"Öncelikle 'boş alanlar'ın bir sentez olduğunu belirtmeliyim. Gerçekten de, 'soykırım' ya da imparatorluktan cumhuriyete geçiş dönemi olarak nitelenen, tarihteki o çok hassas zamanın bir sentezi."
Salt Galata'da açılan "Boş Alanlar / Empty Fields" sergisi Osmanlı döneminde yaşayan bir Alman-Ermeni bilim adamı, arkeolog, müzeci, arşivci ve jeolog Prof. Manissadjian'ın arşivine dayanan bir tarih araştırması.
Sergiye verilen ismi ise Küratör Marianna Hovhannisyan* şöyle açıklıyor:
"Öncelikle 'boş alanlar'ın bir sentez olduğunu belirtmeliyim. Gerçekten de, 'soykırım' ya da imparatorluktan Cumhuriyet'e geçiş dönemi olarak nitelenen, tarihteki o çok hassas zamanın bir sentezi."
Misyonerlik Faaliyetinin İzinde
Boş Alanlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküp Cumhuriyet'in kurulduğu dönemden American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) arşivindeki belgeleri temel alıyor. Sergi, Amerikan misyonerlik faaliyetlerinin bir sonucu olarak Merzifon'da kurulan Anadolu Koleji Müzesi'nin yüzyıldan eski doğa bilimleri koleksiyonu kataloğu odağında biçimlendirilmiş.
Tarih yazımında bir örnek: "John" Jacob Manissadjian
Beşerî bilimler müfredatını saha araştırmasıyla harmanlayan kolejde yapılandırılan bu müze, Anadolu coğrafyasında döneminin yegâne örneğini oluşturur. Koleksiyonunda yedi binden fazla numune bulunan müzeninin küratörü, annesi Alman olan Ermeni bilim insanı, botanikçi ve bitki koleksiyoncusu Profesör Johannes "John" Jacob Manissadjian'dır. Çalışmaları kapsamında uluslararası kurumlarla numune takası gerçekleştiren Prof. Manissadjian, el yazısıyla hazırladığı katalogda, müzedeki tüm numunelerin yanı sıra 18 vitrinin içeriğini ayrıntılarıyla tanımlamıştır. Prof. Manissadjian'ın 1918'de tamamladığı son küratöryel çalışması, ilk arşivsel çalışması hâline gelir: Müze kataloğu, bütünlüklü bir dünya koleksiyonunun bir kanıtı gibidir; aynı zamanda, içerdiklerinin bir gün dağılacak olması gerçeğine dair bir öngörüdür. Merzifon ve civarından Ermeni ve Rum çalışan ve öğrencileri bulunan Anadolu Koleji, personeli ve öğrencilerini kaybetmesinin ardından ilerleyen dönemde kapanırken müze koleksiyonu da akıbeti belirsiz bir şekilde dağılır.
Aghed'e rastlarken
Boş Alanlar, koleksiyonu parçalanmış olan müzenin izlerini, bir arşiv ve güncel bir kültür kurumunun oluşturduğu bağlamda konumlar. Arşivin sınıflandırma sürecinde tamamlanmayan belli alanlar 1915 Felaketi'nin [Aghed] etkilerini gösterir; bu boş alanlar, yarım kalmış ontolojik ve epistemolojik araştırma alanlarına karşılık gelir. Bu çerçevede sergi, tarihin sonuçları telafi edilemeyecek bir dönemiyle yüzleşir. Kayıplar ve yerinden edilmenin bugün ve gelecekteki koşullarına; yani henüz sınıflandırılmamış ve üzerine düşünülmemiş, öngörülemez, bilinmeyen alanlara dair tartışmalar başlatmak adına müzeolojik, jeopolitikleştirilmiş mekânın katmanlarına dikkati çeker. Çeşitli cemaatlerden kişilerle yapılan video söyleşilerinin de eşlik ettiği sergide, güncel bir müzesel mekân tasarlanır. Fotoğraf, harita ve yazışmaları da içeren nadir arşiv materyallerinin yanı sıra, bir anlatı çevresinde bir araya getirilmiş kalıntılar sunulur.
* Serginin küratörlüğünü, arşivin himayesinden sorumlu American Research Institute in Turkey (Amerikan İlmî Araştırmalar Enstitüsü / ARIT) iş birliğiyle, 2014'ten itibaren bu çok dilli belgelerin kataloglama sürecinde çalışan araştırmacılardan Marianna Hovhannisyan üstlenmektedir. Hovhannisyan'ın SALT'taki çalışmaları, Hrant Dink Vakfı'nın Türkiye-Ermenistan Burs Programı tarafından desteklenmiştir. American Board Archives olarak da adlandırılan ABCFM arşivinin kataloglanıp çevrimiçi ortama aktarımı, SALT tarafından ARIT ortaklığında erçekleştirilmektedir.
Aghed sözcüğü, Marc Nichanian tarafından tanımlandığı anlamda kullanılmıştır.
