Cilalı İbo Karşınızda!

Türk sinema tarihinde özel bir yer edinmiş önemli tipleri içeren bir antolojide hangi isimler yer alır? Ayrıntılı bir araştırma yapmadan ilk aklıma gelenleri sıralıyorum: Bican Efendi (Şadi Fikret), Horoz Nuri (Vahi Öz), Şöför Nebahat (Neriman Köksal), Ayşecik (Zeynep Değirmencioğlu), Küçük Hanımefendi (Belgin Doruk), Adanalı Tayfur (Öztürk Serengil), Turist Ömer (Sadri Alışık), Keloğlan (Rüştü Asyalı), Bilo (İlyas Salman), Şaban (Kemal Sunal). Bu liste daha da çoğaltılabilir. Hele tek bir filmde kalmış ama etkili olmuş tipleri de listeye eklersek iyice uzar. Ama bütün bu isimlerin üstüne eklenecek, Türk sinemasının son 30-35 yılı boyunca beyaz perdede hiç eksik olmamış bir tip daha vardır: Cilalı İbo. Feridun Karakaya kendi adıyla değil, yarattığı bu tiple anılır. Sevimli bir boyacı çocuğundan türeyen bu tip, aynı tavır ve diyalekti koruyarak onlarca filmde ayrı ayrı kişiliklere girmiş ve seyircinin gönlünde önemli bir yer edinmiştir. Masal kahramanlarından Mike Hammer'a, Teksas kovboylarından Tophane kabadayılarına, Tarzan'dan Hitler'e kadar; Cilalı İbo'nun girmediği kılık kalmamıştır. Filmlerde bu birbirinden değişik kahramanların postlarına bürünmesine rağmen, Cilalı İbo kişiliği her zaman postun altında saklı kalmış, seyircisiyle bağını hiç koparmamıştır. Feridun Karakaya'nın kendi benzetmesiyle Cilalı İbo "İbiş ile Arlechino arasında" bir yerlerde saklıdır. Bizzat kendisine başvurarak Cilalı İbo’nun hikâyesini bize anlatmasını istedik. Artık koltuklarımıza yaslanarak filmimizi seyredebiliriz. Evet başrolde Feriduh Karakaya ve işte otuz iki kısım tekmili birden: ‘Cilalı İbo Karşınızda!’Hayatımı anlatayım mı istiyorsun? Hem de özetle? Vay başıma gelenler, nasıl becereceğim bunu? Dur bakayım...1929 yılında İstanbul Fındıklı'da doğdum. İsmet İnönü İlkokulu, Ortaköy Gaziosmanpaşa Ortaokulu, Kabataş Lisesi... Son sınıfta tüm liseler elele verip beni mezun etmeye çalıştılarsa da bir türlü beceremediler. Ben iki dersten takıntılı olarak askere gittim. Yıl 1952... Okulu bitirsem yedek subay olacağım ama, o zaman subaylık için sıra var. İki yıl beklemem gerekiyor. Bense acele ediyorum. Derdim, askerliği er olarak yapıp bir an önce Şehir Tiyatrosu'nda kadroya girmek. O zamana kadar yövmiyeli elemanım.Tiyatroculuğa ne zaman mı başladım? Böyle sorsana işte... Okulları filan karıştırmaya ne gerek var? Efendim, benim tiyatroculuğum ortaokul birinci sınıfta okurken -yahu bu okul yine lafa bulaştı- başladı. Bir müsamerede sahneye çıkmıştım, Yahudi rolündeyim oyunda. Tesadüf, Necdet Mahfi Ayral da seyirciler arasındaymış. Oyundan sonra beni çok beğendiğini söyleyip, "gel evladım seni çocuk tiyatrosuna alayım," dedi. Ben de tiyatro hastasıyım. Şehir Tiyatrosu'nun çocuk oyunlarını hiç kaçırmıyorum. Şevkiye May, ablamın arkadaşı, onun adını verip Şehir Tiyatrosuna giriyorum. Kapıda idare amiri, nur yüzlü Ethem Baba, elinde düdük bizleri ikaz ediyor:"Patırdı yok, kimse çekirdek yemeyecek, beğendiğiniz yerde alkışlayacaksınız, ciklet çiğnemek yok. "Velhasıl biz ibadet eder gibi girip seyrediyoruz oyunları. Bütün oyunların baş izleyicisiyim. Oyun biter, herkes gider; ben Eski Komedi Sahnesi'nin arka tarafında oyuncuların çıktığı merdivenin başında beklerim. Çıkarken oyuncuları seyrederim, Ferih Egemen'i, Kadri Ögelman'ı, Necmi Hoy'u, Necdet Mahfi'yi... Onlara değebilir miyim acaba diye düşünür, ama hiç cesaret edemem tabii.. Herkes gibi benim de idealimde bir oyuncu var. Onun gibi olmak, onun gibi oynamak istiyorum. Benim ilahım Necdet Mahfi Ayral. Allahın büyüklüğüne bak, o da gelip beni müsamerede izliyor, beğeniyor ve oyunculuk teklif ediyor. Ben uçuyorum, göklerde dolaşıyorum!..