Bir zamanlar Adalar’da tiyatro

Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak, Kınalıada ve Büyükada başta olmak üzere, yaz aylarında İstanbul tiyatrolarının yaptıkları kent içi turnelerde adalara da geldiklerini biliyoruz. 

Büyükada

1880’lerden 20. yüzyılın başına dek yaz aylarında iki ayrı tiyatro mekânı bilinir: Biri bir bahçede bulunan tiyatrodur ve yeri saptanamamıştır. 

Öteki, kaynaklarda adı sıkça geçen ve bir gazinonun (İskele Gazinosu) dönüştürülmesiyle oluşturulan bir yer: İskele Tiyatrosu. Aslında, bir Rum’a ait olan büyük bir kahvehane burası, Rumca temsiller verilmekte, denildiğine göre iskelenin sağında kalıyormuş. Atina Tiyatro Müzesi’nde bulunan bir oyun ilanında adı geçmekte.  

Öte yandan Sermet Muhtar Alus anılarında, 1905-1910 yıllarında, “hemen iskelenin sağında kalan bir gazinoda” zaman zaman Beyoğlu kumpanyalarının gelip temsil verdiklerini yazar. Küçük bir sahnesi varmış, tiyatro oyunlarının yanı sıra ince saz konserleri de verilirmiş.

Ayrıca:

• - 1873→1963: Profesyonel ve amatör topluluklarının Rumca temsiller verdikleri bilinir; Apoyevmatini gazetesinden ilânlar var. 
• - 1892’de dönemin önemli tiyatro kişiliklerinden Oksen Şahinyan’ın kurduğu Operet Topluluğu temsil verir.
• - 1897-1898: Ahmet Fehim’in anılarında, onun da içinde bulunduğu Mınakyan’ın (döneme damgasını vuran tiyatro sanatçısı) kumpanyasının B.adaya turneye geldiğini öğreniriz. 
• - Vasfi Rıza Zobu, Büyükada’nın Yat Kulübü’nün (bugünkü Anadolu Kulübü) bahçesinde “Adalar Revüsü”nü oynamış. 
• - Büyükada ve Heybeliada’da bir tek Batı tarzı tiyatro oynanmaz. Yıllar boyunca bir cambazhanede her gece bir şov ile bir komedi sahnelenir. Birçok ünlü tiyatrocu, müzisyen de burada gösteri yapar: Dümbüllü, Raşit Rıza, Müzeyyen Senar, Ferdi Tayfur…

Heybeliada

Pek bilgi yok. 

1951’de bir Rum’a ait olan ve oldukça popüler bir kır gazinosunda (Sofianos), dönemin ünlü Yunan operet yıldızı Zozo Dalmaz sahneye çıkmış. Burasını sonradan Deniz Kuvvetleri istimlak etmiş.

Burgazada

Pek bilgi yok. 

1900-1914 yıllarında Antigoni Palas otelinde Kukla-Karagöz gösterileri yapıldığı bilinir.

Kınalıada

• - Atamyan tiyatrosu

Caminin karşısında, ahşap bir yapı (1891). Dönemin ünlü Shakespeare oyuncusu Bedros Atamyan’ın adını taşır. Haftada iki gün temsiller verilirmiş. Yine dönemin tanınmış tiyatrocularından Fasulyacıyan, Mınakyan, Bengliyan gibi kişilerin toplulukları burada sahneye çıkmış; ayrıca, Muhsin Ertuğrul’un dostu, sahne arkadaşı Vahram Papazyan da bu tiyatroda birçok Shakespeare oyunu sergilemiş. Atamyan tiyatrosunda konser, resital, toplantı benzeri etkinlikler de yapılırmış. 

• - Akasya sinemasında tiyatro gösterileri yapıldığına dair 1953 tarihli bir davetiye var.
• - 1945’de Oksen Şahinyan’ın topluluğu sahilde oynar.
• - Ünlü besteci Dikran Çuhacıyan “Proti Polka” adlı yapıtını Kınalıada için besteler.
• - Burada da bir İskele Gazinosu’na rastlarız. 1940-1950’lerde Naşit Özcan, İsmail Dümbüllü gibi tulûatçılar temsil vermişler. 1985’de yanmış.
• - Daha çok palyaço ve komik sanatçılar gösteri yaptığı bir de Cambazhane varmış.

Kaynakça

Geçmişten günümüze İstanbul tiyatroları III (Fakiye Özsoysol, Metin Balay). YKY, İst. 2011

Osmanlı ve Türkiye tiyatrosunda Şahinyanlar (Nesim Ovadya İzrail). Bgst Yayınları İst. 2018

Proti’den Kınalı’ya (Orhan Şevki). Sel Yayıncılık, İst. 2004

Hagop Ayvaz arşivi (Hrant Dink Vakfı)