Asıl Filistin, çizgilerle

Ortadoğu, Ortadoğu’nun kanayan yarası Filistin hakkında çok şey yazıldı, çizildi şimdiye kadar. Pek çok Arafat, Filistin – İsrail çatışmasını konu edinen haber okuduk, karikatür gördük. Ödüllü gazeteci-çizer Joe Sacco, ay başında Amerika’da tek kitap olarak Fantagraphics tarafından yeniden yayımlanan “Palestine: In The Gaza Strip” (Filistin: Gazze Şeridi’nde) adlı çizgi kitabında, haberle karikatürü bir araya getirmiş. Sacco, bir başyapıt olarak adlandırılan kitapta Filistin’i, Filistin halkının dramını anlatmış. Gazeteci, karikatürist Joe Sacco’nun 1996 yılında Amerikan Kitap Ödülü’ne değer bulunan ve ilk kez 1993 yılında dokuz bölüm olarak sunulan “Palestine: In the Gaza Strip” adlı karikatür kitabı, Amerika’da ay başında bu kez tek cilt olarak yeniden yayımlandı. Şimdiye kadar hazırlanan kurmaca dışı çizgi kitapların en iyisi olarak adlandırılan kitabın yeni baskısında önsözü Edward Said kaleme almış.

Amerika’nın en saygın gazeteci–çizerlerinden biri olan Joe Sacco’nun, Birinci İntifada sırasında, 1991- 1992 yılları arasında Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nde geçirdiği iki ay boyunca aldığı notlar, yüzden fazla Filistinli ve Yahudi ile yaptığı röportajlar sonrasında yazdığı, çizdiği kitap, şimdiye kadar Filistin’e tutulmuş en gerçekçi ve en insani ayna olarak adlandırılıyor eleştirmenlerce.

Böyle bir kitap yayımlamaya “Her Filistinli teröristtir” önyargısından yola çıkarak karar vermiş Sacco. Gündem oluşturan batı medyasında, özellikle Amerikan medyasında hakim olan bu önyargıyla ilgili, kendi deyimiyle “sorunu olduğu için.” Batılı gazetecilerin, batılı gözlerinden, ağızlarından aktarılan Filistin’i değil, gerçek Filistin’i anlatmaya çalıştığını, bu nedenle kitapta kendi gördüklerinin ötesinde, Filistinlilerin ve Yahudilerin anlattıklarına yer vermeyi tercih ettiğini belirtiyor Sacco.

“Sacco’dan daha iyi anlatan yok”

300 sayfalık bu karikatür kitapta, çizimlere eşlik eden röportajların hepsi, cephede gerçekleştirilmiş. Bombalanan pazar yerlerinde, askerlerin sivillere işkence ettiği sokaklarda, yolların kesildiği protesto gösterilerinde. Uzun süren bir işgalin, işgal altındaki yaşamın bir portresi niteliği taşıyan “Palestine: In The Gaza Strip” için kitabın önsözünde Edward Said, “Siyasi anlamda ve estetik olarak sıra dışı özgünlüğe sahip bir kitap, konu hakkında yıllardır süregelen tartışmalara hiç benzemiyor. Bir-iki romancı ve şair dışında bu korkunç durumu, Filistin’i Joe Sacco’dan daha iyi anlatan kimse yok” diyor. Görsel bir şölen, gerçekçi ve yansız bir Filistin hikâyesi, bir gazetecilik ve karikatür başyapıtı deniyor kitap hakkında çıkan diğer yazılarda da.

Çizgi kitap deyince sadece çizgi romanların, çizerlerin karikatürlerini topladığı kitapların akla geldiği düşünülürse, Joe Sacco gerçekten de zor bir işe soyunmuş. Ağır ve çoğu kez görülmek istenmeyen insanlık hallerini, çizgilerle aktarmış okuyucuya. Kitapta yer alan her çizim, on sayfa uzunluğundaki bir makaleye eşdeğer. Hatta belki daha da etkili. Soykırımı konu alan ünlü karikatür Maus’un Pulitzer Ödüllü yaratıcısı, Art Spiegelman, Sacco’yu çizgi dünyasına yaptığı katkıdan dolayı kutluyor ve ekliyor:

“Photoshop’un bir yalancı olarak fotoğrafın önüne geçtiği zamanlarda, böyle kitaplar sayesinde çizer asli görevini yerine getiriyor yeniden, muhabirlik yapıyor.” Elbette Sacco’nun kitabını başyapıt olarak adlandıranlar kadar bu çizgi kitabı bir “saçmalık”, bir saldırı olarak görenler de var. Amerika’da siyonist bazı örgütler ilk yayımlandığı günden itibaren kitabı kara listelerine almış, internet sitelerinde Sacco’yu ve kitabı lanetliyor.

Bosna’yı da çizdi

Joe Sacco’nun en az “Palestine” kadar ilgi gören bir kitabı daha var. Yine savaşın yıktığı hayatları çizdiği, anlattığı bir kitap bu. “Safe Area: Gorazde, The War In Eastern Bosnia 1992-1995” (Güvenli Bölge: Gorazde, Doğu Bosna’da Savaş) adını taşıyan kitapta, Sacco bu kez 1992-1995 yılları arasında tanık olduğu Bosna savaşını ve savaşın insanların ruhunda açtığı derin yarayı çizgileriyle aktarmış. İlk yayımlandığında rekor denilebilecek bir satış rakamına ulaşan “Palestine” gibi bu çizgi kitap da halen Amerika’da en çok satılan kitaplar listelerinde üst sıralarda yer alıyor.

Son günlerde sadece Ortadoğulu olduğu için insanların tutuklandığı, Irak’a saldırma hazırlığındaki Amerika’da, Filistin halkının dramını anlatan bir çizgi kitabın, gündem oluşturan medyaya ve yönetime rağmen böylesine bir ilgi görmesi insanın aklına bir soruyu getiriyor. Her Ortadoğuluyu ‘düşman’ saymayan, ‘öteki’ olarak görmeyen savaş karşıtı Amerikalıları George W. Bush ve hükümeti hâlâ nasıl oluyor da yok sayabiliyor? Biraz naif bir soru bu galiba. Sorulacak sorulara yenilerini eklemek, belki bazı sorulara yanıt alabilmek için Joe Sacco’nun “Palestine: In The Gaza Strip” adlı kitabına göz atmakta fayda var.

Kitap ve yazar hakkında detaylı bilgi edinmek isterseniz: Fantagraphics'i tıklatın!Kitaptan örnekler için: Palestine Gallery 1, Palestine Gallery 2