Kültürel Miras ve Koruma: Kim İçin? Ne İçin?'de Asu Aksoy ve Burçin Altınsay, ICOMOS- ISCoAH Komite Başkanı Gai Jorayev ile Ay’ın World Monuments Fund'ın 2025 World Monuments Watch listesine alınması vesilesiyle aya ayak basmış insanların geride bıraktıkları fiziki izlerin tam olarak neler olduğunu ve bunların neden insanlığın somut ve somut olmayan kültürel mirasının bir parçası olarak görülmeleri gerektiği konuşuyorlar.
Geçtiğimiz programımızda duyurduğumuz gibi, ICOMOS (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi), Uluslararası Havacılık ve Uzay Mirası Bilimsel Komitesi’nin çabalarıyla, Ay, WMF-2025 World Monuments Watch (Dünya Anıtları İzleme/Takip) listesine dahil edildi. Böylece bu olağanüstü tarihi alanlar ve Ay'ın dünyadaki kültürler için önemi konusunda kamuoyunda daha fazla farkındalık yaratmak için çalışılacak.
ICOMOS, 6 Ocak 2023 tarihinde 'Uluslararası Havacılık ve Uzay Mirası Bilimsel Komitesi' (ISCoAH) başlıklı yeni bir Uluslararası Bilimsel Komite kurduğunu duyurmuştu. Bu duyuru ile ICOMOS'un miras çalışmaları, artık dünyadaki havacılık ve uzayla ilgili tesislerden Ay'a ve Güneş Sistemi'ne kadar uzanıyordu! Kültürel miras kavramımız böylelikle uzaya doğru açılıyor.
ISCoAH komitesinin misyonu, insanlığın dünyadaki, yörüngedeki ve uzaydaki somut ve somut olmayan havacılık ve uzay mirasının tanımlanmasını, araştırılmasını, korunmasını, muhafaza edilmesini ve sürdürülebilir yönetimini kolaylaştırmak. Komitenin odak noktası, insanlığın kozmostaki mirası ve hepimizin ortak bir şekilde gökyüzü ve uzayla ilgili kültürel ve teknik anlatılara katılımımızın sağlanması.
1967 tarihli Birleşmiş Milletler Uzay Antlaşması (Outer Space Treaty), Ay'ın barışçıl keşfi ve araştırma amaçlı kullanımına yönelik ilkelerin ana hatlarını çizmiş olsa da şu anda Ay mirasının korunmasına yönelik bir madde veya özel bir uluslararası anlaşma bulunmamakta. Herhangi bir ulusun veya hükümetler arası organın yetki alanı dışında kalan Kutup mirasını koruyan Antarktika Antlaşması Sistemi gibi başarıların rehberliğinde, ICOMOS- ISCoAH, Ay mirasının daha fazla tanınması için verilen çabalara öncülük etmekte ve gelecekteki Ay misyonları için uluslararası miras koruma düzenlemeleri oluşturmaya çalışmakta.
World Monuments Fund, Ay’ı 2025 World Monuments Watch listesine alarak, uzay araştırmalarında yeni bir çağ başlarken, Ay'a ilk inişlerin fiziksel kalıntılarının tehdit altında olduğuna ve kolektif insan başarısının bu kalıcı sembollerini tehlikeye atıldığına işaret ediyor. Karşılıklı saygıya ve Ay mirasının korunmasına dayalı uluslararası bir çerçevenin savunuculuğunu yapmak, gelecekte Ay'a yapılacak ziyaretlerin Ay'ın öneminin hiçbir yönüne zarar vermemesini sağlamaya yardımcı olabilir bakışı ile WMW ve ICOMOS- ISCoAH komitesi güçlerini birleştirmiş durumdalar.
Konuğumuz, ICOMOS- ISCoAH komite başkanı Gai Jorayev, 1969 yılında Apollo 11 misyonunun, Tranquillity Base/ Sessizlik Üssü olarak adlandırılan, ilk iniş alanında bu olayla ilgili olarak iniş modülü Eagle/Kartal’ın yanı sıra, bilimsel aletler, biyolojik nesneler, hatıra objeleri ve Neil Armstrong'un yerdeki ikonik çizme izi de dahil olmak üzere 106 çeşitli eserin yerinde korunduğunu belirtilmekte. Konuğumuza, aya ayak basmış insanların geride bıraktıkları fiziki izlerin tam olarak neler olduğunu ve bunların neden insanlığın somut ve somut olmayan kültürel mirasının bir parçası olarak görülmeleri gerektiğini soruyoruz.
WMW'nin de dediği gibi, Ay'a yönelik gelişmekte olan bir ticari uzay endüstrisi var. Bu büyük bir tehdit; zira Ay'dan bir taş parçası alıp götürmek isteyebilecek ziyaretçileri taşıyacak bu endüstri. WMW’ye göre bu eşsiz kültürel miras tehlikeye girebilir, insanların ilk ay misyonlarından kalan fiziki objeler ortadan kalkabilir ve Ay'ın yüzeyindeki ikonik izler sonsuza kadar silinebilir. 1967 Uzay Antlaşması, Ay’ın temellük edilemeyeceği konusunda çok net ancak antlaşma, Ay ve diğer gök cisimleri de dahil olmak üzere uzaya keşif ve kullanım için serbest erişim eşitliğini vurgulamakta. Bu bakımdan, Ay’ın kullanımı serbest bırakılmış iken, Ay mirasına saygı gösterilmesini ve Ay’ın korunmasını beklemek ne derecede gerçekçi? ICOMOS -ISCoAH komitesi, bu tür tehlikelerle nasıl baş edecek, Ay mirasının korunması için uluslararası bir düzenleyici çerçevenin getirilmesi etkili olacak mı, ISCoAH böyle bir düzenleyici çerçeve üzerinde çalışacak mı? WMW listesinde yer almanın bu yolda nasıl bir katkısı olacak?
Ayrıca, tabii Ay’ın neden bir bütün olarak ele alınmadığı sorusu da var. WMW, Ay'a ilk inişlerden kalan somut kalıntıların ve değerlerin korunmasına odaklanıyor. Eşsiz bir doğal-jeolojik alan olarak Ay'ın bütünü hakkında da bir endişe duyulması gerekmez mi? Ay'daki insan faaliyetlerinin gelecekteki potansiyel etkisi gerçekten yıkıcı olabilir ve bu nedenle Ay'ın tümünün doğal koruma alanı olarak ilan edilmesi için bir çağrı yapılması gerekmez mi?
