yitirilen evlerin neden olduğu doku kaybı, özellikle Zeyrek’in korunmasındaki başarısızlık üzerinde durulmuş ve Türkiye uyarılmıştır. Uyarılara rağmen bir atılım olmaması, Süleymaniye ve Zeyrek mahallelerindeki kayıpların artması, İstanbul’un tarihi alanlarının “Tehlikede Olan Dünya Mirası Listesi” ne alınması tehdidinin dile getirilmesiyle sonuçlanmıştır.

Tehlikede olan Dünya Mirası Listesine alınan kültür varlıklarının durumunu iyileştirmek için etkin bir çalışma, eylem olmadığı takdirde, kültür varlığı Dünya Mirası Listesinden düşmektedir. UNESCO’nun ilkelerine göre, Dünya Mirası Listesinde yer alan kültür varlıkları,

a) Söz konusu varlıklar Dünya Mirası Listesine alınmalarına neden olan özelliklerini yitirecek derecede bozulmuşlarsa,

b) Dünya Mirası alanın aday gösterildiğinde karşı karşıya olduğu, ancak dosyayı sunan devletin önerdiği önlemlerin öngörülen süre içinde gerçekleşmediği belirlendiği takdirde,

Dünya Mirası Listesinden çıkarılmaktadır.

2 Haziran 2003 günü UNESCO’nun Dünya Mirası Merkezi Başkan Yardımcısı Minja Yang, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi tarafından düzenlenen yarım günlük toplantıya katılarak, Türkiye’ye “sarı kart” gösterdiklerini açıklamış, kent yönetimi tarafından hazırlanan Koruma İmar Planında kentin Dünya Mirası özelliklerinin tam olarak dikkate alınmadığına dikkat çekmiştir. Minja Yang, İstanbul’un Tarihi Alanlarının korunması için acilen harekete geçilmediği takdirde, UNESCO’nun Dünya Mirası Komitesinin Temmuz 2004’te İstanbul’u “Tehlikede Olan Dünya Mirası Listesi”ne almayı düşündüğünü vurgulamıştır. Bu listede halen Komitenin ciddi ve belirli tehditlerle karşı karşıya olduğuna karar verdiği 35 Dünya Mirası alan bulunmaktadır.

Tehlikede Olan Dünya Mirası Listesi

Sözleşme (11/4) gereği aşağıdaki ülkelerde bulunan 35 yer bu listeye alınmıştır:

Afganistan (2), Arnavutluk, Cezayir, Azerbeycan, Benin, Kamboçya, Merkezi Afrika Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Gine, Kongo (3), Ekvator, Mısır, Etyopya, Honduras, Hindistan (2), Irak, Kudüs, Mali, Nepal, Nijerya, Umman, Pakistan, Peru, Filipinler, Senegal, Tunus, Uganda, ABD, Yemen.

Dünya Miras Listesi (The World Heritage List) ve Türkiye

Dünya Miras Listesinde, 3 Temmuz 2003 tarihi itibarıyla, 128 ülkeye ait 754 varlık bulunuyor. Bunların 582’si kültürel, 149’u doğal, 23’ü ise kültürel ve doğal varlık. Liste, komitenin bir sonraki toplantısının yapılacağı Temmuz 2004’te güncellenecek.

Türkiye’nin “Dünya Mirası” Listesi:

1985 Tarihi Yarımada  – Kültürel

1985 Göreme ve Kapadokya  - Doğal

1985 Divriği Cami ve hastanesi – Kültürel

1986 Hattuşa – Kültürel

1987 Nemrut – Kültürel

1988 Xanthos-Letonn – Kültürel

1988 Hierapolis-Pamukkale – Doğal

1994 Safranbolu – Kültürel

1998 Truva – Kültürel

Dünya Miras Listesinde yer alan 9 varlığın yanı sıra UNESCO Dünya Mirası Endikatif (Geçici) Listesinde yer alan Efes ve Karain ören yerlerine ait dosyaları UNESCO Dünya Miras Merkezi’ne gönderilmiştir.

Dünya Miras Merkezince 2000 yılı içinde onaylanan Geçici (Endikatif) Listede aşağıdaki varlıklarımız yer almaktadır.

  1)   Selimiye Camii ve Külliyesi (16. yy)

  2)   Bursa ve Cumalıkız Osmanlı Kentsel ve Kırsal Yerleşimleri (13. yy. 15. yy.)

  3)   Konya Selçuklu Başkenti

  4)   Alanya Kalesi ve Tersanesi

  5)   Selçuk Kervansarayları Denizli – Doğubeyazıt Güzergahı (13. yy)

  6)   Ishakpaşa Sarayı (17. yy)

  7)   Harran ve Şanlıurfa Yerleşimleri (17. yy – 19. yy)

  8)   Diyarbakır Kalesi ve Surları (12. yy)

  9)   Mardin Kültürel Peysaj Alanı (13. yy)

10)   Ahlat Eski Yerleşimi ve mezar Taşları (12.yy – 13.yy)

11)   Sümela Manastırı (5.yy – 19.yy)

12)   Alahan Manastırı (7. yy)

13)   St. Nicholas Kilisesi (7. yy – 8. yy)

14)   St. Paul Kilisesi, St. Paul’s Kuyusu ve Çevresi

15)   Kekova

16)   Güllük Dağı – Termessos Milli Parkı

Dünya Anıtlar Fonu

“En Çok Tehlike Altındaki 100 Yer Listesi”nde Türkiye’den dört yer var: Ani Arkeolojik Siti, Augustus Tapınağı, Küçük Ayasofya Camii, Tepebaşı Bölgesi.