Düşe Kalka Büyümek (Yankı Yazgan, Kasım 2003, Epsilon Yay.) kitabının giriş bölümünden

Çocuklu hayat: “Baba, bak öldürdüm onu....Yavru karıncayı öldürdüm,” diyerek kızım yanıma geldi. Üç ile dört arasında bir yaştaydı, tam hatırlayamıyorum. “Ama, babası çok üzülür şimdi,” gibisinden klasik bir cevap verdim, şaşkınlıkla. Onun cevabı silkeleyiciydi: “Merak etme, üzülmesin diye onu da öldürdüm.” Çocuklarımdan aldığım ve alacağım sayısız dersten birisiydi; hepimizin içinde taşıdığı, ama bir şekilde farketmediği cinsten, duyguları, dürtüleri, kaygıları, tutkuları çıkartıp güzel-çirkin bakmadan önüme koyarlar. Şimdi biraz daha kontrollular; eski çılgınlıklarını çok özlesem de büyümelerinin bir kanıtı deyip, giderek daha uzakta kalan küçüklüklerini anarak avunuyorum.

Sanki çok büyümüşler gibi bir ifade kullandığımın farkındayım. Aslında, bu satırları yazdığımda, çocuklarım henüz 5.5 ve 8 yaşındalar; son 9 yılda hayatımıza girişleriyle birlikte o kadar çok şey değişti ki... Kendileri de dahil. Her ay, her yıl, aylarca ve yıllarca zaman dilimlerini dolduracak yoğunlukta geçiverdi.

Çocuklu hayat, “dünyanın en zevkli, en zor, en kolay, en eğlenceli, en hüzünlü, en karmaşık...” gibi sıfatlarla anılabilir. Hiçbirine itirazımız olamaz. Hepimiz çocuktuk, yetişkin olana kadar da işin sadece çocuklar tarafından görünen kısmını anlayabildik. Bir çocuktan daha fazlasını bekleyemem. Yetişkinlerin çocuklarından ne bekleyebileceklerini öğrenmeleri, onlardan beklemeleri ve beklememeleri gerekeni anlayabilmeleri çocuklu hayatın “mutluluk formülü” olabilir mi? Böyle formüllere pek de inanmam, on adımda annelik, kırk adımda babalık gibi; ama, çocuğu anlamaya çalışmak çocuklu hayat için değişmez bir ilke olabilir. Bu ilkeyi uygularken tutulacak bir çok yol var.

Çocuğumuzun davranışlarını, duygularını ve düşüncelerini anlayabilmek, ona yardımcı olabilmek, düzeltmek, desteklemek, onunla iyi bir ilişki kurabilmek için en iyi başlangıç noktasıdır.

Çocukları anlamanın yollarından birisi, her şeyin göründüğü gibi olmayabileceğini akılda tutmak. Çok kızgın ve öfkeli bir çocuk aslında üzgün ve kırgın olabilir. Canı sıkılan bir çocuğun kafasının dağınık, o sebepten de zevk alabileceği şeylerden nefret eder vaziyette olabileceğini düşünebiliriz. Kötü ya da acı bir olay anında kendini kontrol edebilen, fazla sarsılmış gözükmeyen bir çocuğun, asıl sıkıntısını bir süre sonra gösterebileceğini akıl edebiliriz. Monopoli oynarken kart çaldığında, bunu bir hırsızlıktan ziyade, kaybetmeye tahammülsüz, başka yoldan kazanabileceğine inanamayan bir çocuğun davranışı olarak görebilirsek, tepkimizi daha uygun gösterebiliriz.

Her akşam aynı hikâye. Oğlumu yatağına yatırdığımda, uyumadan önceki son isteği hiç değişmiyor: “Bu gece yanınızda yatabilir miyim?”  Yok, anne-baba ile küçük çocuk birlikte yattıklarında büyük felâketler olacağına inananlardan değilim. Oğlumun ter kokusunu burnuma çekerek, tekmelerini karnıma yiyerek uyumaktan çok da hoşlanıyorum. Yine de “hayır,” diyorum, “herkes kendi yatağında uyuyacak.” İçimden bir ses “N’olur ki?” diyor. “Sabah kalkınca gelirsin,” diye sınırımı yumuşatıyorum. “Ama baba”, diyor, “bu haksızlık. Bak, siz iki kişi yatıyorsunuz annemle. Biz niye tek başımıza yatıyoruz ki, eğer büyüyünce tek başımıza yatmayacaksak?”

“Bu yaz en çok kitabı kim okudu bakayım?” sorusu ile “okuduğun kitaplarda neyi sevdin?” arasında ödül anlayışı açısından bence büyük fark var. Birisi, miktarı yücelten bir yaklaşımı temsil ediyor, diğer soruyu cevaplamak için anlamış olmak önplanda... Kitap listesini kabartmak kolay, hayali ihracata benzeyen bir yöntemle... Kitap okumanın bir zevk haline gelmesini imkansız kılabilecek cinsten.

Ödül nerede, ne zaman? Peki, ödülü nereye koyalım, ne zaman koyalım? Zor gelen, arzu edilmeyen bir şeyin yapılmasına; veya, o zor şeyi yapmak için kolay ve zevkli bir şeyden vazgeçmeye, ödül verebiliriz, vermeliyiz. Ödül ne olmalı, uzun bir konu; ama cenneti vaadedecek değiliz elbette. O ödül, bizi aşar. 

Klişelere kapılmaksızın. Ön plana çıkmayı başaran çocukların takımlara seçildiği, müsamerelerde yıldızlaştırıldığı okul aktiviteleri, ‘beceremeyen, yeteneksiz, pasif’ diye bilinenleri hep arkada tutarak cezalandırıyor. Sonra da, ‘her çocuk bizim için değerli’ sözlerini işitiyoruz. Klişeler, klişeler... Ezberci eğitim, öğrencileri ve geçmişte öğrencisi olmuş eğitimcilerini kendi geliştirmedikleri klişelere mahkum edip, onları değişik kılıflarda bize geri sunuyor. Özgür ruhlu çocuklardan söz edip, kendilerine verilen soruları ve cevaplarını ezberleyerek sınavda başarı sağlayan çocukları baştacı eden bir eğitim tarzıyla nasıl başa çıkacağız?

‘Özgüveni bol olsun.’ Anne-babaların dileklerini şöyle bir anketleseniz, en başa şunlar geçer: Zayıf olmasın, ezik olmasın, özgüveni bol olsun...  Çocuğunun göz kırpma tiklerinden niye rahatsız olduğunu sorduğumda, bir anne, onun özgüvensiz, zayıf birisi gibi gözükmesinden, başkalarının ne düşüneceğinden duyduğu endişeyi dile getiriyor. Zayıf görülmek, yetersiz bulunmak istemiyoruz. Ama, zayıflıklarımız ve yetersizliklerimiz var. Kendi değerimizi bilmek, zayıf ve yetersiz kaldığımızı kabul etmekten geçiyor. Bunun yıllar içinde ve yıllar sonra gerçekleşeceğini de baştan bilelim. Kabullenme, zayıf ve yetersiz kaldığımız alanlarda uğraşmaktan alakoyacaktır, diye düşünebilirsiniz. Tam tersi, zayıflıklarımızı kabullendiğimiz, sınırlarımızın nereden geçtiğini farkettiğimiz ölçüde, sınırları zorlayıp aşmamız mümkün... Aksi durum, aşmak ya da mücadele etmek değil, debelenmek oluyor. Hem büyükler, hem çocuklar için geçerli bu durum.