Mayıs
Ayın Sözü
“Biz iklim krizi ile mücadele etmek, kendi geleceğimizi garanti altına almak için bu davayı açıyoruz… Karbonsuz bir gelecek için DAVACIYIM!”
İklim aktivistleri; Atlas Sarrafoğlu, Seren Anaçoğlu ve Ela Naz Birdal, Türkiye’nin iklim hedefinin yetersizliği nedeniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na dava açtılar. Ela Naz Birdal, dava açma nedenini bu sözlerle açıkladı. (Açık Radyo)
Dünya
-Kovid-19 pandemisini dünyaya duyurmasıyla gündeme oturan Çinli gazeteci Fang Bin, 3 yıllık tutukluluğun ardından serbest bırakıldı. Fang, Şubat 2020'de Kovid-19'un başlarında Wuhan'daki hastanelerden cesetlerin görüntülerini paylaşarak pandemiyi dünyaya duyurmasıyla gündem olmuştu.
-DSÖ dünya genelinde yaklaşık 20 milyon insanın ölümüne yol açtığı tahmin edilen Covid-19 pandemisinin artık küresel acil sağlık durumu oluşturmadığını açıkladı. Bununla birlikte, DSÖ Genel Direktörü, COVID-19'un küresel sağlık tehdidi olmayı sürdürdüğünü vurguladı.
-İsrail bu ay da Gazze ve Batı Şeria’ya saldırılar düzenledi. 24 saat içerisinde gerçekleştirdiği kanlı saldırılardan birinde üç İslami Cihad örgütü liderini öldürdüğünü açıkladı ancak aynı saldırılarda dokuz da sivil öldürüldü ve çok sayıda kişi yaralandı. İsrail’in saldırıları, Filistinli örgütlerin karşı saldırıları ve ölümler bütün bir ay boyunca devam etti.
-Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) tarafından yayımlanan raporda, İsrail ordusunun gazeteci ölümleri konusunda sorumluluk almadığına dikkat çekildi. Komite, İsrail güçlerinin 2001'den bu yana en az 20 Filistinli ve yabancı gazeteciyi öldürdüğünü ve bu ölümlerden kimsenin sorumlu tutulmadığını açıkladı.
-İngiltere'de Kral Charles'ın taç giyme töreni olaylı geçti. Daha tören başlamadan Trafalgar Meydanı'nda düzenlenen protesto gösterisinde onlarca monarşi karşıtı gözaltına alındı. Monarşi karşıtı dövizler taşıyan grup “gerçek bir iş bul” “benim kralım değil” gibi sloganlar attı. Gözaltına alınanlar arasında Just Stop Oil aktivistleri de vardı.
- Sık sık okullarda saldırı düzenlenen ABD'de okullardaki katliamları durdurmak için tam da ABD tipi bir çözüm bulundu. Katliam yapan öğrencilerin silahlarını sırt çantalarıyla getirdiklerini fark eden Michigan eyaleti yönetimi bireysel silahlanmayı değil, sırt çantasını yasakladı.
- Şili’nin sosyalist lideri Gabriel Boric liderliğinde hazırlanan yeni anayasanın aşırı sağın yalanlarla dolu kampanyası sonucu referandumda hayır oyları ile reddedilmesinin ardından bir kez daha yeni bir anayasa hazırlayacak komiteyi seçmek üzere yapılan seçimlerden sağ galip çıktı.
- Pakistan'ın eski başbakanı ve Pakistan Adalet Hareketi Partisi (PTI) lideri İmran Han, hakkındaki davaların duruşmalarına katılmak üzere Lahor'dan İslamabad'a geldiği sırada tutuklandı. Hakkında 90 kadar dava bulunan Han, birkaç gün önce üst düzey bir istihbarat yetkilisinin kendisine suikast hazırlığında olduğunu; ayrıca başbakan, içişleri bakanı ve çeşitli üst düzey politikacıların da suikasti desteklediğini iddia etmişti.
-Han’ın tutuklanmasının ardından birçok kentte olaylar çıktı. 8 gösterici öldü, 1.500’den fazla kişi gözaltına alındı. Halk, Han’a yönelik operasyonun arkasında olduğunu düşündüğü orduya karşı sloganlar atarak çok sayıda ordu personelinin evini ateşe verdi. Olaylar üzerine Yüksek Mahkeme, Han’ın tutuklanmasının kanuna aykırı olduğunu açıklayarak serbest bırakılması kararı verdi.
- Costs of War Project (Savaşın Maliyeti Projesi) adlı kuruluşun yayınladığı bir rapor ABD’nin 11 Eylül 2001 saldırıları sonrası başlattığı “teröre karşı savaş” sonucu bugüne kadar Afganistan, Irak, Yemen, Somali, Libya, Suriye, Pakistan gibi ülkelerde çatışma dışı nedenlerle (açlık, yoksulluk, sağlık hizmetlerinin çökmesi vb.) 3,5 milyon kadar kişinin öldüğünü, bu sayının 4,5 milyonu bulabildiğini açıkladı. Rapora göre doğrudan çatışmalar nedeniyle 387 bini sivil olmak üzere 906 bin kişi ölmüş, 38 milyon kişi de göç etmek zorunda kalmıştı. Ayrıca ABD yönetimi bu savaşlar için 8 trilyon dolar harcamıştı.
- ABD’nin 2022 yılındaki bütçe açığının 24 trilyon dolar ile GSYH’sının yüzde 95’ine ulaştığı açıklandı. ABD’nin 2001 yılından bu yana sürdürdüğü savaşlara ayırdığı silahlanma ve savunma bütçelerinin bu açıkta ciddi payı olduğu tartışıldı. Yıllık 900 milyar dolar savunma bütçesi olan ABD, dünya genelinde sahip olduğu 800 kadar askeri üssünü azaltarak dörtte bir oranda tasarruf edebiliyor ama bunu yapmıyordu.
- Sudan’da Ordu ile isyancı Hızlı Destek Güçleri arasında süren çatışmalar Mayıs ayı boyunca da devam etti. Ölü sayısı 800’ü aştı.
- Rusya Devlet Başkanı Putin, Kızıl Meydan'da, Sovyetler Birliği'nin 2. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası'nı mağlup etmesinin 78. yıl dönümü törenine katıldı. Çok sayıda devlet başkanının katıldığı törende Putin şunları söyledi: "Batı, Nazilerin İkinci Dünya Savaşı’nda nasıl yenildiklerini unutuyor, her yere Rusofobi yaymaya çalışıyor.”
- Rusya dünyaca ünlü uluslararası çevre kuruluşu Greenpeace'i "istenmeyen kuruluş" ilan etti. Greenpeace’in Ukrayna savaşı ve fosil yakıt satışları nedeniyle Rusya'ya daha fazla ekonomik izolasyon ve yaptırımların sıkılaştırılması çağrısında bulunduğu gerekçesiyle verilen karar Greenpeace'in ülkede faaliyet göstermesini fiilen yasaklanması anlamına geliyordu.
- Çatışmaların 9 aydır kilitlendiği Bakhmut kenti Rusya’nın kontrolüne geçti. Savaşın en kanlı cephesi olan Bakhmut’ta Wagner’in açıklamasına göre 20 bin paralı Rus Wagner askeri ölmüştü. Bunun yanında onbinlerce Ukrayna ve Rus askeri ve elbette siviller de hayatını kaybetmişti.
- Wagner’in sahibi Prigojin, Bakhmut’ta Sovyetler Birliği'nin Afganistan'da 1979 ile 1989 arasındaki 10 yıllık savaşta askeri can kaybının tamamından daha fazla askerin öldüğünü söyledi.
Türkiye
- 1 Mayıs Türkiye’de seçim odaklı bir şekilde geçti. Birçok kentte yapılan kutlamalara onbinlerce kişi katıldı. İstanbul Maltepe’de gerçekleşen mitingde de işçilerin ve partilerin hedefinde iktidar vardı. Taksim meydanına çıkmak isteyen yüz kadar sendikacı ve parti üyesi gözaltına alındı.
- Kamu yayıncısı TRT’nin bir aylık seçim döneminde Cumhur İttifakı’na Millet İttifakı’ndan 85 kat fazla yer ayırdığı ortaya çıktı.
- Seçimlere sayılı günler kalmışken sokakta yükseltilen kutuplaşma ve gerilimin bedelini bir Kürt müzisyen hayatıyla ödedi. Siyasi partilerin standlarına hemen her gün saldırılar devam ederken ve hükümet yetkilileri en üst perdeden muhalefet partilerine hakaretler ederken Kadıköy rıhtımında müzik yaparak geçimini sağlayan Kürt müzisyen Cihan Aymaz, kendisinden “Ölürüm Türkiyem” parçasını çalmasını isteyen bir ırkçının isteğini reddetmesi üzerine bıçaklanarak öldürüldü.
- Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu, seçimlere 10 gün kala İletişim Başkanı Fahrettin Altun ve bazı çalışanlarının "dark web ile anlaşma yapmaya çalıştığı"nı açıkladı. İddiaya göre, yurt dışından bir ekip Kılıçdaroğlu’nun ses ve görüntüsünü değiştirerek, toplumda tepki çekebilecek açıklamalar yaptıracaktı.
- Bu iddiaların hemen ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan, Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi’nde düzenlenen Büyük İstanbul Mitingi’nde Kemal Kılıçdaroğlu'nun reklam filmine montajla PKK lideri Murat Karayılan'a alkış tutarken gösteren bir anın eklendiği sahneyle birlikte montajlanan filmin vatandaşlara gerçekmiş gibi izletildiği etkinlikte yer aldı.
- Tüm bunlar yaşanırken MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli "Kılıçdaroğlu’nun ittifak ortakları müebbet ya da vücutlarına mermi alır" diyerek ortamı iyice gerdi ve hemen ertesi gün Erzurum’da Kılıçdaroğlu için yapılan seçim kampanyası sırasında bir anda 7 kişinin yaralandığı, polisin seyrettiği ve akşamına Erzurum sokaklarında ülkücülerin Allahuekber sloganlarıyla kentte dolaştıkları olaylar yaşandı.
- Erzurum’dan sonra Trabzon, Mersin, Konya, Sakarya’da da benzer gerilimler ve saldırılar gerçekleşti.
- Seçime üç gün kala Memleket Partisi Lideri Muharrem İnce, seçimin ikinci tura kalmaması için yapılan baskının sonucunda cumhurbaşkanlığı seçiminden çekildiğini açıkladı.
- Türkiye 14 Mayıs’ta sandığa gitti. Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimi için gerçekleşen seçimlerden sürpriz sonuçlar çıktı. Hiçbir anket şirketinin tahmin edemediği şekilde Cumhurbaşkanı Erdoğan, yüzde 49,5 ile birinci oldu. Kılıçdaroğlu ise yüzde 44,8 ile ikinci oldu. Bu nedenle Cumhurbaşkanı seçimi ikinci tura kaldı. Muharrem İnce’nin son anda çekilmesinin ardından seçime giren diğer aday Sinan Oğan beklenmedik şekilde yüzde 5,17 oy aldı ve ikinci turun kilit ismi haline geldi.