Çocuk Tiyatrosunda mesleğe başladım1943-44 sezonu. Çocuk Tiyatrosu'nda "Bir Tiyatro Dersi" temsiliyle mesleğe girdim. Giriş o giriş... Çocuk Tiyatrosu denince küçümsenmesin sakın. O zamanlar çok mühim iş bu. Bir kere o kadar güzel oynanıyor ki, izdiham olmasın diye, çocuğuyla gelmeyen büyükleri içeri almıyorlar. Ses Operetinden daha fiyakalıyız. Herkes seyretmek istiyor bizi. Kadro müthiş! Büyük oyunların kadrosundaki, ünlü oyuncuların hepsi oynuyor. Ayrıca yepyeni ve ilerde Türk tiyatrosunun önemli isimleri olan gençler de buradan yetişiyor: Fatma Andaç, Jeyan Mahfi Ayral, Orhan Boran, Muzaffer Arslan, Nejat Saydam, Sedat Demir, Gazanfer Özcan, Gönül Ülkü, Hümaşah Cihan, Perihan Tedü, Perihan Yanal. Hepsi Çocuk Tiyatrosunda oyunculuğa başladılar. Hocamız Ferih Egemen'di. Bizi o yetiştirdi.Çocuk Tiyatrosu bir okuldu. Bazen bize alaylı derler. Okullu-alaylı ikilemine sokup sorarsan, evet biz alaylıyız. Ama ortada bir gerçek var. Derler ki konservatuar müthiş bir şeydir, ordan geçmeden oyuncu olunmaz. Hadi oradan! Kim böyle diyorsa onu eşekler tepsin! Arkadaş benim içimde yoksa, sen bana konservatuarda oyunculuk öğretemezsin ki! Konservatuar nedir biliyor musun? Hani sofraya oturur lüfer balığı yersin de, yanında garnitürü de vardır. Konservatuar işte o garnitürdür. Oyunculuk ise balıktır. Önce balık yenir. Balık olmadan garnitür için sofraya oturulmaz. Garnitür olsa iyi olur, ama olmazsa olmaz bir şey değildir. Özeti, benim içimde oyunculuk cevahiri yoksa konservatuar hiç bir şey yapamaz. Lüfer balığı olmadan karın doymaz. Yeteneğin yoksa, ne okursan oku, neyi hatmedersen hatmet, oyuncu olamazsın.

Adamın biri akrabandır, dostundur. Müşteşar yaparsın, bakan yaparsın, başbakan yaparsın. Yeteneksizdir, yanına iki adam verirsin, idare edersin. Ama yedi göbekten torpili de olsa, oyuncu olmayan bir kimseyi sahneye çıkaramazsın. Çünkü oyuncu sahnede seyirciyle karşı karşıyadır. Yalnız kendisidir, kimsenin hısmı kardeşi değildir. Seyirci beğenmedi mi, Allahın yeğeni de olsan işine yaramaz. Sahnede torpil olmaz. Ben alaylıyım ama oyuncuyum. Bütün bunları diyorsun da, konservatuarın aleyhinde misin Feridun? Haşa... Öyle bir şey demiyorum. Ama alaylı diye bizi reddetmeye kalkanlara bu sözüm. Şehir Tiyatrosu olmasa Türkiye Tiyatrosu da olmazdı...Lafı dağıtıyorum, farkındayım. Yine hikayemize döneyim. İlk iki sene bedava çalıştım Çocuk Tiyatrosu'nda. Ondan sonra sekiz lira aylık almaya başladım. Figüranız daha. Bir gün benim gibi az ücretle çalışan figüranlar bir köşede oturuyoruz. Aramızda bulunan Nejat Saydam hapşırdı. Hapşırığın nedeni olmaz. Ama Vasfi Rıza Bey oradan geçerken bunu duydu. Kim hapşırdı, diye sordu. Nejat, ben diye cevap verince, Vasfi Bey hepimize, "Bir hafta gelmeyeceksiniz," dedi. Niye dedik, "Sizde nezle grip var, bana da bulaşabilir" demesin mi! Biz bir hafta yevmiye alamadık, düşünebiliyor musun?

