Neden Haşim Haşimi? Ortadoğu'da uluslararası siyasi hesapların keskinleşmesi, yeni oluşumların şekillenmesi, Kürt sorununu da uluslararası planların önemli bir parçası yaptı. Kuzey Irak'ta gayriresmi olsa da bir Kürt devletinin kurulması, İran, Suriye ve Türkiye Kürtlerinin ciddi bir biçimde ilgisini çekiyor. Artık Kürt sorunu hiçbir devletin kendi sorunu değil. Ortadoğu'yla ilgili büyük hesapların vazgeçilmez bir parçası Kürt sorunu. Türkiye de kendi içindeki Kürt sorununun şu anda ne durumda olduğunu, nasıl gelişeceğini ve neler yapılması gerektiğini anlamak için bütün bölgeye bakmak zorunda. Kuzey Irak'ı ve Barzani'yi yakından tanıyan ve bölgenin seyit ailelerinden Haşimilerin önde gelen üyesi olan, Refah ve ANAP'tan iki dönem milletvekilliği yapan en önemli Kürt siyasetçilerimizden Haşim Haşimi'ye, Kuzey Irak'taki gelişmeleri, PKK-Barzani ilişkisini, İran'ın Kandil'i niye bombaladığını, PKK'nın gücünü ve Güneydoğu'daki son gelişmeleri sorduk. Geçen hafta Türkiye'nin Kuzey Irak sınırını bombaladığına dair bir haber verdi radyolar. Daha sonra bu habere hiçbir yerde rastlamadım. Sizin bir bilginiz var mı? Türkiye Kuzey Irak sınırını bombaladı mı?
Kandil sadece bir dağ değil ve orada sadece PKK'liler yok. Kandil'de onlarca Kürt köyü var. Bu köylerin Türkiye tarafından bombalandığını Iraklı Kürtler açıkladı. Bunlar, sıcak takip adı altında 20 yıldır sık sık yapılan şeyler zaten. Ama birçok hadise basına yansımıyor. Bu da onlardan biri. Yalnız şunu bilmeliyiz. Yanı başımızda artık eski Irak yok. Yeni bir Irak var. Yeni bir yapı, yeni bir durum var. Bu tür sıcak takipler geçmişte bir sonuç getirmedi. Türkiye bu soruna sadece güvenlik açısından mı bakacak hâlâ? Yeni bir şey ortaya koymayacak mı?
Türkiye'nin Kandil Dağı'nı bombalaması Barzani'yi rahatsız eder mi?
Eder. Buna, Amerika, İngiltere ve AB de tavır koyar. Kandil'e girmek, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Kuzey Irak'a girmesi demektir. Dünya buna sıcak bakmaz. Bu operasyondan tabii en çok Irak Kürtleri rahatsız olur. Silahlı çatışmayı istikrarları açısından uygun görmezler. Türkiye'nin Kandil'e girmesi zordur ve bir faydası da olmaz.
Barzani'nin PKK hakkında ne düşündüğü konusunda fikriniz var mı?
Kendi coğrafyasında yabancı güçleri istemiyor. Kürtler geçmişte kendi aralarında çok çatıştılar ve şimdi çatışmıyorlar. Artık Kürtler bir daha da kendi aralarında çatışmazlar. Çünkü Kuzey Irak'ta eski dönem yok. ve Barzani de bölgenin başkanı olarak Kürtlerle çatışmama noktasında. Hem eski şartlar yok, hem de toplum yakaladığı istikrarın bozulmasını istemiyor ve Kürtler arası çatışmayı kabul etmiyor. Çünkü Kuzey Irak'ta huzur ve barış var. Artık orada insanlar ölmüyor. Kuzey Irak kalkınıyor, bölgeye dışarıdan sermaye giriyor.
Kürtler birleşme sayesinde, Irak'ta Şii ve Sünni Araplara karşı bir güç sağlamışken kendi aralarında tekrar çatışıp güçlerini kaybetmek istemiyorlar. Öyle mi?
