Kökenleri Madagaskar’a dayanan su tavuklarının aileleri, Madagaskar’dan ayrılıp diğer adalarda da koloni kuruyorlardı. Aldabra’da koloni kuran ak boyunlu su tavuklarının nesli, suların yükselmesi ve adanın sular altında kalması nedeniyle tükendi.
V: Ebedi Yokoluş / Forever Extinct programına hoş geldiniz.
Ç: Merhaba.
V: Aralık sonu geldi bile, bir yıl daha sona ermek üzere...
Ç: Yıl sonlarında genellikle yaşadıklarımızı şöyle bir gözden geçirir, geride bıraktığımız yılın muhasebesini yaparız. Madem öyle, 2019’un nesli tükenen canlılar listesi bilim insanlarınca hazırlanadursun, biz, bir önceki senede, 2018’de yitirdiğimiz türleri bir gözden geçirelim.
V: 2018 (iki bin on sekiz) boyunca üç kuş türünün nesli tamamen, bir kuş türünün nesli ise yaban hayatta tükendi.
Bunlardan ikisi Brezilya’ya endemik ötücü kuşlardı: Cryptic Treehunter / Gizli ağaç avcısı (Cichlocolaptes mazarbarnetti) ve Alagoas Foliage-gleaner / Alagoas bölgesinin yaprak gözcüsü (Philydor novaesi).
Ç: 2014’e kadar bu iki kuşun aynı tür olduğu sanılıyordu. Brezilya’nın, Sao Paulo Ornitoloji Çalışmaları Merkezi’nden, ornitolog Dr Juan Mazar Barnett ve Dr Dante Buzzetti, Cryptic Treehunter’ın farklı bir kuş türü olduğunu, neslinin tükenmesine sadece dört yıl kala, keşfetti.
V: İşte bu dünya üzerinde bir daha canlısını duyamayacağımız Alagos Foliage-gleaner’ın sesi: https://neotropical.birds.cornell.edu/Species-Account/nb/species/alfgle1/overview
Ç: 2018’de nesli tükenen üçüncü kuş türü ise Hawaii’nin Po’ouli’siydi (Melamprosops phaeosoma). BirdLife International’a göre 2004’ten beri yabanda izine rastlanmıyordu ve geçen sene esaret altındaki son birey de yaşamını yitirdi.
V: Başka bir kuş türü ise, açık mavi renkteki Spix papağanı.
Ç: Bu tür 2011 yılından “Rio” adlı animeye de ilham olmuştu. 2018 yılında bu kuşun yabandaki türü tükendi, yalnızca birkaç düzinesi kafeslerde yaşamaya devam ediyor.
Bu türün neslinin asıl tükenme nedeni ormansızlaşma bunun yanı sıra baraj yapımı ve ticaretinin yapılması için kaçak olarak avlanılması da diğer nedenlerden.
V: İşte bu da yabanda artık bir daha duyamayacağımız sesi: https://neotropical.birds.cornell.edu/Species-Account/nb/species/spimac1/overview
V: Gelelim bugünkü dostumuza. Bugünkü dostumuz da bir kuş türü ve nesli tükendiği halde yeniden aramıza katılmayı başarmış özel bir kuş, Ak boyunlu su tavuğu. İngilizce adıyla White-Throated Rail, bilimsel adıyla Dryolimnas culvieri.
Ç: Aslında bu dostumuz IUCN’in kırmızı listesinde ‘Asgari endişe’ kategorisinde ancak çok ilginç bir hikayesi var, dolayısıyla ele almak istedik.
Ak boyunlu su tavuklarına, bugün, Komorlar, Mayotte, Madagaskar ve Seyşeller’de rastlanıyor. Bu adalarda onları yiyecek yırtıcılar olmadığı için uçma yetilerini yitirerek evrimleşmişler dolayısıyla göç etmiyorlar. Otlarla kaplı ormanları mesken ediniyorlar. Küçük yumuşakçalar, küçük hayalet yengeçler ve küçük böceklerle besleniyorlar.
Bilim insanları, nesli tükenen ak boyunlu su tavuğunun “tekrarlayan evrim” (iterative evolution) diye adlandırılan süreç sonucu ikinci kez ortaya çıktığını söylüyor. Tekrarlayan evrim, aynı ortak soydan, aynı veya benzer yapılar farklı zamanlarda evrimleştiğinde meydana geliyor.
V: Yani, bir canlı aslında ayrı zamanlarda iki kere ortaya çıkıyor.
Ç: Kökenleri Madagaskar’a dayanan su tavuklarının aileleri, Madagaskar’dan ayrılıp diğer adalarda da koloni kuruyorlardı. Aldabra’da koloni kuran ak boyunlu su tavuklarının nesli, suların yükselmesi ve adanın sular altında kalması nedeniyle tükendi. Yaklaşık 100 bin yıl önce, deniz seviyeleri yeniden düşünce, su tavuğu ailesinin bir kolu yine bu adayı mesken edinip bu türe evrildi. Araştırmacılar, bu olayın öncesinde ve sonrasında yaşamış su tavuklarının kemiklerini karşılaştırarak, evrimin 2 kez gerçekleştiğini buldu.
V: Londra Doğa Tarihi Müzesi’nden paleontolog ve baş araştırmacı Dr. Julian Hume bu durumu şöyle açıklıyor:
V: "These unique fossils provide irrefutable evidence that a member of the rail family colonized the atoll, most likely from Madagascar, and became flightless independently on each occasion,"
Ç: "Bu eşsiz fosiller, büyük olasılıkla Madagaskar'dan gelen su tavuğu ailesinin bir üyesinin adada koloni kurduğuna ve birbirinden bağımsız iki süreçte de uçamayacak biçimde evrimleştiğine dair kesin kanıtlar sunuyor.”
V: Deniz seviyelerinin yükselmesi, adaların sular altında kalması, bunlar kulağınıza tanıdık geliyor mu?
Ç: Tekrarlayan evrim her ne kadar umut vaat edici görünse de çok ender rastlanan bir durum. Yitirdiğimiz türlerin geri dönmesi için tekrarlayan evrime bel bağlayamayız. Bu türleri yitirmeden gerekli önlemleri almak, neler yapabileceğimizi sorgulamak ve hemen harekete geçmek durumundayız çünkü bilim insanları yitirdiklerimizin düşündüğümüzden çok daha fazla olduğu ve zamanımızın kalmadığı konusunda bizi uyarıyorlar!
V: Dinlediğiniz için çok teşekkür ediyoruz.
Programın illüstrasyonlarını sosyal medyada paylaşacağız. Bize Instagram ve Facebook’tan ulaşabilirsiniz.
V: Bugün Inti Illimani’dan El Pueblo Unido Jamás Será Vencido adlı şarkıyı dinleyeceğiz ve bu şarkımızı bugünkü dostumuza adıyoruz.
V: Ben Virginia Elena Patrone,
Ç: Ben Çiğdem Fidan.
V&Ç: Gezegendeki her şey! Çok güzelsiniz ve sizi seviyoruz!
