Şu anda sadece bu salgının akışını değiştirmeyeceğiz, kolektif geleceğimizin önemli bir kısmını da şekillendireceğiz. Hedefimiz statükoyu eski konumuna geri getirmek olmamalı...
(Eric Holthaus'un The Correspondent için kaleme aldığı makale Açık Radyo & Yeşil Gazete işbirliği kapsamında Mert Gevrek tarafından çevrilmiştir.)
Son birkaç hafta içinde, toplumda geçen yıl akla bile gelmeyecek değişimler gördük. Koronavirüs salgını bizleri eve hapsetti, günlük rutinlerimizden mahrum bıraktı ve İkinci Dünya Savaşı’ndan beri görmediğimiz bir küresel iktisadi felaketle karşı karşıya kaldık. Kendimizi algılama biçimimizi dahi değiştirdi. Hızlıca değerlerimizi dönüştürürken, zaman ve mekanda gerçeküstü bir değişime neden oldu. Durup dururken, birden bire hayatta kalmanın keskin gerçekliği ile kuşatıldık.
Her ne kadar içgüdülerimiz ve siyasi liderler aksini söylese de, bu acil durumda uzun vadeli düşünmek her zamankinden daha önemlidir. Eğer geleceğe dair düşünmek için bir an varsa, o da şu andır.
Koronavirüs dünyayı hızlı bir biçimde, iklim bilimcilerinin bizi on yıllardır uyardıkları şeylerin sıkıştırılmış bir versiyonu gibi birlik, dayanışma ve ani bir toplumsal değişim dönemine soktu. Canlı bir ekosistemin parçasıyız ve çok fazla ileri gitmemiz halinde, bundan ekosistem zarar görecektir.
Etrafımıza baktığımızda, toplum içindeki bazı yarılmaları görebiliyoruz. Statükonun artık zayıfladığını görüyoruz. İklim adaleti yazarı Mary Annaise Heglar, bu ani dönüşümlerin kolektif bir travma olduğunu savunuyor. Birden bire ortadan kaybolan tanıdık bir dünyanın yasını tutuyoruz. Eski dünya geri gelmiyor. Somut bir kayıp hissi ve keder var. Şimdi tüm gezegen için öncelikleri belirleme zamanıdır.
İki yönlü görevimiz
Covid-19’a karşı bu kısa vadeli savaş ile istikrarlı bir iklim için verilen mücadele arasında çarpıcı paralellikler var. Her şeyden önemlisi, çözümlerin neler olduğunu ve nasıl çalışacaklarını biliyoruz. Ayrıca çözümlerin, geniş kapsamlı hayata geçirilmesi gerektiğinin de farkındayız. Bu noktadan itibaren eylemlerimiz, düpedüz hayatta kalabilmenin dışında, daha şefkatli, daha umursayan, daha eşit ve adil bir küresel toplumu gerekli kılıyor.
Görevimiz bu aralar iki yönlü: Acilen toplumsal ve iktisadi çöküşü önlemek ve aynı zamanda yeni bir dünya inşa etmek zorundayız. İklim ve koronavirüs hakkında bilim insanlarına itimat ediyorsak, bunların her ikisi de aynı derecede önemlidir.
Şu anda sadece bu salgının akışını değiştirmeyeceğiz, kolektif geleceğimizin önemli bir kısmını da şekillendireceğiz. Hedefimiz statükoyu eski konumuna geri getirmek olmamalı. İleriye dönük olarak daha istikrarlı ve daha müreffeh bir toplumu garanti altına almanın en iyi yolu, ekonomiyi karbondan arındırmak ve sosyal güvenlik ağlarını güçlendirmektir.
“Jurassic Park” sorunu
En zor hakikat, bu krizin düzelmeden önce daha da kötüleşeceğini fark etmektir. Arkadaşlar arasında bunu Jurassic Park sorunu olarak adlandırıyorum. Söz konusu filmde, ana karakterlerden biri dinozorlarla dolu bir lunaparkın elektriğini kapatmayı deniyor ve bu sistem daha önce hiç kapatılmamış. Tekrar açtıklarında ise kaos başlıyor, dinozorlar kaçıyor ve şunu fark ediyoruz ki, kırılgan sistemler kesintiye uğradığında çabucak bozuluyorlar.