Evet, aynen doğrudur. PKK'ye gelince... Bir projeden söz ediliyor. PKK lider kadrosunun Avrupa'ya gönderilmesi, suç işlememiş olanların da Türkiye'ye getirilmesi ve bir genel af çıkarılması tartışılıyor. Tarafların buluşmalarında, MİT Başkanı'nın Barzani'yle görüşmesinde bunlar konuşuldu. Bence bu proje başarılı olmaz.
PKK'nın tasfiye edilmesi projesi bu. Niye başarılı olmaz? PKK tasfiye edilemez mi?
Bu, Kürt sorununa çözüm getirmez. PKK, Kürt sorununda bir sonuçtur. Kürt sorununa sebep değildir. Türkiye, Kürt sorununa sadece şiddet ve terörün önünü kesiyorum diye bakarsa tarihi bir yanlış yapar. Kürtlerin geçmişinde birçok başkaldırı oldu. O zaman PKK yoktu. Kürt sorununa demokrasi içinde bir çözüm düşünülmelidir. Yoksa her geçen gün ülkemizde Kürt sorunu, Türk-Kürt sorunu haline geliyor.
Kürt sorunu nasıl çözülebilir?
Şiddet ortamında yetişmiş kalabalık bir nesil var. Bir afet, bir dram yaşanıyor. Devlet Kürt sorunuyla yüzleşmeli. Kürt sorunu Türkiye'nin kendi toplumsal ve siyasal dinamikleriyle çözülmeli ve Ortadoğu'daki yerli siyasal dinamiklerle birlikte hareket edilmeli. Türkiye ancak tanıyarak, kapsayarak bölgede etkili olabilir. Yoksa şunu, bunu tasfiye etmekle, terör bağlamında PKK'yi bitirmekle sorun çözülmez. Kürt sorununu başka coğrafyalara, kurumlara havale edersek, yok koordinatör ata, yok şunu yap diyerek, bu sorunu başkasına çözdürmeye çalışırsak, Amerika da, AB de Kürt sorununu bize karşı koz olarak kullanırlar.
Peki Barzani, PKK'yı daha sonra yapacağı pazarlıklarda kullanacağı bir koz olarak mı görüyor?
Barzani PKK'yi kullanıyor demem. Ama herkes herkesi kullanır Ortadoğu'da. Bir petrol bölgesi olan Ortadoğu'nun yapısı ve siyasi dinamikleri sebebiyle, orada herkes herkesle siyaset yapar. Peki şimdi İran niye Kandil'i bombalıyor, PKK'yle savaşıyor? Çünkü o, Türkiye'nin Amerika'yla birlikte İran'a karşı işbirliğini engellemeye dönük bir atak yaptı. İran, Türk kamuoyunun PKK konusunda hassas olduğunu biliyor. Biz yıllardır Amerika'ya 'Gel yardımcı ol, PKK'yı bitir' dedik. Bir şey çıkmadı. Şimdi İran Kandil'i vurmaya başladı.
İran, Kandil'i sadece Türkiye'yi kendi yanına çekmek için mi bombalıyor, yoksa Amerika PKK'yı İran'a karşı kullandığı için mi?
İkisi de... İran Kürt bölgesinde PEJAK diye PKK'nin bir kolu örgütlendi. İran Kürtlerinin oluşturduğu bu PKK'yi Amerika kullanıyor. İran devletiyle PKK arasında yaşanan çatışma sebebiyle, şu anda PKK'ye İran Kürtlerinden ciddi bir katılım oluyor. Bakın... Kürt meselesi bir Ortadoğu meselesidir. Ortadoğu haritası çizilirken, hiç kimse Kürtlere bir şey sormadı. Sınırların yeniden çizilmesinden söz etmiyorum ama, şu bir olgu ki, devlet olarak Türkiye, İran, Suriye ve Irak kendi Kürtlerine bir gelecek sunmadı. Kendi aralarındaki görüşmeler ve paktlar, hep Kürtlerin hakları değil, Kürtlerin yokluğu üzerine yapıldı.
