Uzayda kapitalizm 

(Monbiot’nun bu videosunun Türkçeleştirilmesi Melike Demirel tarafından Açık Radyo için yapılmıştır.)

Olağanüstü miktarda fosil yakıt yakmadıkça tatmin olamayan bazı adamlar var. Şimdi milyarderlerin hayali, bu miktarlarda fosil yakıtı yakarak dünyanın yörüngesinden kaçmak ve uzaya gitmek. Ve bu rüya, kaçış yolu olan daha derin bir milyarder fantezisi ile bire bir uyumlu. Ulus-devletin kısıtlamalarından başarılı bir şekilde kaçmaya çalıştılar. Vergi ödemek istemiyorlar, düzenlemelere tabi olmak istemiyorlar, bu yüzden işlerini vergi cennetleri ve off-shore gizlilik rejimleri üzerinden yürütüyorlar. Ciddi olarak herhangi bir ulusun vatandaşı olmak istemiyorlar. Onlar “off-shore elitler”. Onlarla ilgili her şey deniz ötesi ve şimdi de gezegen ötesi olmak istiyorlar.

Ve Jeff Bezos'un bunun destekçisi olması da özellikle ironik. Uzay yolculuğunun bizi bir şekilde evdeki çevresel felaketten kurtaracağı fikrini savunurken, kendisini uzaya göndermek için milyarlarca dolar harcayan bir adam. Ama uzay yolculuğu, onu yapmak için gereken çok miktarda fosil yakıt nedeniyle çevre felaketini net biçimde hızlandırıyor.

Ama bu adam Amazon isminde bir şirketi yönetiyor. Amazon, diğer etkilerin yanı sıra iklim krizi nedeniyle de tahrip olan ve kontrolden çıkan yangınların ormanın bir kısmını kuruttuğunu, ormansızlaşma ve iklim krizinin ortaklaşa neden olduğu yaklaşmakta olan kademeli bir ekolojik çöküşü gözlemlediğimiz yeryüzündeki en büyük ekosistem.

02:04 Bunun bir kısmı da bazı şirketlerin, durun düşüneyim, ah evet Amazon, Amazon gibi şirketlerin faaliyetlerinden kaynaklanıyor. Amazon'un size gönderdiği malları beğenmezseniz, onları şirkete geri gönderirsiniz, ve olan şu ki, onlar bunları başkasına göndermiyorlar, yok ediyorlar. Tüm bu paketleme malzemeleri, tüm bu teslimat süreçleri, ihtiyacımız olmayan tüm bu şeyler iklim ve ekolojik krize büyük ölçüde katkıda bulunuyor, ki Jeff ve arkadaşları bu gezegeni geride bırakıp başka bir tane bularak bundan kaçabileceğimizi söylüyor. Bu diğer gezegenin nerede olabileceği konusunda da hiçbir zaman tam olarak net değiller. Muhtemelen buradan birkaç ışık yılı uzakta olacaktır çünkü henüz bizi destekleyebilecek bir gezegen bulamadık. Sadece yaşamı destekleyebilecek bir gezegeni kastetmiyorum. Evrende bir yerde yaşamı destekleyebilecek başka gezegenler olabilir. Henüz bulamadık ama var olabilirler. Fakat, bu gezegenlerin bir G yerçekimi, bir bar atmosfer basıncı, oksijeni, tehlikeli radyasyon seviyelerini perdeleyen bir atmosferi olacak mı? Başka bir deyişle, yeryüzündeki insan yaşamı ve aslında yeryüzünde yaşamak üzere evrimleşmiş her türün yaşamı için kesinlikle gerekli olan bazı unsurlar.

Evet, eğer evinizi su basarsa, hayat biraz zorlaşırsa, size Gobi çölüne taşınmanızı önerebilirim mesela. Bu öneriye biraz bozulmuş olabilirsiniz ama bir emlakçı pekâla Gobi çölünde oksijenin, bir G’lik yer çekiminin ve dünyanın atmosferik basıncının bulunduğuna, o milyarderlerin sözünü ettiği, bunların hiçbirine sahip olmayan, toksik bir çöl olan ve insan hayatını desteklemekten tamamen uzak olan, Mars gibi gezegenlere kıyasla hiç de kötü olmayan bir atmosfere sahip olduğuna dikkat çekebilir. 