Dünyanın dörtte biri tecrit altındayken, tüm ekonomiyi online biçimde, eski sorunsuz haline geri döndürmeyi düşünerek aptallık ediyoruz. Yeni bir sistem yaratmak zorundayız.
Hükümetler, koronavirüs salgınıyla mücadelede acil durum finansmanı için trilyonlarca dolar vaat ettiler ve bu planlar hızla hayata geçiyor. Halihazırda dünyadaki en kapsamlı ve en katı tecride ev sahipliği yapan Hindistan’da liderler, 1.3 milyarlık nüfusun her biri için 20 dolardan daha az bir miktar anlamına gelen 22 milyar dolarlık bir kurtarma planı ilan etti. Amerika Birleşik Devletleri’nde, yıllarca kendi hisse senedi fiyatlarını artırmak için vergi paralarını harcayan, dünyanın en büyük savunma sanayi yüklenicilerinden biri olan Boeing gibi şirketler için milyarlarca dolar dahil olmak üzere, 2 trilyon dolarlık teşvik paketi onaylandı. Hemen sonra Amerikalı milletvekilleri 2 trilyon dolarlık ek altyapı harcaması yapma planları üzerinde çalışmaya başladı.
Avrupa Birliği içinde Almanya, şirketler için kurtarma paketi finansmanı hedefiyle ulusal borç limitini yükseltmek için olağanüstü hâl yetkileri ilan etti. Turizme bağlı Karayipler, zengin turistlerin kaprislerine hitap eden bir ekonomi geliştirmek için onlara yıl harcadı. Kruvaziyer sektörü kurtarma paketi istiyor fakat bunun ne kadarı Bahamalar ya da Jamaika’daki işçilere gidecek? İtalya ve İspanya şimdiye kadar salgının en kötü yanlarını gördü ve ayrıca bu iki ülke turizm gelirlerine oldukça bağımlı. Küresel hava yolculuğu kapalıyken, ekonomilerinin bunun üstesinden nasıl gelecekleri cevap bekleyen bir soru. Esas itibarıyla bütün bu para yalnızca bir teşvik veya kurtarma değil, statüko için bir yaşam desteğidir.
Krizden kurtulmanın üç adımı
Covid-19 salgınını sona erdirmek sadece hayat kurtarmak ve normale dönmek anlamına gelmiyor. Sosyal güvenlik ağlarımızı yeniden inşa etmek anlamına da geliyor. İklim acil durumunun sona erdirilmesi sadece emisyonların azaltılmasıyla ilgili değil. Aynı zamanda birbirimize daha iyi davranmakla da ilgili.
Bu kolektif tepki nasıl olur?
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki salgın, mevcut sistemimizde ne tür sosyal güvenlik ağlarının eksik olduğuna ve işçilere makine muamelesi yapan “başarısız” özelleştirilmiş-kapitalist düzen yerine ne tür bir sistem inşa edebileceğimiz tartışmalarına yeniden odaklandı. Sağlık hizmetlerini, barınmayı, istihdamı ve istikrarlı bir çevreyi evrensel bir hak olarak görmek ve kâr amacı gütmek yerine toplumun ana örgütlenme ilkelerine odaklanmak bir ekonomi inşa etmenin çok daha istikrarlı bir yoludur. Sadece hayatta kalmamıza müsaade eden koronavirüs iyileştirme planlarıyla tatmin olamayız. Gelişmemize yardım edecek planlar da talep etmeliyiz. Gerici değil, ileri görüşlü olmalıyız.
Kısa vadeli kriz toparlanmamıza, uzun vadeli düşünmeyi zerk edebilmek için atabileceğimiz üç önemli adım şunlar:
1-Fosil yakıt ve hava yolu endüstrilerini kamulaştırmak
Petrol fiyatlarındaki düşüş, acil iklim durumunun sona erdirilmesi için önemli bir fırsat yarattı. Fosil yakıt endüstrisi, gezegenin yaşam destek sistemini sabote etmek ve şimdilerde çökme riski taşıyan, kırılgan bir küresel ekonomik sistem kurmak için onlarca yıl harcadı. Hükümetler, petrol şirketleri, hava yolları ve kurvaziyer hatları gibi çevreyi en fazla kirleten endüstrilerde çoğunluk hisselerini satın almalı ve sıfır karbonlu bir gelecek için yeniden tasarlamalıdır. Çoğunluk hissedarı olarak biz (bu şirketlere sahip olacak vergi mükellefleri) onları kâr amacı gütmeyen kuruluşlar olmaya zorlayabilir ve yenilenebilir enerji, elektrikli uçaklar, yolcu treni ve diğer düşük karbonlu seyahat biçimlerine yatırım yaparak, süratle ilerlemelerini geliştirebiliriz.
