Guardian8 Kasım 2007
Bugün yayımlanan bir rapora göre, büyük gıda ve petrol şirketlerinin, dünyanın en büyük turba yataklarında yetişen hurma yağı ve biyoyakıtlara talebi artırmaya yönelik çabaları bir iklim değişikliği felaketine sebep olabilir.
Büyük bir bölümü Sumatra’daki Riau bölgesinden gelen Endonezya hurma yağının talipleri arasında Unilever, Cargill, Nestle, Kraft, Procter&Gamble ve Britanya’nın önde gelen süpermarketleri bulunuyor. Riau’daki dünyanın en derin turba yataklarında, yıllık küresel karbon emisyonun neredeyse tamamına denk düşen, 14,6 milyar ton karbon tutuluyor.
Greenpeace’in raporuna göre, Riau’daki el değmemiş ormanların 1,4 milyon hektarı daha şimdiden yemeklik yağ üretimi için plantasyona dönüştürülmüş durumda; ancak, 3 milyon hektarlık bir bölümün daha biyoyakıt amaçlı kullanılması planlanıyor.
Bakir ormanlar kesildiğinde ve plantasyon alanı açmak için bataklık turbalıklar kurutulduğunda, karbon salımı gerçekleşiyor. Turba çürüyor ve bakteriler tarafından parçalanıyor. Böylece arazi yangına açık hale geliyor; ki, bu yangınlarda turbalık içten içe yanıyor ve on yıllar boyunca sera gazları salıyor.
Raporda, hurma yağı üretmek için turbalıkların tahrip edilmesine devam edildiği takdirde, bu durum iklim değişikliği emisyonlarının önemli oranda artmasına yol açacak. Endonezya’nın 22 milyon hektar turbalığının neredeyse yarısı, daha şimdiden temizlendi ve kurutuldu. Bu işlem nedeniyle de Endonezya, ABD ve Çin’den sonra dünyanın 3. sıradaki insan kaynaklı karbon emisyonuna sahip oldu. Turbalıkların tahrip edilmesi, şimdiden küresel düzeyde tüm sera gazı emisyonlarının %4’ünden sorumlu.
Yer yer sekiz metre derinliği olan Riau’nun turbalık toprağı dünyanın hektar başına en yüksek karbon konsantrasyonuna sahip. Raporda, “Bu devasa stok, kurutma, temizleme ve yangınlar nedeniyle tehdit altında. Turbalık alan görece daha küçük, ama tahrip edildiği takdirde tüm dünyanın kömür ve gaz santrallerinin beş yılda saldığından daha fazla gaz salımına sebep olacak” deniyor.
Riau plantasyonları, Endonezya hurma yağı üretiminin %40’ını karşılıyor ve birkaç yıl içinde bölgenin yarısının plantasyonla kaplanması bekleniyor.
Greenpeace, Endonezya’daki plantasyonların Flora, Pringles, KitKat, Cadbury’s Flake ve Philadelphia gibi markaların kullandığı yağı temin ettiğini; gıda, kozmetik sektörünün yanısıra, giderek artış gösteren araç yakıtında kullanılan ucuz bitkisel yağa yönelik küresel bir talep artışını beslediğini söylüyor. Raporda şöyle deniyor: “ (yemek yağı olarak hurma yağına) talebin 25 yıl içinde ikiye, 2050 yılına kadar da üçe katlanacağı tahmin ediliyor. Endonezya’da yayılmanın sulak turbalıklara doğru olması bekleniyor, çünkü kuru orman alanları zaten dönüştürülmüş durumda.”
Raporda gıda üreticileri ve perakendeci şirketlerin kullandıkları hurma yağının nereden geldiğini bilmelerinin imkânsız olduğu kabul ediliyor. Farklı bölgelerin, hatta farklı ülkelerin yağları karıştırılarak depolanıyor ve aynı gemilerle nakliyesi yapılıyor. Adının açıklanmasını istemeyen büyük bir gıda satış şirketi, Greenpeace’e, “Bu malın pazarının lojistikleri nedeniyle, bugün için gerçek anlamda kaynak ülkeyi bilmek mümkün değil” diyor.