Tam olarak, yaşamımızı destekleyeceğini bildiğimiz tek gezegeni, neredeyse kesinlikle bizi destekleyebilecek tek gezegeni, buna yeterli olmayacağı aşikâr olan, üzerinde bir reçel kavanozundaki kurbağa larvaları gibi ve o reçel kavanozunun sahibi olanların mutlak kontrolü altında yaşamak zorunda kalacağımız bir gezegenle takas edecekler.   Ve bunlar kim olabilir? Evet! Milyarderler, Jeff gibi insanlar.

04:56 Demek istediğim, dünyadaki tüm sıkıntılardan kaçabileceğimizi, tüm bu güç problemlerini geride bırakabileceğimizi, bu gezegende hayal edebileceğiniz her şeyin ötesinde bir diktatörlük durumuna geçebileceğimizi düşünüyorlar.

En ufak bir dalgalanmanın bizim için ölümcül olacağı kontrollü bir ortamda yaşamak zorunda kalsaydık ve bu ortam kaçınılmaz olarak onu inşa edenler, yani parası olanlar tarafından kontrol edilseydi, tamamen onların doğrudan kontrolü altında yaşıyor olurduk. Bir düğme hareketiyle, deneylerini beğenmediklerine karar verip hepimizi öldürebilirlerdi. Onların tanrısal güçleri, bu gezegende sahip oldukları güçlerini bile kat kat aşacaktı. Yine de bir şekilde bu bize istememiz gereken, bir tür arzulanan gelecek, ilham verici ve istek uyandırıcı bir şey olarak satıldı: Başka bir gezegene taşınabiliriz… Hayır, başka bir gezegene taşınamayız. Eğer Jeff Bezos, Richard Branson ve Elon Musk başka bir gezegene taşınmak istiyorlarsa biz yollarında engel olmayalım! Ben bu düşüncelerine engel teşkil etmek istemem. Evet, geri dönmemeleri şartıyla hepsini göndermek için bir tur para da toplayabiliriz. 

Ama bu gezegeni, varlığımızı sürdürmemizi sağlayabilme gibi olağanüstü bir özelliğe sahip olan bu zengin ve güzel gezegeni, onu dönüştürmekte oldukları çorak araziyle ya da galaksinin diğer tarafında bir yerdeki henüz keşfedilmemiş, burayı tamamen çoraklaştırdıktan sonra taşınabileceğimiz, isimsiz bir gezegenle takas edebileceğimiz önerisi, bir rüya değil bir kâbus.

Yani, kapitalizmin vaadi, hepimizin sınırsız özel lükse ulaşmak isteyebilmemiz, milyarderlerin trilyoner, milyonerlerin milyarder, geri kalanımızın da milyoner olabilmesidir. Tabii ki bu asla gerçekleşmez, gerçekleşemez, çünkü onlar bizim üzerimizden zengin oluyorlar. Bugün dünyada yaşayan insanlar üzerinden ya da kaynaklarımızı bulup çıkarıp yok ederek ve yaşamamızı sağlayan sistemleri kirleterek, gelecek nesillerin üzerinden.

Hepimiz oraya gidemeyiz, ancak bu sistemin parçası olmamızın tek nedeni, şimdilik çekingen milyonerler, milyarderler veya trilyonerler olduğumuza ve sonunda oraya gideceğimize inanmamızdır. Şimdi hepimiz Jeff, Elon, Richard ve arkadaşlarının fazladan evleri, özel jetleri ve yatları, belki özel adaları belki de süper arabaları, kim bilir daha nelere sahip olduklarını, bunlar gibi dünyevi lükslere sahip olsak bile, birkaç gün içinde tüm gezegensel sınırları delip geçerek bu gezegende hayatta kalma şansımızı yok edeceğiz. Bu yüzden, özetle bu mümkün değil.

