02 - 1890’larda İstanbul’da Popüler Müzik: Estudiantina
İspanya da Cordaba kentinde yayınlanan yerel bir gazete; 28 Şubat 1886 günü bir haber duyurmaktadır. Estudiantina adındaki bu topluluk Bükreş konserini tamamlayıp İstanbul’a gitmiştir ve ardından İzmir’e geçeceklerdir. Orkestra dünya turnesi yapmakta büyük kent merkezlerinde büyük ilgi görmektedir. İspanyol öğrenciler Sultan II. Abdülhamid’in huzurunda konser vermek üzere İstanbul’dadır. Mandolin, gitar ve armonika estudiantina temel çalgılarıdır. Bu müzik ilhamını İtalyan gençlerin sevgililerine yaptıkları serenatlardan almaktadır.
İstanbullu Vassillis Sideris 1890'larda ilk kurduğu orkestraya Doğu Estudiantinası (öğrencileri) Estudiantina d’orient adını vermişti. Bir diğer konulan ismi de kurucusunun adını taşımaktadır ve Sideris Estudiantinası olarak geçmektedir. Folklorik kıyafetler giymiş topluluğa ait bir kartpostal topluluğun o dönemine ait tek belgedir. Doğu Estudiantinasının uzun ömürlü olmadığı anlaşılıyor. Sonra adı Politakyalılara çevrilmiş ve nihayet Estudiantina Symrnieki adını almıştır…
Müzikte yeni tınılar peşindeki Estudiantine toplulukların bir diğer eğilimi; yeni çalgıları müziklerinde kullanmaktır. Bir yerde bu özellik estudiantine anlayışının da çıkış noktasıdır. Atölye, okul anlamına gelen estudiantine sözcüğünün gereklerini yerine getirmeye çalışırlar. Sahne konserleri çoğaldıkça ve yaygınlaştıkça bu ihtiyaç daha da belirginleşecektir.
Mübadele ve Müzik: Mübadelenin yüzüncü yılında mübadil şarkıcılar, besteciler, çalgıcılar.
Bu seride Cemal Ünlü, mübadelenin 100. yılında müziğin mübadeleden nasıl etkilendiği, kültür adına yitirilen ve kazanılanları ele alıyor. Mübadil şarkıcılar, çalgıcılar ve besteciler üzerinden 1900’lerin başında İstanbul ve İzmir gibi merkezlerde, Batı müziği etkisiyle yepyeni bir müzik türünün varoluş öyküsünü işliyor.
Mübadele ile Yunan anakarasına göçen Anadolulu ve Trakyalı müzisyenler; rebetiko, rebetika, rembetiko, rembetika adlarıyla bilinir. 11 hafta boyunca çiftetelli, karşılama, sirto, kasabiko, zeybekiko gibi dans ritimlerinin kullanıldığı bu yeni kent müziğinin ortaya çıkış ve yaygınlaşma süreci anlatılıyor.
İlk dönemlerinde horlanan, küçük görülen, diktatör Metaksas döneminde yasaklanan bu müzik, 2017 yılında Unesco tarafından “somut olmayan kültür mirası” listesine alınmayı başardı.
Mübadelenin sosyal ve ekonomik açıdan her iki topluma getirdikleri ve götürdükleri üzerine değerlendirmeler sayıca çok olsa da kültürel açıdan değerlendirme pek yapılmıyor. Oysa Cemal Ünlü değerli soruları ele alıyor; örneğin mübadeleyle giden müzisyenler gitmemiş olsalar bu toprakların müziğine nasıl bir katkı yaparlardı? Cevap gidenlerin kimler olduğunu, gittikleri ülkede neler yaptıklarını anlayıp, kavramakta yatıyor.
11 hafta boyunca konuşuyoruz!