Ancak çevre örgütünün dün dile getirdiğine göre, şirketleri tamamen suçsuz ilan etmek mümkün değil. Greenpeace Britanya yöneticisi John Sauven, “Yaklaşan iklim felaketiyle karşı karşıya olduğumuz bugün, hurma yağı sanayii Endonzeya’nın karbon yönünden zengin turbalıklarına el atmış durumda. Büyük gıda devleri karbondioksit salımlarının hızla artmasında rol oynayarak, tehlikeli iklim değişikliğini durdurma olasılığını imkânsızlaştırmıyorlarsa bile, uygulanamaz kılıyorlar” diyor.
Raporda, sadece Avrupa’nın hurma yağı talebini karşılamak için bile yaklaşık 60,000 mil2 plantasyon gerektiğinin altı çiziliyor. Avrupa, 2010’a kadar ulaşım için kullanılan yakıtların %10’unun biyoyakıt olmasını hedefliyor. Hindistan ve Çin’in hedefi 2012’ye kadar %20, ABD’nin ise 2020’ye kadar %10’a ulaşmak.
Greenpeace, “Karayolu taşımacılığı için dünya çapında gereken dizel yakıtın sadece %10’unun biyoyakıtla değiştirilmesi için bile, bugünkü küresel soya, hurma yağı ve kolza yağı talebinin %75’inden fazlasına ihtiyaç duyulacaktır” diyor.
Asyalı girişimciler, Riau gibi Endonezya bölgelerinin yanı sıra, Yeni Gine’deki Papua’ya da gözlerini dikti. Papua, Güney Doğu Asya’da kalan en geniş yağmur ormanlarından birine sahip. “Biyoyakıt uğruna geniş toprak parçalarına el konduğuna dair kanıtlar var; tek bir şirket 3 milyon hektarlık bir ormanlık alan üzerinde hak iddia ediyor” diyen Greenpeace raporu ve artan talebi karşılamanın yolunun Endonezya’da hurma yağı üretiminin artması olduğunu tahmin ediyor. Bu da ormansızlaşmaya yol açarak, yalnızca arabaların değil, iklim değişikliğinin de ilerlemesine katkıda bulunacak.
Gıda şirketleri, hurma plantasyonlarının oluşturulmasında doğrudan payları olduğunu reddediyorlar, ama sürdürülebilir yağ kaynaklarının sürdürülebilirliğinin sorunlu olacağını kabul ediyorlar. Malezya ve Endonezya menşeli 170,000 ton hurma yağı kullanan Nestle, Greenpeace’e gönderdiği bir mektupta, yağı “sorumluluk sahibi” tedarikçilerden aldığını belirtiyor. “Bugün için, ‘sürdürülebilir’ olarak tescillenmiş hurma yağı yok. İlkeler konusunda anlaşmaya varılır varılmaz, Nestle bu ilkelerin benimsenmesi için üzerine düşeni yerine getirecektir.”
Yılda 1.2 milyon ton hurma yağı kullanan Unilever ise, hurma yağı stoklarının çevreye duyarlı yollarla üretilmesini sağlamak için çok zaman ve parasal yatırım yaptığını söylüyor: “Çalışmalarımız, son zamanlarda biyoyakıtlara olan talep yüzünden zorlaştı. Bu politikanın, küresel gıda stokları ve ormansızlaşmaya olan öngörülmemiş etkileri konusunda uyarmak için hükümetlere sıkı lobi yaptık.”
Britanya’ya yılda 535,000 ton hurma yağı ihraç eden Cargill “yeni yatırımlarla ilgili etki değerlendirmelerini şimdiden yaptıklarını ve yüksek koruma değeri bulunan bölgelerde yatırım yapmayacaklarını” açıkladı.
Önünüzdeki ay Endonezya, Bali’de, devletlerin küresel iklim değişikliğiyle mücadele için uluslararası bir anlaşma üzerinde müzakerelere başlayacağı BM İiklim Değişikliği Konferansı’na ev sahipliği yapacak. Bugün için Çin ve Endonezya gibi gelişmekte olan ülkeler emisyonlarını sınırlandırmak zorunda değil.
Sayılarla
11 milyon Temizlenmiş ve kurutulmuş Endonezya turbalık alanı - hektar
4% Turbalık tahribatından kaynaklanan sera gazı salımının, küresel salıma katkı oranı
25 yıl sonra yemeklik hurma yağı talebi bugünün iki katı olacak
Türkçe'ye çeviren: Özlem Dalkıran
* Fotoğraf: Endonezya'da yanan turbalıklar (Kim Worm Sorensen)