Aslında ekolojik alanımız tükenmeden önce fiziksel alanımız biterdi bile. Herkesin kendi yüzme havuzu, kendi mülkü, kendi tenis kortları, kendi sanat koleksiyonları, kendi ikinci üçüncü dördüncü beşinci evleri olsaydı, Londra Avrupa'yı kapsayacak, Avrupa'nın bunu barındırabilmesi için birkaç gezegene ihtiyacı olacaktı. Sadece fiziksel alanımız bile yok. Onlar, diğer insanlar yapamadığı için özel lükslerinin peşinden gidebiliyorlar. Sadece diğer insanlar bunu yapamadığı için, onlar özel lükslerinin peşinden gidebilirler.

Şimdi bunu daha da hızlandırmak istiyorlar. Sadece bu gezegende bu sürdürülebilirliği olmayan lükse sahip olmakla kalmayacağız, özel lüksümüzü uzaya yayacağız diyorlar. Roketlerimiz olacak ve bu roketlere tonlarca ve tonlarca fosil yakıt dolduracağız ve kendimizi yörüngeye sokacağız. Dahası bu kabul edilebilir görülüyor çünkü hepiniz bunu bir gün yapabilirsiniz. Üzgünüm, hayır, hepimiz yapamayız. Bunu yapabiliyor olmalarının tek nedeni, hepimizin yapmıyor olması. Çünkü hepimiz yapmaya çalışsaydık, gezegeni bir anda pişirirdik. Kısaca bu imkansız. Yani bize satmakta oldukları tam olarak kâbusvari olan bu rüya, aslında gerçekleşemez de.

09:34 Bütün bunlar, bir şeylerin eksikliğini yaşadıkları anlaşılan insanlar için devasa bir ego projesidir. Onlar, diğer herkesi memnun edebilecek şeylerle yetinemezler. Sevgi, kendini tanıma, kendini kabul etme, bu şeyler onlar için yeterli değildir. 

Peki bu neden olabilir? Pekâlâ, doğaları hakkında, yetişmeleri hakkında, aralarındaki dengenin ne olabileceği hakkında tartışabiliriz. Ama bana aşırı zengin olmak bir tür beyin hasarı almak gibi, insan beyninin bazı bölümlerinin devre dışı kalması gibi görünüyor. Daha az empatik, daha az diğerkâm oluyorsunuz. Çok zengin insanlarla sıradan insanlar arasındaki empati, fedakârlık ve başkalarının hayatlarını anlama yetenekleri arasındaki olağan dışı farklılıkları gösteren birçok bilim çalışması var. Aşırı zengin olduğunuzda başınıza çok kötü bir şey geliyor. Ve bence bu şey normal yollarla tatmin olma olanağınızı yok ediyor. Daha, daha fazlasına sahip olmalısınız, kelimenin tam anlamıyla “dünya” bile yeterli olmuyor.

Buradaki bir diğer önemli soru da, nasıl kendi uzay roketlerini yapabilecek kadar zengin oldukları. Vergilerini ödemeyerek. Dünyanın en zengin insanlarından bazılarında defalarca gördüğümüz şey, onların dünyanın en başarılı “vergiden kaçınanları” olduğudur.

Varlıklarını gizlilik rejimleri, vergi cennetleri üzerinden kanalize ediyorlar, vergi erozyonu diye bir süreçle hükümetleri birbirine düşürüyorlar ve ellerine geçen paranın üzerinden çok çok az ödemeyi başarıyorlar. Amazon'un vergi beyannamelerine bakıyorsunuz, gülünç, olması gerekenin çok küçük bir kısmı. Yüzde olarak benden, sizden çok daha az ödüyorlar, gerçekten rezalet, böylece o parayı bu saçma sapan gösteriş projelerine harcayabiliyorlar.  Milyarlarca dolarlık kâr, bize ait olması gereken, sağlık hizmetleri için harcanması gereken, eğitim için harcanması gereken para, temel insan refahı için harcanması gereken para, bunlar yerine kendileri ile birlikte uzaya gönderdikleri bu dev safsatalara harcanıyor. 