- Meclis oluşumunda da ittifaklar nedeniyle çok sayıda sürpriz yaşandı. İttifaklar içerisinden seçime girerek koltuk sahibi olan 16 parti ortaya çıktı. Kapatma davası nedeniyle Yeşil Sol Parti adıyla seçimlere giren HDP’nin oyları yüzde 11,7’den yüzde 8,8’e düştü. Son anda Cumhur İttifakı’na dahil olan Yeniden Refah Partisi beklenmedik şekilde AKP’den kaçan oyları çekerek yüzde 2,8 oy aldı.
- Seçim sonuçları kesinleştikten sonra CHP içinde gerilim yükseldi. Oylarını artırarak 21 yeni sandalye kazanmasına rağmen bu koltukların 40’ının CHP listelerinden giren diğer partilere gitmiş olması ittifak tartışmalarını ve seçim kampanyası tartışmalarını beraberinde getirdi. Seçim gecesi veri akışı sağlamadaki sorunlardan sorumlu tutulan CHP Genel Başkan Yardımcısı Onursal Adıgüzel, görevinden istifa ettiğini duyurdu. CHP Medya ve Kurumsal İletişimden Sorumlu Genel Başkan Başdanışmanı Tuncay Özkan ağır eleştirilere maruz kaldı. Anadolu Ajansı verilerinin muhalefetin moralini bozacak şekilde “stratejik” olarak açıklanmasına karşı CHP desteğiyle veri toplayarak yayınlayan Anka Ajansı veri toplamada sorunlar yaşadı.
- YSK’ya binlerce sandıkta yanlış veri girildiği gerekçesiyle itirazda bulunuldu. Birçok komplo teorisi ortalığa yayılsa da en sonunda yapılan incelemelerde yanlış sayılan veya sisteme giren oyların seçim sonucunu etkilemeyecek düzeyde olduğu açıklandı.
- Cumhurbaşkanlığı seçiminde yüzde 5,17 oy alan Sinan Oğan, ikinci turda Erdoğan’ı destekleyeceğini açıkladı. Oğan etrafında kurulan Ata İttifakı’nın diğer bileşenleri ise Kılıçdaroğlu’na oy çağrısı yaptı.
- Ümit Özdağ ise Oğan’dan ayrışarak Kılıçdaroğlu’na oy çağrısı yaptı ancak öncesinde Kılıçdaroğlu ile görüşerek 7 maddelik bir protokol imzaladı. Protokolün en önemli maddeleri kayyım uygulamalarına devam edilmesi ve göçmenlerin zorla geri gönderilmesi maddeleriydi. Özdağ ayrıca Twitter üzerinden İçişleri Bakanı olacağını da duyurdu ama CHP bu açıklamayı yalanladı.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan bir televizyon programında Kılıçdaroğlu ile PKK lideri Karayılan’ın sanki aynı kampanyayı yapıyormuş gibi görüntülerinin paylaşıldığı videonun montaj olduğunu kabul etti. Bunun üzerine Kılıçdaroğlu, Erdoğan’a sahtekâr diye seslendi. CHP teşkilatları birçok ilde AKP il yönetimleri önüne siyah çelenk göndererek montajlı görüntülerin sahiplenilmesini protesto etti. Erdoğan ise bir başka konuşmasında “Gençlerimizin kıvrak zekâsının ürünü 5 saniyelik bir video üzerinde arsızca tepiniyorlar" diyerek montajlı görüntüyü bir kez daha sahiplendi. Videoya ise mahkeme kararıyla erişim engeli getirildi.
- Bu arada Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum tarihe geçecek ve Orwell’in 1984 romanındaki “yenikonuş”una uygun düşecek şu sözleri söyledi: "Gerçekleri herkes biliyor. Gerçekleri bildiğimiz bir ortamda videonun veya yayınlanan görüntülerin gerçek olup olmadığının bana göre çok bir önemi yok. Zaten olanı biliyoruz, tartışılacak konu ne ki?"
- Kılıçdaroğlu, ikinci tur için giriştiği kampanyada tarzını radikal bir şekilde değiştirerek çok daha agresif ve Sinan Oğan’ın aşırı sağcı seçmenine uygun bir göçmen düşmanı, “terör karşıtı” ve hatta AKP döneminin “barış süreci” görüşmeleri karşıtı bir kampanya tarzına büründü. Bir anda Türkiye’de 10 milyon göçmen olduğunu iddia eden Kılıçdaroğlu “Kız çocuklarımıza kötü gözle bakan o zihniyet gelirse, kimbilir neler olacak?” cümlesini içeren açıkça ırkçı bir seçim videosu dahi paylaştı.
- Hangi veriyi, analizi baz alarak yaptığını bilmediğimiz bu kampanya tarzının sonucunda 28 Mayıs başkanlık seçimi ikinci turunda Erdoğan yüzde 52,18 ile üçüncü kez Cumhurbaşkanı seçildi. Seçime katılımın yüzde 3 kadar azaldığı ikinci turda Kılıçdaroğlu da oyların yüzde 47,82’isini aldı.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan seçim zaferinin ardından önce Üsküdar Kısıklı’da ardından da Ankara’da Külliye’de konuşma yaptı. Kısıklı’da yaptığı kısa konuşmada “Bay, bay, bay Kemal” dedikten sonra yeni dönemde ülkeyi bekleyen tehlikeyi şu sözlerle ilan etmiş oldu: “Bu CHP LGBT'ci midir, bu HDP LGBT'ci midir, bu İyi Parti LGBT'ci midir, yanındaki o bazı ufaklıklar var onlar da LGBT'ci midir? Peki AK Parti'ye LGBT sızabilir mi? Cumhur İttifakı'nın diğer üyelerine sızabilir mi? Bizde aile kutsaldır. Aileye kimse dil uzatamaz.”
- Bu konuşmanın ardından Ankara’ya giden Erdoğan Külliye’deki balkondan kendisini bekleyen binlerce kişiye seslendi. Konuşma için gece yarısını bekleyen Erdoğan böylece İstanbul’un fethinin 570. yılında, “Türkiye’nin yüzyılı” sloganıyla girdiği seçim zaferini kutlamış oldu. Erdoğan, kendi iktidarları döneminde Selahattin Demirtaş’ın cezaevinden çıkamayacağının mesajını verirken kalabalık, “Selo’ya idam” sloganları attı.
- Seçimlerin ardından muhalefet partilerinde sert tartışmalar başladı. CHP yönetimi toplanma kararı aldı. Kılıçdaroğlu’nun istifa etmesi gerektiği söylendi. Seçim taktikleri eleştirildi. HDP içerisinde de seçimin özellikle ilk turunda aday çıkarılmamasının bu olumsuz sonuçta payı olduğu konuşuldu. HDP yönetimi de özeleştiri veren bir açıklama yaptı. HDP eski eşbaşkanı Selahattin Demirtaş ise sert bir mektup yazarak, yönetime gönderdiği mektupların ciddiye alınmadığını ve partinin büyük hatalar yaptığını açıklayarak aktif siyasetten ayrıldığını duyurdu.
- 76ıncı Cannes Film Festivali ödülleri sahiplerini buldu. Nuri Bilge Ceylan imzalı “Kuru Otlar Üstüne” filmindeki performansıyla; En İyi Kadın Oyuncu ödülü Merve Dizdar'ın oldu. Dizdar, konuşmasında şunları söyledi: “Filmde canlandırdığım Nuray karakteri, inandığı şeyler ve varoluşu için mücadele veren ve bu uğurda bedeller ödemek zorunda bırakılmış bir kadın. Onu tanımak ve anlamak için uzun uzun çalışmak isterdim ama ne yazık ki yaşadığım coğrafyada bir kadın olmak Nuray’ın ve Nuraylar’ın duygusunu doğduğum günden beri ezbere bilmeyi gerektiriyor. Ödülü Nuray ve onun gibi kadınların mücadelesine güç verebilmek için, kendine layık görülenlere boyun eğmeyip eyleme geçen, bu uğurda her şeyi göze alan ve ne olursa olsun umut etmekten vazgeçmeyen tüm kız kardeşlerime ve Türkiye’de hak ettiği güzel günleri yaşamayı bekleyen tüm mücadeleci ruhlara armağan ediyorum."
İklim-Çevre
- Mayıs ayı Doğu Afrika ülkesi Ruanda'da aşırı yağışların neden olduğu sel ve heyelanlarla başladı. Felaketler nedeniyle en az 136 kişinin öldüğü açıklandı. 5 binden fazla ev sellerde yok oldu. Hemen ertesi hafta ise Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin (KDC) doğusundaki Güney Kivu eyaletinde şiddetli yağışların yol açtığı sel baskınlarında 400’den fazla kişi hayatını kaybetti.
- Yıla aşırı sıcaklar ve kuraklık haberleri ile başlayan Fransa’da aniden 24 saat içinde 25 binden fazla yıldırım düştü. “Süper hücre” adı verilen fırtına sistemi nedeniyle ülkenin doğusunda da yoğun dolu yağışı meydana geldi.
- İtalya'nın kuzeyinde ise büyük bir sel felaketi yaşandı. 6 ayda düşmesi gereken yağmur miktarı 36 saat içerisinde yağarak 15 nehrin taşmasına yol açtı. Seller sonucu en az 14 kişi hayatını kaybetti. Bölgeden yaklaşık 36 bin kişi tahliye edildi.
- Kanada’nın Alberta eyaletinde haftalar süren büyük orman yangınları yaşandı. Onbinlerce kişi tahliye edildi. 24 saat içerisinde 110 noktada çıkan 45 yangında 43 bin hektar orman küle döndü.
-Baharla birlikte toplam 512 yangının çıktığı ve 945 bin hektar ormanın yandığı eyalette yangınlar aniden başlayan yağmurlar sayesinde söndürülebildi. Aynı haftalarda Rusya’nın Sibirya bölgesinde de 13 orman yangını yaşandı ve bir kısmı haftalarca devam etti. Sonucunda 21 kişi öldü, 5 binden fazla ev yandı, binlerce kişi bölgeden tahliye edildi. İki ülkede de yangın bölgelerinde acil durum ilan edildi.
- Asya bölgesi de aşırı sıcaklarla boğuşuyordu. Çin’in Şangay kenti son 100 yılın en sıcak Mayıs gününü yaşadı. Kentte sıcaklıklar 36,1°C’ye ulaşarak bir rekor kırdı.
- Avrupa'nın en büyük fosil yakıt fon sağlayıcısı olan Barclays bankasının yıllık genel toplantısı, iklim aktivistlerinin eylemleriyle sarsıldı. Onlarca iklim aktivisti, şirket yöneticisinin konuşması sırasında ayağa kalkarak 1990’ların meşhur grubu Spice Girls’ün Stop isimli hit şarkısının sözlerini değiştirerek okudu.
- İklim hareketi içerisinde okulların işgal edilmesini savunan aktivistler önce İspanya, Portekiz gibi liselerde işgaller başlattı. Ardından da işgaller üniversitelere yayıldı. Almanya, İspanya, Britanya ve Çek Cumhuriyeti’nde 22 okul ve üniversite işgal edildi. 68 Hareketi’nin “gerçekçi ol imkânsızı iste” sloganını güncelleyen işgal hareketi “gerçekçi ol- imkânsızı iste- fosili bırak” dediler.