K. Irak'ta PKK'nın etkisi nedir?
Etkisi olmaz olur mu? Bir temsil kabiliyeti ve gücü olan, kurumlaşması olan bir yapı bu. Gerçi Kuzey Irak'ta kurduğu siyasi partiler gelişmedi ve orada PKK'nin ciddi bir etkinliğe sahip olması ihtimali yok ama.. PKK geçmişteki Kürt isyanlarından farklı bir özellik taşıyor. Binlerce militanı, gerillası var, televizyonundan dergi ve gazetelere, şirketlere pek çok kurumu var. İlk kez birçok devlette örgütlenen, sadece Irak'ta, Lübnan'da, Suriye'de değil, Avrupa'da kurumlaşan bir yapı bu. Bir de Kürtler arasında ilk kez feodal yapıya dayanmayan bir hareket bu. Bu çizgiyi temsilen de içeride bir siyasi partisi, medyası var. Biz bu temsil gücünü görmeden bu meseleye bir çözüm getiremeyiz.
PKK Irak'ta niye gelişemez?
Dünyadaki en başarılı, en büyük organizasyon devlettir. K. Irak'ta devletleşmeyi Irak Kürtleri yapıyor.
Amerika, Kuzey Irak'ta PKK'nın varlığından memnun mu?
Onu diyemem. Amerika, PKK terör örgütüdür tanımlamasını hiç değiştirmedi ama... Ortadoğu projesi bağlamında İran'a karşı PKK'nin varlığından rahatsız değil. Murat Karayılan Kandil'de yeni bir basın toplantısı yaptı. Açıkça 'ABD dolaylı olarak bizimle irtibatta' dedi. Karayılan, ateşkesten de bahsetmiş. Amerika, PKK'nin Türkiye'ye zarar vermesini istemiyor. Çünkü Avrupa'ya giden enerji yolu Türkiye'den, Kürtlerin yoğun olduğu bölgeden geçiyor. Aslında şunu görmek lazım. PKK ideolojik olarak değişti. Çatışma süreci yaşanmasına rağmen ayrılıkçı olmadığını ortaya koydu. PKK, cumhuriyetçi ve laik oldu. Devlet bunu görmeli, 2 milyon oy alan DTP'yi yok saymamalı. Bu gerçekçi olmaz. DTP cesur, inandırıcı bir çizgi tutturamadı ama devlet onunla ilişkiyi koparmamalı. Tabii bu arada devlet de değişti. Kürt yok noktasından Kürt var noktasına geldi. PKK de bunu görmeli, silahı bırakmalı.
Peki, Kandil'i bombalayan İran'ın Kürt politikası nedir? Bir kere İran'ın PKK'yle çatışması, İran Kürtlerinin PKK'ye katılımını artırıyor. İran'ın Kürt sorunu büyüyecek. Geçmişte İran'ın Kürt aydınları akıllı bir politika üretemedi. Humeyni, Şah devrildikten sonra Kürtlere otonomi önerdi. Avrupa'da yaşayan bazı Kürt aydınlarının baskısıyla bu öneri reddedildi. İran devletinde Kürt, Kürdistan sözcükleri alerji yaratmaz ama bugün artık İran'da kararına itiraz edilemeyecek Humeyni gibi bir adam yok. Ayrıca Irak'ta kurulan yapı, Türkiye, Suriye gibi İran Kürdünü de etkiliyor.
Barzani'nin İran'la ilişkileri nasıl?
Kürt hükümetinin bütün komşularıyla iyi geçinme politikası var. İran'la da ilişkileri iyi. Barzani'nin Suriye ve İran ziyaretleri oldu. En üst düzeyde ağırlandı. İran, Kuzey Irak'ta siyasi bürolar açtı. Kuzey Irak'taki resmi törenlere katıldı. Bakın... Ben Türkiye'nin yurttaşıyım. Bir kez belediye başkanlığı, iki kez de milletvekilliği yaptım. Barzani'yi yakından tanıyorum ve geçmişte cefa çekmiş biri olarak meselenin çözümü için katkı sunmak istiyorum.
Siyasi açıdan Barzani'nin Kürt vatandaşlarımızdaki etkisi nedir?
