Haftanın Kitabı'nda Ceyhan Usanmaz, Marinos Sariyannis'in Osmanlılarda ölüler diyarından bu dünyaya geri dönen ruhlarla ilgili gelenekleri ve hikâyeleri ele alan "Osmanlı'nın Üç Harflileri" adlı kitabı üzerine konuşuyor.
Osmanlı'nın Üç Harflileri kitabında, Marinos Sariyannis'in iki makalesi bir araya getirilmiş. Yazarın da ifade ettiği gibi bu makaleler, Osmanlılarda vampirlik ve hayalet hikâyeleri gibi ölüler diyarından bu dünyaya geri dönen ruhlarla ilgili geleneklerle ve hikâyelerle başa çıkma biçimlerini ele alıyor. Özellikle şu soruların peşine düşülmüş: Doğaüstü güçlere ve hayaletlere ilişkin hikâyeler ne kadar inandırıcı görünüyordu ve bu hikâyelere nasıl yaklaşılıyordu; büyücülükle uğraşanlar hoş görülüyor muydu, yoksa zaman zaman cadı avına mı maruz kalıyorlardı; eğitimli kişiler bu tür hikâyeleri diniyle ve ilmiyle nasıl bağdaştırıyordu?
Söz konusu soruları cevaplama uğraşında Marinos Sariyannis'i en çok zorlayan konu, araştırmaların/kaynakların yetersizliği ve belirsizlik olmuş; eldeki malzemenin azlığı, yapılan yorumların hamlığı... "Hortlak hikâyeleri Osmanlı literatüründe oldukça ihmal edilmiş, hatta üzerinde çalışılmamış bir türdür." Gerçi, kendisinin de dikkat çektiği gibi, kitabı oluşturan 2013 ve 2015 tarihli makalelerinin yayımlanmasının ardından çıkan birçok yayın Sariyannis'in ele aldığı temalara da daha fazla ışık tutmuş durumda. (Gerçekten de bu alanda yapılan çalışmaların sayısında son zamanlarda hatırı sayılır bir artış olduğunu söylemek mümkün. Özellikle 2018 tarihli iki kitaba dikkat çekebiliriz: Seçkin Sarpkaya ile Mehmet Berk Yaltırık’ın Türk Kültüründe Vampirler: Oburlar, Yalmavuzlar ve Diğerleri [Karakum Yayınevi] ve Salim Fikret Kırgı’nın Osmanlı Vampirleri: Söylenceler, Etkiler, Tepkiler [İletişim Yayınevi] isimli çalışmaları.) Dolayısıyla, üzerinde 'hiç' değil elbette ama az çalışılmış bir konunun kapısını –atmosfere uygun olarak 'gıcırtıyla' diyelim!– aralayan kitaplardan biri Osmanlı'nın Üç Harflileri. Bu anlamda bir giriş kitabı olarak da nitelendirilebilir çünkü ayrıntılı dipnotlarıyla konuya ilişkin ileri okuma yapmak isteyenlere zengin bir kaynakça da sunuyor. Hatta, değinmeyeceği alanlara da referans veriyor.
Ayrıca, Osmanlı'nın Üç Harflileri'ne 'giriş' kitabı niteliği kazandıran bir diğer unsur da, yayınevinin "Acaib Garaib" serisinin ilk kitabı olması. Asıl olarak felsefe kitaplarıyla tanıdığımız Fol Kitap, artık tarih alanından çalışmalara da sıklıkla yer vermeye başladı yayın programında. Anlaşılan o ki, "Acaib Garaib" serisi de yayınevinin tarih kitapları arasında 'tekinsiz' bölgeyi temsil edecek! Yayınevi yetkililerinden aldığımız bilgiye göre, bu seriden çıkacak diğer başlıklarda da Osmanlıların dünyayı açıklamak için kullandığı doğaüstü referanslar ve bugün batıl kabul edilen pratiklere bakış planlanıyor. Böylelikle, devlet ve yönetici elitin tarihinin yanı sıra başka bir Osmanlı tarihi üzerine yeni tartışma başlıkları açılması umuluyor.
Serinin ismi de, elimizdeki ilk kitaptan yola çıkılarak verilmiş gibi görünüyor; Osmanlı'nın Üç Harflileri'ndeki ilgili cümleler şöyle: "Arap ve Pers seleflerini takip eden Osmanlılar, zihinse bir kategori olarak hem Doğu'da hem de Batı'da Ortaçağ imgeleminde önemli bir rol oynayan 'mucizelerden' bahsetmeyi tercih etmiştir. Çok iyi bilinen bir mucizeler derlemesinin yazarı olan Kazvînî'nin tanmladığı üzere, 'sıradan mucizeler' (acâ'ib) ve 'olağanüstü mucizeler' (garâ'ib) vardır ve ikinci kategori Peygamberlerin ve evliyaların mucizelerinin ve iblislerin yaptıklarının yanı sıra sihir, kehanet ve diğer insan güdümlü okültizm fenomenlerini içerir."
Marinos Sariyannis
Osmanlı'nın Üç Harflileri
çev. Dâra Elhüseyni
Fol Kitap, 2023, 94 s.