- Hollanda’da ise Yokoluş İsyanı’nı çağrısıyla 7 bin kişi bir otoyolu bloke ederek hükümetin fosil yakıt şirketlerine verdiği teşvikleri protesto etti. Polisin tayzikli su sıkarak müdahale etiği gösteride 1.500’den fazla aktivist gözaltına alındı.
- Uydu verileri, Türkmenistan'ın sadece iki ana fosil yakıt sahasından çıkan metan gazının, 2022'de Birleşik Krallık’ın tüm karbon emisyonlarından daha fazla küresel ısınmaya neden olduğunu ortaya koydu. Guardian gazetesi daha önce de Türkmenistan’ın süper metan emisyonu salan ülkelerin en kötüsü olduğunu göstermişti. Uydular eskiden fosil yakıt kuyularından salınan ve yakılan metanın neden olduğu emisyonları görebilirken yakılmadan doğrudan atmosfere salınan metanı yakalayamıyordu. Son gelişmeler sayesinde artık bu metan da hesaplanabilir oldu ve Türkmenistan’ın metan salımında en kötü ülke olduğu bu sayede ortaya çıktı.
- Bilim insanları Antarktika buzullarının erimesi sonucu Güney Okyanus dibi akıntısının yüzde 30 oranda yavaşladığını dünyaya duyurdu. Bilim insanları 2050’ye kadar yüzde 40 yavaşlama beklediklerini açıkladılar. Okyanus akıntılarının yavaşlaması sonucu hava olaylarının radikalleşmesinin ve okyanusların karbon tutma kapasitelerinin azalmasının beklendiği söylendi.
- Uydu görüntülerini kullanan küresel yeni bir araştırma, dünya genelinde büyük göllerin yüzde 53’ünün son 28 yılda, yıllık olarak ortalama 26 gigatona yakın su kaybettiğini ortaya koydu. Araştırmacıların BBC Türkçe'ye verdiği bilgiye göre bu sürede Türkiye'nin göllerinin de yüzde 54'ünün küçüldüğü açıklandı.
- Türkiye’nin iklim krizi ile daha güçlü bir şekilde mücadele etmesi için yıllardır kampanyalar yürüten genç iklim aktivistleri Atlas Sarrafoğlu (16), Seren Anaçoğlu (20) ve Ela Naz Birdal (17) Türkiye’nin iklim hedefi olarak sunmuş olduğu güncellenmiş ulusal katkı beyanının yetersiz kaldığını, bunun bir iklim eyleminden ziyade iklim eylemsizliği olduğunu öne sürerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na dava açtılar. Bu beyanın hazırlanmasında şeffaf bir süreç işletilmediğinin altını çizerek Türkiye’nin bilimsellikten uzak, etkisiz ve yeterli olmayan iklim krizi ile mücadele hedefinin iptal edilmesini ve yenilenmesini talep ettiler. Gelecek haklarını savunan gençler ayrıca change.org/iklimdavasi adresinde bir imza kampanyası başlattılar.
Haziran
Ayın Sözü
“Ülkenin ve milletin bekasına yönelik en büyük tehdit insanî - ahlakî değerlerin yitimi, toplumsal vicdanın kararması, insanın çürümesidir.”
Yazar ve aktivist Oya Baydar ülkenin kötü gidişatında "yıllardır siyaset ortamına hâkim kılınan çatışmacı, saldırgan, kötücül dil ve tavrın" önemi konusunda okurlarını uyarıyor. (T24)
Dünya
- Geçen ayın son günü uzayda bulunan 17 astronot ile bir rekor kırılırken Haziran ayının ilk günlerinde NASA ilginç bir açıklama yaptı. Çin’in Ay’ın güney kutup bölgesindeki su kaynaklarını kontrol altına almak istediğini belirten NASA Başkanı Bill Nelson, “Bu potansiyel rezervleri uluslararası toplum için korumak ve Çin’in Spratly Adaları'nda yaptığı gibi gelip suyun kendilerine ait olduğunu söylemesini engellemek istiyoruz” dedi ve böylece emperyalist rekabetin Ay’daki su varlıklarına kadar yayıldığını dünya âleme ilan etti.
- Polonya’da Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonraki en büyük gösteri düzenlendi. 2015’ten beri iktidarda bulunun Hukuk ve Adalet Partisi’nin (PİS) giderek aşırı sağcılaşması ve seçimlere doğru giderken muhalefet liderinin engellenmesine yönelik bir yasa geçirmeye hazırlanması üzerine 500 bin kişi sokağa indi. LGBTİ+ mücadelesinin öne çıktığı Onur Ayı’nın hemen başında gerçekleşen gösteride hükümetin LGBTİ+ karşıtı açıklama ve uygulamalarına karşı gökkuşağı bayrakları da taşındı.
- ABD’nin en önemli LGBT hakları örgütlerinden biri olan Human Rights Campaign (HRC), eyalet yönetimlerinde LGBT bireylerin hayatlarına yönelik yasal düzenlemelerin artışını gerekçe göstererek, ülke çapında ilk kez olağanüstü hal ilan etti. Örgüt, bu yasama yılında ABD eyaletlerinde LGBT karşıtı olduğu düşünülen 70’ten fazla yasa tasarısının geçtiğini bildirdi. Bu sayıyla ABD genelinde LGBT karşıtı düzenlemeler, geçen yasama yılının iki katına çıkarak yeni bir rekora ulaşmıştı. HRC, ABD’de 20 eyaletin cinsiyet değişimi tedavilerini yasakladığını ve bu yıl 32 eyaletin benzer yasaları gündeme getirdiğini söyledi.
- ABD’nin ünlü sosyalist düşünürü, 70 yaşındaki Cornel West 2024 yılında yapılacak ABD Başkanlık seçiminde Halk Partisi’nin (People’s Party) adayı olacağını ilan etti.
- Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) dünyadaki nükleer silah sayısının uzun yıllar sonra ilk kez arttığını duyurdu. Geçen yıl 86 nükleer başlıklı silah dünya envanterine girerek toplam nükleer silah sayısı 12.512’ye çıkarılmıştı. En büyük artış ABD ile Tayvan üzerinden gerilim yaşayan Çin’den geliyordu. Çin bir yılda 60 yeni nükleer başlıklı silah üretirken onu, 12 yeni nükleer silahla Rusya, beşer nükleer silahla Pakistan ve Kuzey Kore ve dört nükleer silahla Hindistan takip ediyordu.
- Bu yılın en büyük göçmen teknesi faciası Haziran’da yaşandı. Yunanistan açıklarında 700 kadar göçmeni taşıyan bir tekne battı ve en az 82 kişi hayatını kaybetti. Yüzlerce kişinin ise cesedi bulunamadığı için onlar kayıp olarak kayıtlara geçti. Teknenin alt güvertelerinde çocukların ve Pakistanlıların zorla yerleştirildiği ve teknenin batmasına Yunan sahil güvenlik botunun neden olduğu iddia edildi. Tanıklar teknenin Yunan sahil güvenliği tarafından İtalya’ya doğru çekilip bırakıldığını söylediler.
- Bu olaydan sadece bir hafta sonra bu kez de İspanya açıklarında bir mülteci teknesi battı ve 39 kişi daha hayatını kaybetti. Ancak mülteciler gruplar halinde ölürken sessiz kalan medyada aynı hafta boyunca manşetler Titanik’in enkazını izlemek için özel bir denizaltıyla turistik gezi sırasında kaybolan ve daha sonra öldükleri açıklanan dört zengin maceraperesti konuşuyordu.
- İsviçre’de sendikaların desteklediği kadın grevine 300 bin kişi katıldı. Birçok şehirde gerçekleşen gösterilerde emeklilik yaşının yükseltildiğini, artan enflasyon nedeniyle geçim sıkıntısı yaşandığını ve kadına yönelik şiddetin de her geçen gün arttığını belirten kadın örgütleri bunun bir sistem sorunu olduğunu söyleyerek taleplerini sıraladı. Eşit işe eşit ücret, toplumsal cinsiyet eşitliği, kamusal çocuk bakımı ve kreşler, yaşanabilir emekli maaşı ve çalışma saatlerinin kısaltılması, en önemli taleplerdi. Talepler arasında, Mart ayında battıktan sonra kurtarılan Credit Suisse bankası için ödenen para kadar bir bütçenin çocuk yuvaları için harcanması da vardı.
- Yunanistan’da yapılan genel seçimi, Başbakan Kiryakos Miçotakis'in lideri olduğu Yeni Demokrasi Partisi (YDP) kazandı. Oyların yüzde 40,3'ünü alarak 157 milletvekili çıkaran ve Parlamento'da çoğunluğu sağlayan YDP böylece tek başına hükümet kurdu.
- Radikal Sol Koalisyon’un (SYRİZA) oy oranı ise yüzde 18'in altına indi. Sadece 48 milletvekili çıkarabilen SYRİZA'nın seçimde en başarılı olduğu bölge Batı Trakya oldu. Aleksis Çipras, SYRIZA genel başkanlığından istifa etti. Panhelenik Sosyalist Hareket (PASOK) yüzde 12,3; Komünist Parti (KKE) de yüzde 7,6 oy aldı. Seçimin en büyük kazananlarından biri maalesef neo-nazi ve aşırı sağcı partiler oldu. Üç ayrı neo-nazi ve aşırı sağcı parti toplamda yüzde 13 civarında oldukça yüksek bir oy aldı.
- İsrail’in Cenin'e düzenlediği operasyonda Filistinlilerle savaş helikopteri destekli İsrail güçleri arasında saatlerce süren silahlı çatışma yaşandı. Çatışmada yedi Filistinli öldü, 90'dan fazla kişi yaralandı. Hemen ertesi gün silahlı Filistinliler dört İsrailliyi öldürdü. Netanyahu yönetimi buna yanıt olarak Batı Şeria’daki Eli yerleşim yerinde yani Filistinlilere ait topraklarda 1,000 yeni konut inşa etme planlarını duyurdu. Ardından da yüzlerce aşırı sağcı yerleşimci Batı Şeria’daki Turmus’Ayya beldesinde Filistinlilere saldırdı. Bir kişinin öldürüldüğü pogrom girişiminde onlarca ev ve araç yakıldı. 12 Filistinli yaralandı. Filistin'de görev yapan, Amerika, Asya ve Avrupa bölgelerinden büyükelçiler ve diplomatik temsilcilerden oluşan 20 kişilik heyet, Turmus’Ayya’yı ziyaret ederek, yerleşimci saldırılarını kınadı. Yılbaşından bu yana öldürülen Filistinli sayısı 175’e yükselmiş oldu.