Türkiye'deki Barzanicilik tarihseldir ve Mesut Barzani'den kaynaklanmıyor. Babası Mustafa Barzani'den kaynaklanıyor. Mustafa Barzani'nin Irak dışındaki Kürtler üzerinde etkisi geçmişte ciddi boyutlardaydı. Ama PKK'nin çıkmasıyla, Türkiye'deki KDP sempatizanları çok azaldı. Ancak Birinci Körfez Savaşı'ndan sonra Irak Kürtlerinin oluşturduğu yönetim anlayışı ve kurumlar, Türkiye, İran ve Suriye Kürdünün dikkatini çekti. Son olarak ABD'nin Irak'ı işgaliyle yaşanan yeni dönemde, Kuzey Irak'ta kurulan Kürt federe hükümeti de Kürtler arasında memnuniyet yarattı ve onlar için bir cazibe merkezi oldu. Öyle ki, birçok Güneydoğulu firma Kuzey Irak'la iş ilişkisi kurdu ve bir iş sektörü oluştu. Ama şimdi durum değişiyor.
Ne oluyor, şimdi ne yaşanıyor?
Özellikle MİT Müsteşarı'nın Kuzey Irak'a gitmesinden sonra benim görüşüme göre bir mutabakat sağlandı. Beş-altı aydır yeni bir yaklaşım, yeni bir siyaset başladı. Irak Kürt devleti, önemli altyapı ve üstyapı ihalelerini, petrolle ilgili büyük projeleri artık Türk devletine yakın Türk firmalarına veriyor. Ekonomik ilişkiler, gerginliği azaltmanın, ilişkileri yumuşatmanın bir aracı olarak kullanılıyor.
Ortadoğu'yu ve Kuzey Irak'ı en iyi bilenlerden biri olan Cengiz Çandar, kendisiyle yaptığım söyleşide bana ' Türkiye'de Kürt siyaseti içinde PKK'lı olmayan ya da PKK'ya karşı olanların genelde hepsinin Barzanici olduğunu söyledi. Buna katılıyor musunuz?
Barzani'ye ciddi bir sempati var. Büyük ölçüde hepsi Barzani'ye sempatiyle bakıyorlar. Barzani, Talabani'den daha fazla bir Kürt milliyetçisi duruş sergiliyor ve bu da her ülkede Kürt aydınları tarafından sempatiyle karşılanıyor. Kuzey Irak'ta devletleşmeye giden bir yapının bölge Kürtlerini etkilememesi mümkün değil. Ama Güneydoğu'nun hepsi Barzanici, KDP'ci oldu demek de değil bu. Ayrıca Barzani Nakşibendidir. Nakşibendilik, Türkiye'de Kürtler arasında ciddi bir aidiyettir ve Nakşibendiliğin Güneydoğu'ya yayılması Kuzey Irak'tan olmuştur. Bir de bu bağlar var. Biraz önce söyledim. Ortadoğu'da ve Kürtler arasında mezhep, tarikat ve aşiret bağları çok önemlidir. Halen Irak'ta dini kimlik, etnik kimliğin önünde. Mesela sayıları 800 bini bulan Şii Kürtler, seçimlerde Kürtlere oy vermediler, Şiilere oy verdiler. Şii Türkmenler de Türkmen partilerine değil, Şiilere oy verdi.
Türkiye'de Kürt vatandaşlarımız arasında da dini kimlik etnik kimliğin önünde mi?
Kürtler dindar ve muhafazakârdır. Bu, bir Ortadoğu gerçeğidir. Kürtler arasında şeyhlik, tarikat, mezhep ilişkisi kuvvetlidir ama PKK'nin patlamasıyla etnik kimlik öne çıkmıştı. Kürtler son dönemdeki çatışmayı benimsemeyince ve DTP'nin de dar çerçeveli siyaseti boşluk yaratınca, şimdi Güneydoğu'da dini kimlik öne çıktı. Boşluğu, dini hassasiyetleri ön plana çıkan güçler dolduruyor. Öyle ki... Dini hassasiyetleri işleyen insanlar şimdi bölgede çok güçlü konuma geldi. Güneydoğu'da onlarca vakıf ve dernek kuruldu. Karikatür ve Peygamber'e sevgi mitinglerine 100 bini aşkın insan katıldı. İsrail'e protesto mitinginde de 85 bin kişi vardı. Bu mitingleri bu vakıf ve dernekler düzenledi. Bunlar herhangi bir siyasi partinin çizgisinde değiller. Bunlar bu mitinglerde AK Parti'yi ve hükümeti eleştiriyorlar.
