Utku Perktaş, Antroposen Sohbetler'de 'Şehirleşmenin yoğun yaşandığı bu çağda biyoçeşitlilik algımız nasıl şekilleniyor?' sorusuna yanıt aramaya devam ediyor.
Şehirlerin Evrime Etkisi
İnsanoğlu, çevrelerini kendi izleriyle yeniden şekillendiriyor; ve şehirler ise, Dünya üzerindeki en belirgin dönüştürülmüş alanlardan birini oluşturuyor. Yeni araştırmalar, kentsel ortamların yaşamın evrimsel seyrini dönüştürdüğünü ortaya koyuyor.
Küresel Kentsel Evrim Projesi (GLUE)
Toronto Mississauga Üniversitesi’nden evrimsel biyologlar ve Washington Üniversitesi Kentsel Ekoloji Araştırma Laboratuvarı gibi kuruluşların yürüttüğü bir araştırma, dünyanın dört bir yanındaki şehirlerde paralel evrimin izlerini sürmeye çalışıyor. Science dergisinin 17 Mart 2022 tarihli sayısında yer alan bir akademik makalede sunulan bulgular, GLUE kapsamında 26 ülkeden 160 şehirde faaliyet gösteren 287 bilim insanının, kendi şehirleri ile yakın kırsal alanlardaki bitki türlerini incelediği verileri analiz ettiğini gösteriyor.¹ Ortaya çıkan sonuçlar, insanların genel olarak, şehirlerin ise özel olarak, küresel anlamda yaşamın evrimsel gidişatını belirleyen kilit bir güç olduğuna dair en somut kanıtlardan birini sunuyor.
Şehirlerin Evrime Etkisi
Son yıllardaki araştırmalar, kentsel dönüşümün besin zincirleri, tohum dağılımı ve biyolojik çeşitlilik gibi insanlığın refahını sürdüren temel ekosistem işlevlerinde yer alan birçok bitki ve hayvan türünün genetik özelliklerinde hızlı değişikliklere yol açtığını ortaya koyuyor. Bu dönüşüm, evrimsel biyologların yeni keşifler yapmak için uzak bölgelere gitmelerine gerek kalmadan, kendi yaşadıkları ve çalıştıkları şehirlerde de devam ediyor.
Şehirlerin Evrimsel Potası
Şehirler, artan nüfusun ve göçmenlerin yaratıcı bir karışımıyla yeşeren alanlar haline geldi. Göçmenler, bazı bitki ve hayvanları bilinçli veya kazara şekilde, ticaret ve seyahat yolları boyunca beraberlerinde taşıyarak gittikleri yerlere götürdüler. Bu da canlıların farklılaşmaya başladığı bir dönemi başlattı.
Türkiye’nin Göç Etmeyen Leylekleri
Türkiye'nin kışları daha ılıman hale gelmesi, mevsimsel sıcaklık artışı nedeniyle bazı leyleklerin göç etmeden Türkiye'de kışı geçirmesine yol açıyor. Ancak bu hızlı uyum gelecekte leylek popülasyonlarına zarar verebilir ve türün dengesini sarsabilir.
Ahtapotların Şişeleri Yuvada Kullanımı
Denizaltı görüntülerinin detaylı incelenmesi, ahtapotların denizlere atılan şişeleri, konserve kutularını ve diğer insan yapımı atıkları, barınak veya yumurtlama yerleri olarak benimsediğini açığa çıkarıyor.
Çiğdeci Kuşları ve İnsanlar Arasındaki Rekabet
Singapur'un her köşesinde rastlanan çiğdeci kuşları, ilk olarak Endonezya'dan getirilmişler ve şimdi insan nüfusuyla rekabet ediyorlar.
Yeşil Papağanların Hızlı Uyum Hikayesi
Göz alıcı yeşil papağanlar, kafes kuşu ticareti sayesinde Avrupa şehirlerinde yeni bir yaşam bulmuş ve böylece bu tür şehirlerin yerli sakinleri arasına katılmıştır.
Sığırcıkların 100 Yıllık Yükselişi
Eugene Schieffelin'in ABD'ye getirdiği sığırcıklar, şu anda Kuzey Amerika'nın dört bir yanında insan nüfusuyla yarışır hale gelmişlerdir.
Kargaların Ceviz Kırma Yeteneği
Sendai şehrindeki leş kargaları, ceviz kabuklarını açmak için araçların tekerlekleri arasına ceviz atmayı ve ardından aracın geçmesini beklemeyi öğrendi.
Örümceklerin Işık Etkisi
Viyana'da örümcekler, floresan ışıkla aydınlatılan köprülerde ağlarını örmek için karanlıktan vazgeçmişlerdir.
Kanatlarının Serüveni: Kuşların Hızlı Evrimi
Kırlangıçların kanat açıklığı, beton otoyol köprülerinin yuvalama alanı olarak kullanılmasının ardından neredeyse iki milimetre azalmıştır.
Sonuç olarak, şehirler, canlıların davranışlarını ve evrimsel süreçlerini etkileyerek türlerin evrim yolculuğunu şekillendiriyor. Bu olağanüstü örnekler, şehirleri gezegenimizin üzerindeki yeni bir fenomen olarak gözler önüne seriyor. Çoğu kent hayvanı ve bitkisi, şehir yaşamına uyum sağlamak için son birkaç yüzyıl içinde, hatta bazen bin yıldan daha kısa bir sürede evrim geçirdi. Şehirler, sadece canlıların davranışlarını değil, aynı zamanda evrimsel süreçleri de etkileyerek türlerin evrim yolculuğunu şekillendiriyor. Şehirlerin evrime etkisi, doğanın sürpriz dolu hikayelerini ortaya koyuyor.
¹ Santangelo ve ark, 2022, Global urban environmental change drives adaptation in white clover, Science.