- Fransa'da 17 yaşındaki göçmen kökenli bir genç, arabasında dur ikazına uymadığı gerekçesiyle polisin açtığı ateş sonucu öldürüldü. Olay üzerine birçok kentte onbinlerin katıldığı eylemler düzenlendi, banliyölerde isyanlar çıktı. Günlerce süren eylemlerde 4 binden fazla kişi gözaltına alındı. Yüzlerce polis de çıkan çatışmalarda yaralandı. 5 binden fazla araç yakıldı, 2 bin kadar işyeri zarar gördü. Bazı şehirlerde sokak eylemleri yasaklandı. Ülke genelinde saat 21.00’den sonra toplu taşıma hizmetleri durduruldu. Olayların dördüncü gününde bin kişi gözaltına alınmışken Fransa İçişleri Bakanlığı, gözaltına alınanların ortalama yaşının 17 olduğunu belirtti.
- Brezilya’nın eski Devlet Başkanı Bolsonaro'ya 2030 yılına dek siyasi yasak getirildi. Bolsonaro’nun geçen yıl yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde görevini kötüye kullandığı ifade edildi. Mahkeme, Jair Bolsonaro'nun seçim döneminde medyayı etkilediğini ve herhangi bir dayanağı olmadan elektronik seçim sistemini tartışmaya açtığını aktardı. Bolsonaro kararı temyize götürdü.
- Rusya’nın Kiev ve başka kentlere yönelik hava saldırıları sürerken Rusya’nın işgali altında olan Donetsk bölgesinde Ukrayna ordusu beklenen karşı saldırısına başladı.
- Karşı saldırının başladığı günlerde Wagner paralı askerlerinin lideri Prigojin kendi birliklerine ateş açtığını iddia ettiği üst düzey bir Rus komutanı yakalayarak videosunu paylaştı. Komutan, sarhoş olduğu sırada hiç sevmediği Wagner askerlerinin aracına ateş etme emri verdiğini söylüyordu. Prigojin’in bir komutanı esir alabilmesi, kendisinin Putin üzerinde artan bir etkiye sahip olduğu şeklinde yorumlandı. Ama bu yorum ilerleyen haftalarda yanlışlanacaktı.
- Videosu yayınlandıktan sonra serbest bırakılan komutan birkaç gün sonra açıklama yaparak Wagner birliklerinin kendisini kaçırıp tehdit etmesi nedeniyle o sözleri söylediğini, Wagner birliklerinin Rus ordusunun silah ve tanklarını çalan, askerleri ölüm ve tecavüzle tehdit eden bir anarşi örgütü olduğunu anlattı. Bu açıklamanın hemen ardından Wagner lideri Prigojin’in Rusya Savunma Bakanlığı’nın paralı birliklerin merkezi ordu yönetimine girmesi gibi şartları içeren sözleşmeyi reddettiği duyuruldu.
- Karşı saldırının hemen ertesi günü Herson kentinde Rus güçlerinin kontrolündeki Kahovka Barajı’nın bir bölümü, bombardıman sonucu vuruldu. Rusya, Ukrayna’yı suçlarken Ukrayna da karşı saldırıyı engellemek için Rusya tarafından barajın patlatıldığını açıkladı.
- Yıkılan barajdan boşalan sular nedeniyle çok sayıda yerleşim yeri tahliye edildi. Saatler içerisinde 80 köy sular altında kaldı. 3 kişi hayatını kaybetti. Ayrıca baraj rezervuarı Zaporijya Nükleer Enerji Santrali’nin soğutma işlemleri için de kullanıldığından dolayı barajın hızla boşalmasının nükleer bir risk barındırdığı açıklandı.
- Rusya’nın sayısız savaş suçu sorumlusu özel Wagner birlikleri, kamplarının Rus ordusu tarafından bombalandığını söyleyerek ayaklandı. Yüzlerce askerinin öldüğünü açıklayan Prigojin “Askerlerimizi öldürenleri yok edeceğiz ve adaleti sağlayacağız" diye konuştu. Prigojin, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun görevden alınmasını talep ederek bunun bir adalet yürüyüşü olduğunu söyledi.
- Wagner birlikleri, Rus ordusunun en önemli ikmal yolu olan Ukrayna sınırındaki Rus şehri Rostov-on-Don kentinde tüm askeri bölgelerin kontrolünü ele geçirdiğini açıkladı ve 500 km ötedeki Moskova’ya karşı binlerce askeriyle harekete geçti. Rus ordusuna ait üç askeri helikopter ve bir savaş uçağı Wagner askerleri tarafından düşürüldü.
- Moskova tarihte hiç olmadık şekilde hızla çatışmalara hazırlandı. Barikatlar, siperler, hendekler, sokak aralarına yerleştirilen tanklar… Bu sırada kameralar karşısına geçen Putin, Prigojin’e karşı sert bir açıklama yaptı. Konuşmasında ülkede anti-terör kanunlarının devreye girdiğini ve isyancıların en sert şekilde cezalandırılacağını da açıkladı.
- Wagner birliklerinin sivil ve askeri araçlardan oluşan konvoyu Moskova’ya 200 km yaklaştığı sırada Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in onayıyla Wagner lideri Prigojin ile bir görüşme gerçekleştirdi. Görüşme sonrası Wagner birlikleri ilerleyişlerini durdurdu. Prigojin, adalet yürüyüşünü sona erdirdiklerini söyleyerek Belarus’a geçti. Anlaşma sonucu Wagner’den hiç kimsenin yargılanmayacağı, askerlerden isteyen herkesin Rus ordusuna katılabileceği, diğerlerinin de Prigojin ile birlikte Belarus’a geçebileceği açıklandı. Putin, kanlı bir isyanı engellemiş görünse de kendisinin ülkede kontrolü tekelinde tuttuğu algısı kırıldı.
Türkiye
- Seçim sonrası gerçekleşen Meclis açılışı ilk günden olaylı geçti. Yeniden Refah Partisi Genel Başkanı Fatih Erbakan, daha ilk açıklamasında kadına yönelik şiddet karşıtı yasa hakkında "6284 hâşâ bir ayet değil" ifadelerini kullandı. TİP’ten milletvekili seçilen Gezi tutuklusu hukukçu Can Atalay serbest bırakılmadığı için yemin edemedi.
- Yeniden Cumhurbaşkanı seçilen Erdoğan 17 bakan ve bir Cumhurbaşkanı Yardımcısı’ndan oluşan yeni kabine üyelerini açıkladı. Önceki kabineden sadece iki isim yerini korudu. Daha önceki AKP hükümetlerinde bakan olarak görevlendirilen dört isme tekrar bakanlık görevi verildi. Kabinede dikkat çeken en önemli değişiklikler İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun ve Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin görevden alınmaları oldu.
- Hazine ve Maliye Bakanı olarak atanan Mehmet Şimşek devir teslim töreni sırasında yanındaki Nureddin Nebati’ye teşekkür ettikten sonra “Türkiye’nin rasyonel bir sürece dönme dışında seçeneği kalmamıştır. Yapısal reformlarla, Merkez Bankası’na enflasyonla mücadelede destek olmak temel hedefimiz olacaktır” diyerek kabinenin ilk “atışmasını” yapmış oldu.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın önceki kabinesi daha polemikçi ve sert isimlerden oluşurken yeni kabine için polemiklerden kaçınan, teknokrat ağırlıklı bir kabine olduğu yorumları yapıldı.
- Merkez Bankası Başkanı olarak Wall Street’in dünyaca ünlü bankalarında üst düzey yöneticilik yapmış olan ve Boğaziçi Üniversitesi’nden birincilikle mezun olmuş olan Hafize Gaye Erkan atandı.
- Dolar kuru ise 14 Mayıs'taki seçimlerden sonra 4 liradan fazla yükseldi. Böylece ilk tur seçimlerinden sadece bir ay sonra dolar 24 TL’ye yaklaştı.
- Yeni kabine ilk iş asgari ücrete yüzde 34 zam yaparak onu 11 bin 402 liraya yükseltti. Hemen ardından da Merkez Bankası yüzde 8,5 olan politika faizini 27 ay aradan sonra yükselterek yüzde 15’e çıkardı. Ancak bu artışı yeterli bulmayan piyasalarda dolar hızla yukarı fırladı ve 25 TL’yi aştı.
- Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ'ın tutukluluklarına itiraz etmek için etkili bir yardım alamadıkları için yaptığı başvuruyu karara bağlayan AİHM, Türkiye için ihlal kararı verdi. Demirtaş ayrıca aynı gün 2016'da Batman’da valiliğin yasakladığı Newroz Bayramı kutlamasına katıldığı gerekçesiyle yargılandığı davadan da beraat etti. Ancak bu kararlar da onun serbest bırakılmasını sağlayamadı.
- İstanbul Büyükada’da 5 Temmuz 2017 tarihinde yapılan toplantıya ilişkin 11 hak savunucusundan yargılaması devam eden dört hak savunucu; Taner Kılıç, İdil Eser, Günal Kurşun ve Özlem Dalkıran beraat etti.
- Onur Ayı olarak geçen Haziran ayında yani seçimlerden sadece birkaç gün sonra LGBTİ+ hareketine karşı yasaklar gelmeye başladı. Şişli Kaymakamlığı “Diren Ayol” belgeselinin gösterimini, Kadıköy Kaymakamlığı ise Birleşik Krallık’ta madenciler ve eşcinsellerin dayanışmasını anlatan “Pride” filminin gösterimini yasakladı. Kadıköy’de yasağa rağmen yapılmaya çalışılan gösterime müdahale eden polisler çok sayıda izleyiciyi gözaltına aldı.
- Onur Yürüyüşlerinin yapılmaya çalışıldığı ODTÜ ve Mimar Sinan Üniversitesi gibi birçok üniversitede öğrencilere müdahale edildi. Eskişehir, İzmir, Datça gibi birçok yerde valilik ve kaymakamlıklar onur ayı etkinliklerini yasakladı. Kadıköy Kaymakamlığı, bir ilke imza atarak Lambdaİstanbul LGBTİ+ Dayanışma Derneği’nin çay etkinliğini yasakladı. LGBTİ+’ların bir kafede oturup çay içmesi ve sohbet etmesi “uygun değil”di.
- İstanbul’da ise altı yıl aradan sonra tekrar Trans Onur Haftası etkinlikleri düzenlendi. Haftanın son günü yasağa rağmen yapılan basın açıklaması sonrası 10 LGBTİ+ birey gözaltına alındı.
- Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) Onur Ayı etkinliklerine dair hak ihlallerini derlediği bilgi notuna göre, en az dokuz eylem ve etkinliğe müdahale edildi. Bu müdahaleler sırasında dördü çocuk en az 205 kişi gözaltına alındı. Üç konser ise yaptıkları açıklamaların ardından maruz kaldıkları fobik ve cinsiyetçi tepkiler gerekçe gösterilerek iptal edilmişti.
- TRT’nin dijital platformu Tabii’de Osman Kavala’nın silahlı bir devrimciden karanlık ilişkilere giren bir kapitaliste dönüştüğünü anlatan bir dizi yayınlanmaya başlandı. Bu utanç verici propaganda yayınına çok sayıda tepki geldi. Kavala ise en çok, bu dizide yer almayı kabul eden sanatçılara sitem etti.
- Dünya Ekonomik Forumu'nun (WEF) bu yıl yayımladığı Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi'nde Türkiye 146 ülke arasında 129'uncu sırada yer aldı. Önceki yıla kıyasla yüzde olarak 0,1 puan düşüş gösteren Türkiye, sıralamada da beş basamak geriledi.