Kim kurdu bu vakıf ve dernekleri peki?
Bunu tam araştırmadım. Ama tarikatlar da bundan rahatsız. Bu dernek ve vakıfların kendi dergileri, yayınları var. Düzenledikleri mitinglere yüz binler katılıyor. Bu, ciddi bir mesajdır. Dini ön plana çıkaran hareketler, örgütlenmeler arttı Güneydoğu'da. Kürt aydınları bunun farkında değil. Çünkü halktan kopuklar. Dindarlık ve muhafazakârlık bu bölgenin gerçeğidir. Selamet, Refah, Fazilet, AK Parti çizgisinin Batı'da oyu yüzde 1.5 olduğunda bile bölgedeki oy yüzdesi hiçbir zaman yüzde 15'in altına inmedi. Ayrıca dini değerleri ön plana çıkaran siyaset sadece Doğu'da, Güneydoğu'da değil, Irak Kürt bölgesinde de yükseliyor. Talabani'nin bölgesinde Talabani'in partisinin alternafiti artık Barzani'nin partisi değil, İslamcı partiler oldu. Aynı şekilde Barzani'nin bölgesinde de İslamcı partiler ikinci sırada.
Kuzey Irak'taki İslamcı partiler, 'dini değerleri ön plana çıkaran hareketler' olarak yumuşak bir biçimde tanımlanamaz ki. Kuzey Irak'takiler Müslüman Kardeşler çizgisinin, radikal İslam'ın partileri değil mi?
Evet... İslamcı... Bizim bölgede de bu yayılma söz konusu. Dini değerleri ön plana çıkaran bir anlayış, bir İslamcı akım bu. Bu akım Amerika'ya ve İsrail'e tepkiyle gelişti. Hiç kimse buna bugüne kadar değinmedi. Çok hassas bir şey yaşanıyor Güneydoğu'da.
Güneydoğu'da da Müslüman Kardeşler mi güçleniyor?
Ben öyle bir suçlama yapamam ki. Evet cevabını versem, onlar bana 'hayır, biz dini değerlerimizi ön planda tutuyoruz' diyecekler. Örnek olarak söylüyorum bunu. AKP'den daha fazla dine vurgu yapan bir akım bu. AKP'nin, İsrail, Amerika ve AB'yle ilişkilerini eleştiriyor. Şu anda ortada bir parti yok ama vakıf, dernek gibi sivil toplum kuruluşlarıyla çok etkili olan ciddi bir akım var.
Güneydoğu'da İslamcı siyaset hızla tırmanıyor. Öyle mi?
Evet. Hiçbir siyasi, siyasi parti ve basın bunu dile getirmedi. Boşluğu DTP yarattı. Kürtleri kapsayıcı olmadı. Dini hassasiyetleri dikkate almadı.
Türkiye, K. Irak'taki Müslüman Kardeşler'i temsil eden siyasi partileri destekliyor mu peki?
Türkiye bu partilerle yakın işbirliği içinde. Bunlar, devletle görüşüyorlar.
Yakın bir gelecekte Kuzey Irak'ta neler olmasını bekliyorsunuz? Kuzey Irak'la Türkiye'nin bir tür federasyon kurmasından söz eden haberlere rastlıyoruz. Barzani böyle bir ihtimale nasıl bakar?
Buna 'büyük proje' deniyor. Gerçekçi değil bu. Irak Kürt hükümeti, kazanımlarını riske atmak istemiyor. Ayrıca Irak Kürtleri çok acı çekti. Kimse Kürtlere 'Hafızanızı unutun' diyemez. Ayrıca Barzani böyle bir federasyona sıcak bakmaz. Türk Kürdünün nüfusu Irak Kürdünden fazladır. Türkiye'nin Kürt bölgesinde en güçlü temsili olan siyasi akım PKK'dir. Ayrıca Barzani, hep söylüyor. 'Şu anda bağımsızlık bizim için gerçekçi değil ama şartlar oluşursa bu Kürtlerin hakkıdır' diyor.