12:04 Amazon AB ve Amerika Birleşik Devletleri'nde sıfır kurumlar vergisi ödedi. Jeff devasa safsatasından dışarı çıktı, savunmasızca dürüst görülebilecek ya da belki de tamamen kendini bilmezliğini yansıtan bir şey söyledi ve müşterilerini ve çalışanlarını kastederek “bütün bunları siz ödediniz” dedi ve onu uzaya göndermeye yarayan parayı kazandırdıkları için teşekkür etti. Ödediler, evet, emekleriyle ödediler. Amazon mühendislerinin emeklerinin sömürüsü üzerinden ödediler. Tuvalet molalarına bile vakitleri olmadığı için onları şişelere işemeye zorlayarak. Onlara emeklerinin değerinin sadece bir kısmını ödeyerek. Ücretleri çok düşük olduğu ve çalışma saatleri çok uzun olduğu için para kazanma ve onları barındıracak yerleri bulma şansları olmadığı için sokakta uyuyan Amazon çalışanları gördüm.  Rezaletin neredeyse mükemmel bir ifadesi. İmparatorluğundan hızla para emişi ile bir Roma İmparatoru’nu andıran, tüm boş projelerinin en boş projesi olarak kendini uzaya göndermeyi sağlamak için kendi işçilerinden para emen, gelmiş geçmiş en zengin adam var burada. 

Ve Richard Branson, NHS'ye (Ulusal Sağlık Hizmtleri) girmeye çalışan, hükümeti, kendisine istediği sözleşmeleri vermediği için dava eden, havayolu şirketi için kurtarma paketleri talep eden ve bu parayı da yine kendini uzaya göndermeye harcayan, aynı kalıptan çıkma başka bir kötü adam daha.  O kadar uç noktada bir şey ki, alay bile edemezsiniz, hikayeleştirmek isteseniz düpedüz absürt olur. İnsanlar, “aaa hadi ama, burada aşırıya kaçıyorsun” diyecekler ama bu, Thomas Piketty'nin 21. Yüzyılda Sermaye’de gösterdiği gibi, servet birikimi sarmalının doğurduğu bir gerçek. Bir kez çok zengin olduğunuzda, o parayı daha zengin, daha zengin ve daha zengin olmak için kullanabilirsiniz ve bunun doğal bir freni yoktur, yani daha da zengin olmayı bırakmanız için bir neden yoktur. Başka herkesin zararına olacak şekilde servet birikimi spiralini durdurabilecek tek şey, servetin tekrar dağıtımını sağlayacak ve milyarderlerin daha zengin ve politik olarak daha da güçlü olmalarını önleyecek türde zorunlu vergilerin hükümetlerce devreye alınmasıdır. 

Ve bu da olmadığından, her şeyi alacaklar, her şeyi alıyorlar, hatta yaşam destek sistemlerimizi bile. Bu milyarderlerin sera gazı ayak izleri ölçüm standartlarının ötesinde. Biliyorsunuz, Bill Gates, kısa süre önce, iklim krizini çözmek için yapabileceğimiz şeyler şunlardır diyen ve aslında sadece özel jetleri ve süper araba koleksiyonu ve diğer tüm saçma ve makul görülemeyecek lükslerinin yarattığı suçluluk hissini gidermek için birer yöntem olan tüm şu tekno düzeltmeleri listelediği bir kitap yazdı.

Mukayese götürmez bir boyutta, insanlığın şimdiye kadar karşılaştığı en büyük krizden dünyadaki herkesten çok daha fazla sorumlular. Bu kriz şimdi kendisini Almanya ve Belçika'daki feci sellerde, Kuzey Amerika'nın batı kıyısı üzerindeki ısı kubbesinde, Bangladeş'teki sellerde, Sahra-Altı Afrika'daki büyük kuraklık ve ısı olaylarında, denizin gaz patlamaları sonucunda denizde çıkan yangınlarda, Sibirya'da çıkan yangınlarda gösteriyor. Bunun insanlarla ilgili bir tarafı varsa, o da bu milyarderlerdir. 