- Ekonomi ve Barış Enstitüsü (IEP) 2023 Küresel Barış Endeksi'ni açıkladı. "En barışçıl/huzurlu" ülkelerin sıralandığı endekste Türkiye 163 ülke arasında 147'nci oldu. Türkiye bu basamağı İran'la paylaştı. Listede Türkiye ve İran'ın hemen altındaki basamakta Kuzey Kore yer alıyordu.
İklim-Çevre
- Haiti'de etkili olan şiddetli yağışların yol açtığı sel ve heyelanlarda 42 kişi öldü, 11 kişi kayboldu. Aynı günlerde Türkiye’yi de vuran aşırı yağışlar nedeniyle birçok ilde sel ve taşkınlar yaşandı. İki kişi hayatını kaybetti.
- Fırtınalar Brezilya’da 13, ABD’de üç kişinin ölümüne neden oldu. Hindistan’da 45 dereceyi bulan aşırı sıcaklarda sadece iki gün içinde 100 kadar insan hayatını kaybetti. Meksika’da aşırı sıcaklar nedeniyle bu yıl içinde 112 kişinin öldüğü açıklandı. Bu açıdan Meksika en ölümcül yılını yaşıyordu.
- El Nino olarak bilinen ve gezegenin ısınmasına yol açan hava olayı Haziran ayının ilk haftasının sonunda yani beklenenden 3 ay önce Pasifik Okyanusu’nda başladı. Bu arada Haziran ayında ilk kez, Atlantik okyanusunda aynı anda iki tropik fırtına (Bret ve Cindy fırtınaları) meydana geldi.
- Met Office Nisan ve Mayıs aylarından sonra Haziran ayının da küresel deniz yüzeyi sıcaklıkları açısından ölçümlerin başladığı 1850 yılından bu yana en yüksek sıcaklığa ulaştığını duyurdu. Okyanuslarda da 1,12 dereceyle rekor sıcaklık artışının görüldüğü bir ay oldu.
- Bu açıklamanın ardından Dünya Meteroloji Örgütü de gezegenin en sıcak Haziran ayını yaşadığımızı ilan etti.
- Kanada’da Mayıs ayında başlayan orman yangınları ülkenin kuzeyindeki Quebec bölgesine de yayıldı. Aynı anda 400’den fazla yangının yaşandığı günlerde Kanada Çevre platformu kentlerin üzerini kaplayan dumanlar için “büyük sağlık riski” açıklaması yaptı ve 16 eyalette hava kalitesi uyarısı yapıldı. ABD’nin New York şehri dahil kuzey kentleri de dumanlar nedeniyle karardı. Yangınlar nedeniyle 26 bin kişi tahliye edildi. 100 binden fazla kişi evlerini terk etti. 3,3 milyon hektarlık orman alanın henüz yaz mevsimi öncesinde yandığı açıklandı ki bu son 10 yıl ortalamasının 12 katına denk geliyordu. Haftalarca süren yangınların dumanı Norveç’e dahi ulaşmıştı.
- Araştırmacı Gazetecilik Bürosu (TBIJ), Guardian, Repórter Brasil ve Forbidden Stories tarafından yürütülen veri odaklı bir araştırma, Amazonlarda altı yıl içerisinde 800 milyon ağacın et endüstrisiyle bağlantılı faaliyetler nedeniyle sistematik olarak yok edildiğini ortaya çıkardı.
- Avrupa Çevre Ajansı, 1980-2021 yılları arasında sel, fırtına, orman yangını, sıcak ve soğuk dalgası gibi aşırı hava olayları nedeniyle Avrupa'da yaklaşık 195 bin insanın hayatını kaybettiğini açıkladı. Olağanüstü hava koşullarının neden olduğu maddi zararın değeri ise 560 milyar avroyu geçiyordu.
- Shell 2021 yılında ilan ettiği “her yıl fosil yakıt üretimini %1-2 kadar azaltma” taahhüdünü terk ettiğini duyurdu. Shell’in yeni CEO’su Wael Sawan, rekor kârlar elde eden şirketin 2030 yılına kadar üretimde azalmaya gitmeyeceğini duyurdu. Gerekçe olarak da Shell’in pandemi döneminde üretimini %21 kadar düşürmek zorunda kalması gösterildi. Pandemi devam ederken ilan edilen azaltım hedefine gerçek bir şark kurnazlığı ile 7 ay içerisinde ulaşıldığı açıklandı. Böylece, şirket ilan ettiği hedefe 8 yıl önce ulaşmış oldu ve daha fazla azaltıma gitmeye gerek görmediğini duyurdu.
- Dünya Bankası’nın yeni raporuna göre, devletlerin fosil yakıt şirketlerine verdiği “toksik” sübvansiyonların toplamı yılda en az 7,25 trilyon doları buluyordu. Bu miktarın 1,24 trilyon doları doğrudan desteklerden oluşurken kalanını da vergi muafiyetleri ve küresel ısınma kaynaklı felaket ve afetlerin yarattığı zararların karşılanması şeklinde dolaylı destekler oluşturuyordu.
- İsviçre’de net sıfır referandumu yapıldı. İsviçre 2050 yılı için net sıfır karbon hedefini halka sordu ve düşük katılımla olsa da sandığa gidenlerin yüzde 59’unun desteğiyle tasarı kabul edildi. Referandumda ayrıca çokuluslu şirketlerden yüzde 15 vergi alınması da soruldu ve o da kabul edildi. Dünyanın en düşük vergi oranlarına sahip olması sayesinde ciddi bir uluslararası sermaye akışının olduğu ülke radikal bir karar almış oldu. Üstelik İsviçre, 2021 yılında 140 ülke tarafından onaylanan %15 küresel minimum vergi uygulamasını yasalaştıran da ilk ülke oldu.
- İzmir Körfezi'nde ilk kez aynı anda plankton patlaması, müsilaj ve makro algler görüldüğü duyuruldu. 1978 yılından beri körfezde çalıştığını, ancak ilk kez bu durumla karşılaştığını söyleyen Prof. Dr. Doğan Yaşar, “suyun görünürlüğü sıfır santim. Her yer kirli. Ölü balıklar var. 10 günden beri bu durum devam ediyor. Narlıdere‘den itibaren her yerde balık ölümleri, red tide’lar, deniz marulu patlamaları görünür hale geldi. Bunun tek bir nedeni var; körfez çok ağır hasta. Komaya giriyor diyebilirim” dedi.
Temmuz
Ayın Sözü
“Bizler lanetlenmiş ahmaklarız.”
1980'lerde sera etkisi konusunda dünyayı uyaran ABD'li bilim insanı James Hansen, onyıllardır yaptığı uyarıların ciddiye alınmamış olmasına bu sözlerle tepki veriyor. (The Guardian)
Dünya
- Temmuz ayı yine kitlesel göçmen ölümleriyle başladı. Fas kıyılarından İspanya'nın Kanarya Adaları'na gitmek üzere yola çıkan göçmen teknesi Akdeniz'de battı. Kazada üçü çocuk 11'i kadın, toplam 54 göçmen öldü.
- Libya sınır muhafızları Tunuslu yetkililer tarafından çölün ortasında 40 derece sıcakta yiyeceksiz, susuz ve barınaksız/çadırsız bir şekilde terk edilmiş olan 80 göçmeni bulup kurtardığını duyurdu. Göçmenler Ege denizinde görüldüğü gibi burada da Tunus tarafından sınırın öteki tarafına itilmişlerdi ama bir fark vardı arada: Göçmenler Ege’de denizin ortasında bırakılıyorlarken, bu yeni örnekte çölün ortasında bırakılmışlardı.
- Ancak, bu yaşananlar AB ile Tunus arasında göçmenler üzerine anlaşmaya varılmasına engel olmadı. AB ile Tunus arasında imzalanan anlaşma kapsamında, Avrupa'ya düzensiz göçü engellemesi karşılığında Kuzey Afrika ülkesine 1 milyar avro mali yardımda bulunulması kararlaştırıldı.
- Birleşmiş Milletler Uluslararası Göç Örgütü (IOM) 2023'ün ilk yarısında, Akdeniz'deki ana göç güzergâhı üzerinde, çoğu boğularak bin 700'den fazla insanın yaşamını yitirdiğini açıkladı.
- İsrail, işgal altındaki Batı Şeria'daki Cenin Mülteci Kampı'nda Filistinli silahlı grup üyelerine karşı saldırılarına devam etti. Daha ilk günlerde yaptığını duyurduğu ve son 20 yılın en büyüğü olduğu açıklanan geniş çaplı saldırıda 12 Filistinli öldü, 140’dan fazla insan da yaralandı. Operasyon sürerken Tel Aviv'de bir Filistinli tarafından bir saldırı gerçekleştirildi. Kalabalığın içine bir araçla dalan saldırgan sekiz İsrailliyi yaraladı. Saldırgan, bir sivil tarafından vurularak öldürüldü. Kampta devam eden iki günlük operasyon boyunca kampın elektrik ve suyu kesildi. Yarım kilometrekarelik kampta bulunan 18 bin Filistinliden 3 bin kadarı Cenin kampını terk etmek zorunda kaldı.
- Cenin operasyonu sonrasında İsrail hükümeti daha önce geri çektiği Yargı Reformu adı altında yargı erkini yürütme önünde etkisizleştirmeye yönelik yasa tasarısını bazı değişikliklerle tekrar parlamentoya sununca onbinlerin eylemleri tekrar başladı ve ay sonuna kadar devam etti. Yedek askerler göreve gitmeme açıklamaları yaptı, sendikalar grev çağrıları yaptı, farklı şehirlerden Kudüs’e yürüyüşler gerçekleştirildi, yüzlerce kişi gözaltına alındı.
- İsveç ve Danimarka’da cami önlerinde aşırı sağcıların Kur’an yakma eylemleri gerçekleşti. Buna karşı bir sinagog önünde İncil yakma eylemi düzenleyen Suriyeli bir İsveç vatandaşı ise basının önünde yakma eylemi yapmayıp kitap yakmanın yanlış olduğunu söyledi. Bu sırada Kuran yakılması eylemlerine karşı Irak’ta öfkeli kalabalıklar İsveç Büyükelçiliği’ni ateşe verdi.
- Hollywood’da son 60 yılın en büyük grevi başladı. 2,5 ay önce 11 bin 500 senaristin başladığı grev oyunculara da yayıldı ve ABD’li oyuncular sendikası Sag-Aftra grev ilan etti. Yaklaşık 160 bin üyesi bulunan sendikada film ve dizi oyuncularının yanı sıra video oyunu tasarımcıları, radyo sunucuları, modeller ve Youtube fenomenlerinin de bulunduğu belirtildi. Ana anlaşmazlık noktalarından birinin oyuncuların filmlerin ve TV şovlarının tekrar gösterimi için aldıkları ödemeler olduğu ifade edilirken, bir oyuncunun yapay zekâyla yeniden üretilmesi durumunda görüntünün kime ait olduğunun da tartışma konusu olduğu aktarıldı. Üç ay süren grev, Eylül ayı sonunda yapılan 3 yıllık toplu sözleşme ile sona erecekti.