Bir gün de rahmetli, büyük aktör, İ.Galip Arcan Behzat Butak'la konuşurken, bizlere döndü,"Siz halinize şükredin, biz hem peynir ekmek yerdik, hem de dekorları sırtımızda taşırdık," dedi. "Baba" dedim, "Demek siz bir şey yapamamışsınız." dedim. Kızdı, ben hemen ekledim,"Bir şey yapmamışınız ki, biz hâlâ dekor taşıyıp ekmek yiyoruz. Tek farkı biz içine peynir de koyamıyoruz." Konuyu açlık faslına çekersek hikayeler bitmez. Ama şunu anlatmadan edemeyeceğim. Tiyatromuzun içinde hoparlörler vardı. Hepsi Muhsin Ertuğrul'un odasına bağlı, konuşulanları dinliyor. Bir gün oyundan önce bir köşeye çömelmiş ekmek yiyorum. Yediğim yavan ekmek ya; kimse görmesin diye de saklaya saklaya yiyiyorum. Bizim Kocakafa Nuri(Ergün) geldi, ne var lan ekmeğin arasında, diye sordu. Ben de "Tereyağı var, kaşar var," dedim. Birden atılıp almasın mı. Başladı yemeye, derken gözleri açıldı, "Bunun içinde bir şey yok" dedi, attı bir kenara ekmeği. Kızdım,"Ulan hayvan herif, para var mı da soruyorsun, ne var içinde diye, belli etmek istemedim ne yapayım," diyerek çekildim köşeme. Aradan üç dakika geçti geçmedi, hoparlörden Muhsin beyin ince sesi "Şevki" diye seslendi. Şevki bizim tiyatronun kapıcısı. Muhsin beyin adamı, yani tiyatronun herşeyinin sorulduğu adam... Muhsin bey,"Şevki, Feridun'u bana yolla.," diyor. Eyvah, ben Nuri'ye küfür ettim ya, duydu herhalde dedim... Yüreğim ata ata kapısını çalıp, içeri girdim. Otur dedi, oturdum. "Nasılsın, mektep nasıl gidiyor?" İyi dedim. Bir sessizlik. Muhsin bey, "Bana bir on kuruş versene," dedi. Cebimde bir kuruş bile yok. "Hocam paltomda şimdi gidip getiririm," dedim. "Yok otur yerinde, cebinden ver," dedi. Sustuğumu görünce, "Peki beş kuruş çıkar," dedi. O da yok. Bir kuruş? Gözlerimi yere eğdim iyice. "Peki oğlum git, beni seni çağırırım," diye kalktı. Çıkarken cebime bir zarf sıkıştırdı. İtiraz edecek oldum, kızdı. Çıktım dışarı, açtım zarfı, içinde tam 50 lira. Abi, bayılmak üzereyim! Dönüp kapıyı çaldım geri vermeye kalktım,  almadı. "Sen al onu, ben senin aylığından keserim," dedi. Bilse, benim aylığım 12 lira! Çıktım dışarı, ama hâlâ kendine gelebilmiş değilim. 50 lira bu! Dünyam terse döndü. İşte o koca Muhsin boşuna kocaman Muhsin Ertuğrul olmamıştır. Cilalı İbo'nun doğuşuGelelim Cilalı İbo'ya. Cilalı İbo, beni ben yapan olaydır. Aslında sinemayla tanışmam daha önce oldu. Önce Muhsin Ertuğrul'un Kızılırmak-Karakoyun filminde figüranlık yaptım. Konya Lezzet Lokantası'ndan gelen mükellef yemekleri hiç unutamam. Onca yıl film çevirdim, hiç bu kadar güzel yemekler yemedim setlerde. Neyse sinema işine bir bulaşan çıkamazmış. Benimki de öyle oldu. Setlerde çalışıyorum, fıkralar anlatıyorum. Makyörlük yapıyorum, Osman Seden'in asistanı olarak çalışıyorum. 1955 yılında Lütfü Akat'ın Beyaz Mendil filminde bir meczupu, dilsizi oynadım. Bu rolle karakter oyuncusu dalında ödül aldım. 750 lira da para kazandım bu filmden. Artık film başına bin lira isterim diye düşünüyorum. Sen misin bunu düşünen. Biz ödül aldık almasına ama, bir Allahın kulu yok bana rol veren. Yevmiyesi 2,5 liradan figüranlığı kabul edersen iş çok.