İtalya koronavirüsü savuştururken dahi, halihazırda önde gelen hava yolu şirketlerinden Alitalia’yı kamulaştırdı. Petrol fiyatlarının düşmesiyle, dünyanın en büyük beş petrol şirketinin kontrol hissesi – Shell, BP, ExxonMobil, Chevron ve Total– şu anda 2020 başındakinin yarısına, 400 milyar dolara satın alınabilir. Bu olursa, bilim temelli iklim hedefleri ve çalışanları için adalet doğrultusunda, bu şirketlerin faaliyetlerini yavaşlatabiliriz.
2- Geniş kapsamlı ve ölçekli imar projeleri
Büyük inşa projelerine yatırım, en iyi teşvik ödemelerinden biridir ama geniş bir ağ oluşturmalı ve herkesin yeni ekonomiye katılma şansı olduğundan emin olmalıyız. Mevcut yüzde 1’in altındaki uzun dönem faiz oranlarıyla (hatta birçok ülkede negatif faiz var) ihtiyacımız olan karbonsuz ekonomiyi oluşturmaya yarayacak imar projeleri için adeta sınırsız para bulunuyor.
Bir grup akademisyen bu paranın nasıl harcanabileceğine ilişkin; bütün binaların güçlendirilmesi, şehirlerde yeni kanalizasyon sistemleri inşa edilmesi için faizsiz krediler ve çiftçilere yenileyici tarım uygulamaları için finansman sağlanması gibi düzinelerce fikri özetlediler. Bu fikirler halihazırda yüzlerce uzman tarafından onaylanmıştır ve Birleşik Devletler’de geniş bir kamu desteğine sahiptir. Tekliflerindeki ana fikir, bu yeni altyapı parasının kesinlikle başarısız fosil yakıt ekonomisini güçlendirecek otoyollar ve hava alanları inşa etmek için harcanmaması gerektiğidir. Bu para yüzyılın devamında dünyaya güç sağlayacak bir altyapının inşasına harcanmalıdır.
İşsizlik oranları artarken, insanların büyük ölçekli altyapı projelerinde çalışması için şimdi mükemmel bir zamandır. Yeşil bir teşvik planına yatırım yaparak,,bu haftaki Amerikan kurtarma planını maliyetinin yarısına, önümüzdeki on yıl boyunca milyonlarca yeni iş imkanı yaratmak mümkün olacaktır.
3-Sosyal güvenlik ağlarını güçlendirmek
Geçen yıl, Amerika Birleşik Devletleri’nin yakın bir zamanda evrensel bir temel gelir tayin etmesi düşünülemezdi. Şimdi ise gerçekleşmek üzere.
Başkan adayı Andrew Yang, söz konusu fikri Amerika’da ana akıma taşıdığından beri Donald Trump dahil birçok politikacı bu fikir üzerine düşünmeye başladı.
Bir sonraki adım, sağlık hizmeti, barınma ve istihdam gibi diğer ihtiyaçları bir insan hakkı olarak ilan etmek olacaktır. Bunlar iklim politikası için Yeşil Yeni Düzen Anlaşması çerçevesinin temel parçalarıdır ve koronavirüs krizi bunlara yakın vadede ulaşılamayacağını kanıtladı.
Ekonomik büyüme yerine yaşamı desteklemeyi önemseyen bir toplumun inşa edilmesi, bu krizi doğru şekilde çözmenin anahtarı olacaktır. Büyük Buhran, Franklin D. Roosevelt tarafından hayata geçirilen "New Deal" anlaşmasına götürdü. Eğer doğru olanı yaparsak, yani iklim acil durumunu ele alıp enerji arzımızı yayarsak ve dağıtırsak, gelecekteki felaketlere daha dayanıklı bir dünya yaratırız.
Bu fikirlere dönük isteksizlik yalnızca statükonun gücünü tehdit ettikleri için vardır. Ancak son birkaç gün içinde, birbirimizin hayatlarını kurtarmak için, birbirimiz için, toplumun büyük bir bölümünü dayanışmayla kurtardık. Daha ne yapabiliriz?