- Temmuz’da İspanya’da genel seçimler yapıldı. Muhafazakâr Halk Partisi (PP) yaklaşık 8,2 milyon oyla birinci parti oldu ve 2019'a kıyasla 47 sandalye daha kazanarak meclisteki koltuk sayısını 136’ya çıkardı. İktidardaki sol koalisyonun ana ortağı Sosyalist İşçi Partisi (PSOE), yaklaşık 7,8 milyon oyla muhafazakârların oyuna yetişti, meclisteki koltuk sayısını ikiye katlayarak 122'ye çıkardı. Podemos liderliğindeki radikal sol ittifak Sumar ise yüzde 12,3 alarak önceki seçimlere göre yedi sandalye kaybetti. Seçimlerin en güzel haberi aşırı sağcı Vox partisinin beklentilerin aksine oy kaybetmesi oldu. Vox’un 600.000'den fazla oy kaybetmesiyle önceden 52 olan koltuk sayısı 33’e düştü. Sonuçta, Parlamentoda ne sağ ne de sol partiler birlikte hükümet kurmaya yetecek sandalyeyi elde edememiş oldu.
- Afrika ülkesi Nijer’de darbe gerçekleşti. Nijer Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum'un askerî darbeyle devrilmesi sonrası televizyonların karşısına çıkan General Abdourahmane Tchiani, “geçiş yönetimi”nin başına geçtiğini duyurdu. Devrik lider Muhammed Bazum, Nijer'in 1960'taki bağımsızlığından bu yana seçimle iş başına gelen ilk liderdi ve darbe bu demokrasi sürecini de baltalamış oldu. Rus paralı asker grubu Wagner ise darbeyi bir başarı olarak tanımladı. Darbeyi destekleyenlerin yaptığı gösterilerde ülkenin eski sömürgeci gücü Fransa’nın bayrağı yakıldı ama ilginç bir şekilde Rusya bayrakları taşındı. Afrika Birliği, Batı Afrika ülkeleri bloku Ecowas, Batı ülkeleri ve Birleşmiş Milletler darbe girişimini kınayarak Bazum'un serbest bırakılmasını istedi. Hatta Ecowas, darbecilere bir hafta süre tanıdığını ve bu sürede geri çekilmezlerse askeri müdahalede dahi bulunabileceklerini açıkladı.
- 8 Temmuz’da Ukrayna topraklarında süren savaşın 500. günü doldu. Ukrayna Başkanı Zelenski, savaşın ilk günü Rus ordusunun teslim ol çağrısına karşı sert yanıt veren Ukrayna üssü Yılan Adası’nı ziyaret etti. Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ise savaşın bu 500 günü içerisinde en az 9 bin 177 sivilin öldüğünü, 15 bin 993 sivilin ise yaralandığını duyurdu. Ukrayna, bu 500 günde 233 binden fazla Rus askerinin öldürüldüğünü iddia etti.
- Rusya, Karadeniz Tahıl Anlaşması'ndan çekildiğini duyurdu. Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine onay vereceğini açıklaması, Ukrayna ile yaptığı esir değiş tokuşu sonucu Türkiye’ye gönderilen Ukraynalı Azov Taburu komutanlarının anlaşmaya aykırı şekilde Ukrayna’ya teslim edilmesi ve Kırım’daki Kerç köprüsünün ikinci kez Ukrayna tarafından bombalanmasının ardından Rusya bu kararı almış oldu. Rusya, Batılı ülkelerin Rus gıdalarına ve gübrelerine uyguladığı yaptırımları kaldırması şartıyla anlaşmaya geri dönüleceğini duyurdu.
Türkiye
- Kocaeli'nin Dilovası ilçesinde Suriyeli göçmenlerin bir köpeği zehirlediği iddiası ve bunun üzerine yaşanan tartışmanın ardından Suriyelilerin bir evi bastığı iddia edildi. İddiaların ardından “galeyana gelen” çok sayıda kişi sokaklara çıktı, Suriyeliler aleyhine sloganlar atarak yürüyüş yaptı. Bu iddianın gerçek olmadığı bir kez daha, önceki ırkçı provokasyonlarda olduğu gibi ortaya çıktı. İYİ Parti Kocaeli Milletvekili Lütfü Türkkan halkın göçmenlerin gönderilmesi talebiyle yürüyüş yapacağını açıkladı. Kocaeli Valiliği de köpek zehirleme olmadığını, evlere saldıran kişilerin göçmenler değil TC vatandaşları olduğunu açıkladı. Ancak iki grup arasında tartışma çıktığını da belirterek gözaltına alınan kişilerden 10 göçmeni sınır dışı edilmek üzere Kocaeli İl Göç İdaresi Müdürlüğü'ne teslim ettiğini duyurdu. Sonuçta kabak yine göçmenlerin başına patlamış oldu.
- İstanbul’da bulunan Suriyelilerin, kayıtlı oldukları illere dönmeleri gerektiği konusunda karar alındı. İstanbul Valiliği, dönmesi gereken geçici koruma kapsamındaki Suriyelilere 24 Eylül 2023’e kadar süre verdi. Oysa yüzbinlerce Suriyeli depremlerden sonra yıkılan veya hasar alan evlerini terk edip başka illere göç etmek zorunda kalmıştı.
- Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu’nun (ITUC) Küresel Haklar Endeksi’ne göre Türkiye 149 ülke arasında işçi haklarının en kötü olduğu 10’uncu sıralamasında yer aldı. Türkiye, geçen yılda da işçi hakları açısından en kötü on ülke arasında yer almıştı. Yani, ülke bu alandaki yerini başarıyla korumuş oldu.
- Türkiye İstatistik Enstitüsü’nün (TÜİK) enflasyonun düşmeye devam ettiğini açıklamasının hemen ardından hükümet Katma Değer Vergisini (KDV) yüzde 2 oranında artırdı. Böylece tüm tüketim ürünlerine zam gelmiş oldu. Devletin aldığı birçok harca da yüzde 50 zam yapıldı.
- Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası faiz oranlarını artırmaya devam etti. Faizin 250 puan artırılarak yüzde 15’den yüzde 17,5’a çıkarılması, birçok uzman ve Batılı ekonomist tarafından çok az bulunarak eleştirildi.
- Temmuz ayı başında Adana ve Eskişehir'de düzenlenen Onur Yürüyüşleri'ne yasak geldi. 36 kişi gözaltına alındı. Aynı günlerde aralarında İlim Yayma Cemiyeti, TÜGVA, İHH, Anadolu Gençlik Derneği gibi iktidar destekçisi 25 kuruluştan oluşan Balıkesir Sivil Toplum Platformu, “Festivallerde yapılan yanlışlara ‘dur’ diyelim” başlıklı bir yazı yayımladı. Etkinliklerde kadın-erkek bölümlerinin ayrılması gerektiğini söyleyen, alkollü içki ve madde kullanımının yasaklanması isteyen gruba aralarında çok sayıda çevre örgütünün de olduğu 90 kadar örgütten “nefret suçları işliyorlar” denerek tepki gösterildi.
- Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), ücretli dijital platformlardaki pek çok film ve diziye 'toplumun manevi değerlerinin ve ailenin korunması' gerekçesiyle üst sınırdan para cezaları yağdırdı. RTÜK altı dijital platformun sekiz yapımına LGBTİ+ cezaları uyguladı.
- A Milli Kadın Voleybol Takımı, ABD'nin Teksas eyaletindeki Arlington kentinde yapılan 2023 FIVB Milletler Ligi'nin finalinde Çin'i 3-1 yenerek tarihinde ilk kez şampiyon oldu. Milletler Ligi’ni şampiyonlukla tamamlayan A Milli Voleybol Takımı dünya sıralamasında da 365,64 puanla 1 numaraya yükseldi.
İklim ve Çevre
- Temmuz ayı, dünya sıcaklık rekorları ile başladı. 3, 4 ve 6 Temmuz günleri arka arkaya kaydedilen en sıcak günler olarak tarihe geçti. Küresel hava sıcaklığı yani yaz ve kış mevsimlerini yaşamakta olan gezegenin her yerindeki ölçümlerin ortalaması önce 17,01, ertesi gün 17,18 derece ve 6 Temmuz’da da 17,23 derece ölçüldü. Daha önce rekor sıcaklık, 2016 yılında El Niño hava olayının yaşanmakta olduğu günlerde 16,9 dereceydi. Ardından BM, Temmuz ayının ilk haftasının gezegenin en sıcak haftası olduğunu ilan etti. Ayın sonunda da Avrupa Birliği'ne bağlı Copernicus İklim Değişikliği Servisi, Temmuz 2023'ün, ölçümlerin yapılmaya başladığı dönemden bu yana "en sıcak ay" olarak kayıtlara geçtiğini duyurdu.
- Copernicus iklim modelleme servisi Okyanusların Temmuz ayında günlük ortalama yüzey sıcaklığının 20,96C ile 2016 rekorunu kırdığını açıkladı. 'Okyanus için en sıcak ay' diyen uzmanlar, deniz suyu sıcaklıklarında önümüzdeki haftalarda daha fazla artış bekliyordu. Tam bu sırada Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) da, Akdeniz'in ortalama yüzey suyu sıcaklığının daha önce hiç görülmemiş bir seviye olan 28,4 dereceye çıktığını duyurdu.
- Dünyanın en sıcak günlerinin yaşandığı Temmuz başında Dünya Meteoroloji Örgütü de okyanus yüzeyi sıcaklıklarına bağlı hava olayı El Niño’nun başladığını resmî olarak duyurdu. Haziran ayında bazı ülkelerde El Niño’nun başladığı açıklanmıştı ama küresel ölçekte resmiyet kazanması Dünya Meteoroloji Örgütü’nün açıklamasıyla oldu. Bilim insanları gezegeni daha da ısıtacak olan El Niño hava olayının Eylül gibi başlayacağını tahmin ediyordu.
- Temmuz’un daha ilk haftasında Çin’de ortalama sıcaklıklar 35 derecenin üzerinde seyrederken Kuzey Afrika’da 50 dereceye ulaşmıştı. Kış mevsimini yaşayan Antarktika’da da rekor sıcaklık ölçümü yapıldı. Antarktika’nın Arjantin Adaları bölgesinde ölçülen 8,7 derecelik sıcaklık tarihin en sıcak Temmuz ayı ölçümü oldu. Kış mevsimi ortasındaki Arjantin ve Şili’de sıcaklıklar 30 derece ile yazı andırıyordu. Uruguay’da 74 yılın en kurak dönemi nedeniyle acil su durumu ilan edildi. Su kesintileri kitlelerin protesto yürüyüşlerine neden oldu. Rusya’nın dev ormanlık alanlarından oluşan Yakutistan’da sayısı 110’u aşan 61 bin hektarlık ormanlık alanın yanması sebebiyle acil durum ilan edildi.
- Antarktika’da kış mevsimi olmasına rağmen buzlanma miktarı önceki yıla göre 2,5 milyon km kare kadar daha azdı. Uydu ölçümlerine göre normalde genellikle yaklaşık 16.4 milyon kilometrekarelik deniz buzu oluşmuş olması gerekirken Temmuz ayı sonunda sadece 14,1 milyon km kare buzlanma yaşandı. Bilim insanları Meksika'dan daha büyük bir alanın bu kış buz tutmadığını açıkladılar.