16:12 Bu milyarderlerle ilgili şaşırtıcı olan şey, ne kadar aptal oldukları. İşte Jeff Bezos, uzaya giden bir yol inşa ederek ve tüm zararlı endüstrileri uzaya kaydırarak dünyanın sorunlarını çözebileceğimizi söylüyor. Bildiğiniz en temel hesabı elinizin ucuyla yapsanız, bunun dünyada herhangi bir endüstrinin neden olduğundan çok daha büyük etkilere neden olacağını çözebilirsiniz.

Ve Jeff Bezos gibi birini bir uzay yolu projesinden sorumlu tutma fikri gibi iyi bir fikir, ki yeri gelmişken, bu teknik olarak tamamen geçersiz olan bir şeydir ve kendisi zaten dünya gezegenini böylesine korkunç bir karmaşaya sokmuşken, ancak onun gibi bir dangalağın ağzından çıkabilir. Richard Branson ve dev metal fallus grubunun bir başka üyesi, bunu yapabilirsek başka neler yapabileceğimizi bir hayal edin diyor.  Hayal etmemize hiç gerek yok, Richard Branson'ın başka neler yaptığını gördük ve hiçbiri güzel değil. Onun iklim krizini hızlandırmasını, aşırı derecede sömürücü, yıkıcı kurumsal modellerini biliyorsunuz. Biz Richard Branson’ın ne yaptığını biliyoruz. 

Peki, “biz” darken, yani “biz” diyerek kimi kastediyor? Richard Branson'da “biz” yok ki. O gelmiş geçmiş en büyük kendi kendisinin reklamcısıdır. Richard Branson'la ilgili her şey benimle ilgili. Ve tabii ki, aslında o programa en can sıkıcı haliyle sadece katılmak için davet edilmedik. Bu bizim için, bu dünya gezegeni için, herkes için. Hayır, bu bir milyarderin oyunu değil, bu bir milyarderin insanlığın yörüngesinden kaçmanın başka bir yolunu bulması. 

İnsanlığa da gereksinimleri var çünkü emeği sömürmeleri gerekiyor, insanlara ürünlerinin bedelini ödetmeleri gerekiyor. Ama aynı zamanda kurtulmak istedikleri bir yük olarak da görüyorlar. İstedikleri, kaçış hızına ulaşmak, insan toplumunun yörüngesinden çıkmak ve yalnız kalmak.

18:29 Jeff, Richard ve Elon, basında çok iyi yer alıyorlar ama ben onları sadece gezegenin can damarını emen parazitler olarak görüyorum. İnsanların böyle davranmasına müsamaha gösteremeyiz ama yine de politik güçleri nedeniyle devam edip bunları yapmalarına izin verildi. İşçilerini sömürüyorlar, yaşayan dünyayı sömürüyorlar ve şimdi de geleceğimizin yattığı söylenen uzayı sömürmek istiyorlar.

Geleceğimiz dünyanın araştırılmasında yatıyor. Dünya yüzeyindeki toprakların haritasını bile zar zor çıkardık. Varlığımızın temeli olan toprağı yok etmeden nasıl kullanabileceğimizi bile bilmediğimizi bir tarafa bırakalım, neyin nerede olduğunu bile bilmiyoruz. Bu gezegendeki yaşam formları ve ekosistemler hakkında son derece cahiliz. Ve bu cehalet, yarattığımız tahribatı körüklüyor. 

Çabalarımızı milyarderlerin egosunu pohpohlamak için milyarlarca dolar harcamak ve başka gezegenleri aramaya gitmek yerine bu gezegeni tanımaya, anlamaya ve sevmeye harcasak, onların milyarder olmalarına izin vermek yerine, ki Alexandria Ocasio-Cortez'in dediği gibi her milyarder bir politika hatasıdır, bu zenginliği yeniden dağıtsak ve insanlığın genel iyiliğini ve refahını gözetsek, hepimiz şimdikinden çok daha iyi durumda olurduk.