Haftanın Kitabı'nda Ceyhan Usanmaz, ağaçların bilgeliğine bir saygı duruşu niteliğindeki Richard Powers'ın 2019 Pulitzer Kurgu Ödüllü kitabı "Her Şeyin Hikâyesi" üzerine konuşuyor.
İnsanlar arasındaki iletişimin asli unsuru haline gelen sosyal medyada popüler olmuş bir tabire benzeterek soralım: Ağaçlar arası iletişim ağının ayrıntılarını kaç yaşında öğrendiniz? Köklerinin sarıldığı mantarların, ormandaki tüm ağaçları birbirine bağladığını; bu sayede birbirleriyle konuştuklarını, besinleri paylaştıklarını, su depoladıklarını, kaynakları bölüştüklerini ve tehlikelere karşı birbirlerini uyardıklarını...
Kendi adıma söylersem; nerede ve ne zaman olduğunu hatırlamıyorum ama bu bilginin en 'tatlı' ve bir taraftan da en 'güçlü' ifadesine bir çocuk kitabında rastlamıştım. Maria Gianferrari'nin yazıp Felicita Sala'nın resimlediği Bir Ağaç Ol! isimli bu çocuk kitabı (çev. Göyçen Gülce Karagöz, KÜ Çocuk, 2021), Ağaçlararası İletişim Ağı'nı (Wood Wide Web) anlatırken, aslında insanlarla ağaçlar arasındaki bağlantıyı da görünür kılmaya çalışıyordu. Daha çok görsel ağırlıklı bir kitap olmasına rağmen Bir Ağaç Ol!, o az tutulan metniyle çok şey anlatıyordu: "Kendine bir bak, yukarıda dallarla yapraklar, aşağıda kökler, ortada gövde; sen bir ağaçsın. Şimdi de etrafına bak. Yalnız değilsin. Birçok ağaçtan birisin. (...) Bir aile, bir toplum, bir yurt, bir evren. Herkes için bir yer var. Öyleyse bir ağaç ol. Çünkü hep beraber, bir ormanız."
Ağaçların nasıl konuştuğuna dair hiç kuşkusuz Ralph Waldo Emerson'ın veya Peter Wohlleben'in kitapları çok daha geniş bir kitle tarafından biliniyor ya da akıllara Hikmet Birand'ın Alıç Ağacı ile Sohbetler'i de gelebilir; ancak Bir Ağaç Ol! kitabına da bu anlamda mutlaka göz atmakta fayda var! Türkçede yeni tanıştığımız Richard Powers ise, Her Şeyin Hikâyesi isimli romanında, 'hikâyeyi' farklı bir boyuta taşıyor.
Bir ağacın bölümleri gibi "Kökler", "Gövde", "Dallar" ve "Tohumlar" isimli dört bölüme ayırdığı bu hacimli romanında Richard Powers, ilk olarak, bir şekilde ağaçlarla ilişkili sekiz karakterle tanıştırıyor bizi. Kısa kısa hikâyelerini okuduğumuz bu karakterlerden hangisine kendinizi yakın hissedeceğiniz size bağlı! İlerleyen sayfalarda bu karakterlerden bazılarının bir araya gelişlerine de tanıklık ediyoruz. Ama, ilerleyen sayfalarda asıl, ağaçlar da daha çok 'söz almaya' başlıyor. Ve biz okurlar sonunda, bir daha çevremizdeki ağaçlara aynı gözlerle bakamayacağımız bir hikâyenin akışına kapılıyoruz.
2019 Pulitzer Kurgu Ödüllü Her Şeyin Hikâyesi, ağaçların bilgeliğine bir saygı duruşu niteliğinde. Tanıtımlarında da vurgulandığı gibi sanattan bilime, çocukluktan aşka, doğadan sanal âleme, aile öykülerinden çevre mücadelelerine ağaçların dünyayı nasıl yaratıp etkilediğine dair modern bir şaheser. Tüketen insani hırsların karşısında ağaçların şefkatinden yana olanların hikâyesi.
Bu arada, Her Şeyin Hikâyesi, İthaki Yayınları'nın 'modern' serisinin de 100. kitabı olarak yayımlandı. Günümüz meselelerine dair ufuk açan, ezber bozan, meydan okuyan yapıtları okuduğumuz İthaki Modern'e, bu vesileyle nice 100 kitaplar dileklerimizi sunarız! Nitekim, Her Şeyin Hikâyesi'nin ardından bu seriden iki kitap daha çıktı bile. Bunlardan biri de Richard Powers'ın Galatea 2.2 isimli romanı. Galatea 2.2, Türkçede yeni tanıştığımız Richard Powers'ı biraz daha yakından tanımak için bir fırsat olarak da nitelendirilebilir. Çünkü Galatea 2.2’de Richard Powers, nöral ağlardan oluşan bir yapay zekâ programını, İngiliz Edebiyatı kanonundan gireceği sınavı kazanacak kadar geliştirmeye çalışan romancı Richard Powers’ı anlatıyor.
Richard Powers
Her Şeyin Hikâyesi
çev. Kıvanç Güney
İthaki Yayınları, 2024, 579 s.