- Aşırı sıcaklar İspanya ve Portekiz’de 40 dereceyi aştı. ABD’nin güney batı bölümü 40 dereceyi çok aşan bir sıcak dalgası içinde kaldı. Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda kayıtlara geçen en yüksek sıcaklık görüldü ve kuzeydeki Fort Good Hope bölgesinde termometreler 37,4 dereceye kadar yükseldi. Tarihinin en kötü “orman yangını sezonu”nu yaşayan ülkede, Temmuz’un ilk haftasında Britanya Kolumbiyası adlı eyalette bir dizi şimşek fırtınası sonucu 100’den fazla yeni yangın meydana geldi. Bu yangınlarla birlikte bu yıl ülkede çıkan orman yangını sayısı 3.412’ye çıktı. Bir günde aynı anda devam etmekte olan orman yangını sayısı ise 900’e ulaştı. Bu yangınların 600’den fazlası Ağustos’un ilk haftalarında dahi sönmeyip devam ederek 12 milyon hektarlık ormanlık bir alanı etkiledi.
- Çin’de ise aşırı sıcaklar ve sel felaketleri bir aradaydı. Ani yağışların yol açtığı seller binlerce kişiyi evsiz bıraktı, onbinlerce kişiyi sel bölgelerinden tahliye edilmek zorunda bıraktı. Ülkenin iç bölgelerindeki sellerde köprüler yıkıldı, yollar kapandı. Güney Kore'de günlerce süren şiddetli yağışlar sel ve heyelana yol açtı. Ülke genelinde 40 kişi öldü, binlerce kişi için tahliye talimatı verildi.
- Bu ilk haftanın ardından Temmuz’un ikinci haftası daha da ağır bir sıcak dalgasıyla başladı. 'Kerberos' adı verilen sıcak hava dalgası Avrupa'yı kasıp kavurdu. Onlarca kentte ve okyanus suları sıcaklıklarında teker teker sayması imkânsız sıcaklık rekorları kırıldı. İspanya, Fransa, Yunanistan, Hırvatistan, Türkiye ve kuzey Afrika ülkelerinde bazı bölgelerde sıcaklar 40 derecenin üzerine çıktı. İtalya’da aralarında başkent Roma'nın yanı sıra Bologna ve Floransa'nın bulunduğu 23 kentte kırmızı alarm verildi, bir kişi aşırı sıcaklıklar kaynaklı nedenlerden dolayı hayatını kaybetti. İspanya'da da gün içinde sıcaklığın yer yer 45 dereceye yükseldiği, gece de 25 derecenin altına inmediği belirtildi. Ayrıca İspanya’nın Kanarya Adaları’nda orman yangını da çıktı. Onlarca ev ve 4.600 hektar alan yandı. Yunanistan’da ise Kerberos sıcak dalgası sırasında 24 saat içerisinde 81 orman yangını yaşandı, beş kişi hayatını kaybetti.
- Kerberos sıcak hava dalgasını yaşayan Türkiye’de de sıcaklıklar, ülkenin güney ve batı kesimlerinde mevsim normallerinin 5 ilâ 10 derece üzerine çıktı. Birçok yerde 40 derecenin çok üzerinde sıcaklıklar ölçüldü. Antalya'nın Kaş ilçesi ile Muğla'nın Köyceğiz ilçesi, 45,9 derece ile Türkiye'nin en sıcak yerleri oldu. Hatay, Mersin, Adana, Muğla, Tekirdağ, Balıkesir ve Çanakkale’de orman yangınları yaşandı. 10 günde 203 orman yangını yaşandı. Türkiye'nin en yüksek râkımlı dağı olan Ağrı Dağı'nda buzulların erimesi ile oluşan sel suları, dev kayaları sürükledi. Hava sıcaklığı İzmir'de 43,2 dereceyle son 85 yılın sıcaklık rekorunu kırdı.
- Kerberos'un dinmesinin ardından bu sefer de Karon sıcak dalgası başladı. İspanya kıyılarında su sıcaklığı 24,6 derece ile rekor kırdı ve normalin 2,2 derece üzerine çıktı. Akdeniz’in sıcaklığı zaman zaman normalin 5 derece üzerine çıktı. Kuzey Atlantik deniz yüzey sıcaklığı ise, ortalama 24,39C sıcaklıkla 1991-2020 ortalamasının 1,33C üzerinde yeni bir rekora ulaştı. Roma'da sıcaklıklar 41.8C'ye ulaşarak Haziran 2022'de belirlenen 40.7C'lik önceki rekoru kırdı. Sicilya yaklaşık 47 C'ye ulaştı ve sıcaklıklar Sardunya'da 45C'ye kadar yükseldi. İtalya’nın kuzeyinde ani dolu yağışında dev dolu parçaları nedeniyle 110 kişi yaralandı. Yolları sel kapladı. Balkanları ise fırtına vurdu ve altı kişi hayatını kaybetti.
- Karon sıcak dalgası biter bitmez onun hemen ardından Avrupa’nın güneyi dördüncü bir sıcak hava dalgasını yaşadı. İtalya’da aşırı sıcaklar orman yangınlarına neden oldu ve dört kişi hayatını kaybetti. Aynı günlerde ülkenin kuzeyinde ani ve şiddetli fırtınalar meydana geldi. Tüm bu olaylarda yedi kişi hayatını kaybetti. Cezayir'in kuzey kentlerinde 48 dereceyi geçen sıcak hava dalgası sırasında yaşanan orman yangınlarında 34 kişi hayatını kaybetti.
- ABD’nin Phoenix kenti bütün bir ayı, yani tam 31 günü kesintisiz olarak 43 derece üzerinde sıcaklıklarla geçirerek rekor kırdı. Ayrıca Temmuz ayında ABD’nin farklı noktalarında tam 3.200 günlük sıcaklık rekoru kırıldı. Çin meteoroloji idaresi ise, Pekin'in art arda 28 gün boyunca 35C'nin üzerinde sıcaklıklarla 23 yıllık rekoru kırdığını söyledi.
- ABD'de New Jersey eyaleti merkezli düşünce kuruluşu İklim Merkezi'nin (Climate Central) yayımladığı, 200 ülkeden 4 bin 700 şehri kapsayan analize göre, küresel nüfusun yüzde 81'ini oluşturan 6,5 milyardan fazla insan Temmuz ayında en az bir gün aşırı sıcaklıklara maruz kaldı.
- Aşırı kurak geçen Temmuz ayında bir anda yaşanan aşırı yağışlar sel felaketlerine de neden oldu. Hollanda ülke tarihinin en sert yaz fırtınasını yaşadı, iki kişi devrilen ağaçlar nedeniyle hayatını kaybetti. Pakistan‘da en az 50 kişi iki haftadır devam eden muson yağmurlarının tetiklediği sel ve toprak kaymaları nedeniyle hayatını kaybetti. Hindistan’da ise en az 22 kişi sellerde boğuldu. Japonya’da “tarihin en ağır yağmurları” denen yağış ve sellerde en az altı kişi öldü, on binlerce kişiye tahliye çağrısı yapıldı.
- Filipinler'i Doksuri Tayfunu vurdu, en az 36 kişi öldü. Fırtına Tayvan genelinde de 278 binden fazla evin elektriğini kesti. Tayfun daha sonra Çin’e de ulaşacaktı. Rusya’yı vuran bir başka fırtına ise sekiz kişinin ölümüne neden oldu.
- Tüm bu aşırı hava olayları sırasında Uruguay'da 10 gün içinde yaklaşık 2 bin ölü penguen sahile vurdu. Avustralya’da 50 balina sahile vurdu. Sinop'ta ise deniz suyunun ani soğumasıyla şoka giren binlerce balık kıyıya vurdu.
- Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres Temmuz sonunda yaptığı açıklamada küresel ısınma çağının sona erdiğini, artık “küresel kaynama çağının” başladığını söyledi.
- New York'un Union Meydanı'nda asılı duran, "İklim Saati" kritik bir eşiği aştı. Küresel sıcaklık artışını, 2015 Paris Anlaşması'nın zorlu hedefi olan 1,5 santigrat dereceyle sınırlamak için kalan tahmini süre 6 yıldan 5 yıla düşürülerek güncellendi.
- Amerika kıtası, Ortadoğu, Avrupa, Asya’nın Pasifik kıyıları sıcak dalgaları ile kavrulurken İspanya’da Yokoluş İsyanı aktivistleri, gereksiz su tüketimine tepki göstermek için İspanya'nın Barselona, Madrid, Valencia, Bask, Navarra ve İbiza bölgelerinde bulunan golf sahalarındaki delikleri tıkadı. Avrupa'nın gördüğü en büyük kuraklıklardan biri sırasında yapılan su israfına tepki gösteren gruptan yapılan açıklamada, "Susuz bir dünyada golfün yeri yok" dendi. Aktivistler golf sahasındaki delikleri çimentoyla kapattı ve bazı deliklere çiçekler dikti.
- Britanya’da ise iklim aktivistleri Wimbledon tenis turnuvası sırasında korta fırlayarak oyunların bir süre durmasına neden oldu. Aynı gün Galler’de izinsiz üretimi sürdüren bir kömür madeni de Yokoluş İsyanı aktivistlerinin eylemleri sonucu üretimi durdurmak zorunda kaldı.
- Sıcakların en yüksek olduğu günlerde Londra’da yüzlerce iklim aktivisti 30 kadar noktada trafiği kilitleme eylemleri yaptı. İskoçya’da ise İskoçya petrolünün %90'ını sağlayan Grangemouth’taki petrol rafinerisi işgal edildi. Orada da üretim ve ulaşım bir süreliğine durduruldu.
- Britanyalı aktivistlerin eylemlerinde ne kadar haklı olduğu Temmuz ayının son günü Başbakan Rishi Sunak’ın Kuzey Denizi’nde 100 kadar yeni fosil yakıt ruhsatı vermesiyle ortaya çıktı. Üstelik Sunak bu lisansların Birleşik Krallık’ın net sıfır hedeflerine ulaşmasını sağlamak amacıyla verildiğini de söyleyebildi.
- AB Parlamentosu çevre aktivistlerinin yıllardır talep ettiği Doğa Restorasyon Yasası’nı kabul etti etmesine – ama bunu son derece daraltılmış bir şekilde kabul etmeyi de ihmal etmedi. Yasayla, 2030 yılına kadar AB'nin kara ve denizlerinin %20'sinin iyileştirilmesi ve 2050 yılına kadar tüm bozulmuş ekosistemleri kapsayacak şekilde genişletilmesi hedefleniyordu. AB Parlamentosu’nun neredeyse tüm sağ grupları yasanın bu kırpılmış haline dahi karşı çıktı. Yasayla çiftçilere ve balıkçılara daha az toprak ve deniz bırakıldığını söylediler. Yasayı savunanlar ise Avrupa’nın çok ağır bir çevre sorunu yaşamakta olduğunu söylüyordu. Avrupa topraklarının yüzde 60’ının sağlıksız ve yüzde 81’inin canlı yaşamı için zayıf koşullara sahip olduğu daha önceki raporlarda açıklanmıştı. Oylama öncesi yasaya karşı olan çiftçiler traktörlerle Parlamento önünde protesto gösterisi düzenlerken Greta Thunberg de aktivistlerle birlikte yasayı savunmak üzere Parlamentoya geldi.
- Türkiye, Haziran 2023’te bir uluslararası rekor kırdı: Ülke, Almanya ve Polonya’yı geride bırakarak Avrupa‘nın en büyük kömür yakıtlı elektrik üreticisi oldu. Türkiye’nin kömür yakıtlı elektrik üretiminden kaynaklanan emisyonları 2023’ün ilk yarısında 44 milyon ton karbondioksit ve eşdeğeri gazları aşarak yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Ayrıca Türkiye’nin kurulu kömür kapasitesi 2018’den bu yana yüzde 9’dan fazla artmıştı.
- Tarım ve Orman Bakanlığı sene başından Temmuz sonuna kadar ülke genelinde 1022 orman yangınında yaklaşık 6 bin 900 hektarlık alanın zarar gördüğünü, bu alanın 5 bin 800 hektarlık kısmının son 18 yangında yandığını ve bu 18 yangının 17'sinin de sadece 8 gün içinde, 10-18 Temmuz tarihleri arasında meydana geldiğini açıkladı. Yani Temmuz ortasındaki bir hafta içerisinde yanan orman alanının büyüklüğü, yılın başından beri 1000 kadar yangında yanan alanın beş kat fazlasına denk geliyordu.
- Temmuz ayının son haftasında Limak Holding’e ait termik santral için açık linyit alanı genişletme izni kapsamında Akbelen ormanında ağaç katliamı başladı. Dört yıldır ormanı savunan köylüler ve aktivistler bölgeye akın etti. Jandarma ise şirketin yanında yer alarak yaşam savunucularına sert müdahalelerde bulundu. 40’tan fazla kişi gözaltına alındı.
- Köylüler, Akbelen Ormanında devam eden ağaç kesimi için yürütmenin durdurulması talebiyle başvuru yaptıysa da bu talep mahkeme tarafından reddedildi.
- Akbelen’de direniş sürerken ağaç katliamına devam eden YK Enerji şirketi tarihe geçecek bir girişimde bulundu ve 18 gazeteye birden kendi işçileri adına ilan verdi. İlanda işçiler, kendilerini istihdam eden şirketin yanında olduklarını belirtiyorlardı.
Ağustos
Ayın Sözü
“"Hayattayız ama yaşamıyoruz.”
Taliban yönetimi altında ikinci yılını dolduran Afganistan’da kadınların toplumsal yaşamın her alanından dışlandığını anlatan Afgan kadınlardan biri BBC muhabirine durumu bu sözlerle özetliyor. (BBC Türkçe)
Dünya
- Göçmen felaketleri Ağustos ayında da durmak bilmedi. İtalya'nın güneyindeki Lampedusa Adası açıklarında Tunus'tan gelen düzensiz göçmenleri taşıyan iki göçmen gemisinin batması sonucu iki kişi öldü, yaklaşık 30 kişi kayboldu. Bu olaydan sadece üç gün sonra yine Lampedusa Adası açıklarında denizde bir tekne battı. Teknedeki 41 göçmen hayatını kaybetti. Hemen sonra Kanarya Adaları’na varmaya çalışan bir tekne battı ve içindeki 60’dan fazla insana ulaşmak mümkün olmadı. Sadece bu yıl Kuzey Afrika'dan Avrupa'ya yapılan tehlikeli deniz yolcuklarında Ağustos ortasına kadar 1800'den fazla sayıda göçmen ölmüştü.
- İngiltere, insan hakları gruplarının itirazlarına rağmen Manş Denizi üzerinden gelerek iltica başvurusunda bulunan göçmenleri Bibby Stockholm adlı dev gemiye yerleştirmeye başladı. Birleşik Krallık bu yöntemi günde altı milyon sterlini bulan otel masraflarını azaltmak ve mültecileri daha rahat kontrol edebilmek için tercih ettiğini belirtmişti. Ancak, ilk mülteci grubu gemiye yerleştirildikten hemen birkaç gün sonra gemideki suda Lejyonella bakterisinin tespit edilmesi üzerine gemi tekrar boşaltıldı.
- Hollanda hükümeti de mültecilere karşı benzer bir uygulama başlattı. Ülkedeki barınma sorunu nedeniyle oturma hakkı verilen 300 sığınmacı, Ocean Majesty adlı lüks bir yolcu gemisine yerleştirildi – tabii hayli önemli bir eksikle birlikte: Gemideki yüzme havuzu, alışveriş merkezi ve barlar mültecilerin kullanımına kapalıydı.
- Yıla damgasını vuran iki film Barbie ve Oppenheimer Temmuz ayında aynı günlerde vizyona girmiş ve ikisi de daha ilk haftalardan gişe rekorları kırmıştı. Ancak, Ağustos ayında Lübnan ve Kuveyt, iki hafta içinde bir milyar dolar gişe yapan Barbie filminin gösterimlerini yasakladı. Kuveyt, kamu ahlakının ve toplumsal geleneğin korunması amacıyla, Lübnan ise "eşcinselliğe özendirdiği" ve dini değerlere aykırı olduğu gerekçesiyle filmi yasakladığını duyurdu. Bu ülkeleri Cezayir de takip ederek benzer nedenlerle filmi yasakladı.
- Ekvador seçimlerine bir ay kala, birisi yolsuzluk karşıtı ve çetelerle mücadeleyi ön sıraya koyan başkan adayı Fernando Villavicencio olmak üzere üç siyasetçinin öldürülmesinin ardından ülkedeki seçimler sorunsuz tamamlandı ve seçimi solcu aday Luisa Gonzalez, yüzde 33 ile önde tamamladı ancak hiçbir aday yüzde 50’yi aşamadığı için seçim ikinci tura kaldı.
- Ekvador seçimleri sırasında bir de tarihi referandum oylandı. Amazon ormanlarında yer alan Yasuní Ulusal Parkı bölgesinde günde 57 bin varil petrol çıkarılan bölgede fosil yakıt çıkarılmasına devam edilip edilmemesi halka soruldu ve Ekvador halkı yüzde 60 ile bunu reddetti. Böylece ilk kez fosil yakıt çıkarma izni halka sorulmuş ve referandumla reddedilmiş oldu. Sözkonusu bölgede bir kısmı modern hayatla hiç iletişim kurmamış çok sayıda yerli halk yaşarken bölge aynı zamanda dünyanın biyoçeşitlilik açısından da en zengin yerlerinden biri olarak biliniyordu.
- Arjantin’de başkanlık ön seçimlerini Donald Trump benzeri –ve Trump hayranı– sürpriz bir aday kazandı. Siyasi kast dediği siyasetçilere savaş açan ve yolsuzluk üzerinden propaganda yapan aşırı sağcı aday Javier Milei ülke çapında yapılan ön seçimde oyların yüzde 30’unu alarak birinci oldu. Milei, Merkez Bankası’nı kapatmak ve para birimini dolara çevirmek gibi çılgın vaatlerde de bulunmuş, küresel iklim çöküşünün de sosyalistlerin uydurduğu bir yalandan ibaret olduğunu savunmuştu.
- Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan ve BRICS adı verilen ülkeler Güney Afrika'nın başkenti Johannesburg'da çok önemli bir zirvede bir araya geldi. Zirvenin önemi BRICS’in genişleme kararı almış olmasıydı. 22 ülke resmi olarak, 40 ülke de açıklama düzeyinde BRICS’e katılmak istediklerini açıklamıştı. Suudi Arabistan, İran, Etiyopya, Mısır, Arjantin ve Birleşik Arap Emirlikleri BRICS’e 1 Ocak’tan itibaren katılabilecekti. Böylece, ekonomik bir oluşum olan BRICS, Rusya ve Çin’e küresel ekonomi üzerinde Batı’nın ve de küresel ticarette özellikle doların hakimiyetine karşı güçlü bir araç sağlamaya aday hale gelmiş oldu.
- Ağustos ayında devletlerarası uzay yarışında yeni bir ivmelenme yaşandı. Rusya, 47 yıl aradan sonra tekrar aya roket gönderdi ancak bu sefer bir insansız uzay aracını, Luna-25’i kullandı. Fakat kontrolden çıkan Luna-25 iniş yapamayarak Ay'a çakıldı. Hemen birkaç gün sonra da Hindistan'a ait Chandrayaan-3 insansız uzay aracı, Ay’ın Güney Kutup bölgesine iniş yapan ilk araç oldu. Hindistan böylece Ay’a araç gönderen dördüncü ülke oldu. Neredeyse hiç incelenmemiş bir bölge olan Güney Kutbunda donmuş su ve değerli madenlerin olabileceği düşünülüyordu. Uzay aracında bulunan bir inceleme aracı iki hafta boyunca bölgede incelemeler yaptı.
- Eski ABD Başkanı Donald Trump, Georgia eyaletindeki 2020 seçim sonuçlarına müdahalede bulunduğu suçlamasıyla hazırlanan iddianame kapsamında cezaevine teslim oldu. Parmak izi alınarak, sabıka fotoğrafı çekilen Trump, kefaletle 20 dakikada serbest kaldı. Trump, böylece sabıka fotoğrafı çekilen ilk ABD başkanı oldu. Öfkeli bir ifadeyle verdiği poz Trump taraftarları tarafından seçim kampanyası sembolü haline getirildi. Seçim kampanyası için, hapishanede çektirdiği sabıka fotoğrafının basılı olduğu ürünlerle üç günde 7,1 milyon dolar bağış toplandı. Üç haftada bağış miktarı 20 milyon dolara ulaştı.
- İspanya Kadın Milli Futbol Takımı, Dünya Kupası'nı kazandı ancak maalesef zaferden çok kupayı kaldırdıkları sırada yaşanan cinsel taciz konuşuldu. İspanya Futbol Federasyonu Başkanı Luis Rubiales, kutlamalar sırasında milli takım oyuncularından Jenni Hermoso’yu seyircilerin ve kameraların önünde kendine doğru çekerek dudaklarından öptü. Hermoso, rızası olmadığı yönünde açıklama yaptı. 80’den fazla kadın futbolcu eğer Rubiales istifa etmezse milli takıma katılmayacağını açıkladı ancak Rubiales yüzsüzce tam dört defa “istifa etmiycem, istifa etmiycem, istifa etmiycem, istifa etmiycem” dedi. FIFA, Rubiales hakkında soruşturma başlattı ancak, İspanya Futbol Federasyonu başkanının yanında yer aldı.
- Temmuz ayında 24 saatlik bir askeri isyan örgütleyen Wagner özel askeri birlikleri lideri Yevgeniy Prigojin, özel jetiyle Moskova yakınlarındayken uçağın havada infilak etmesi sonucu uçaktaki 9 kişiyle birlikte öldü. Uçakta sadece Wagner’in sahibi Prigojin değil Wagner’in kurucusu olduğu söylenen Dimitry Utkin de vardı. Prigojin daha bir gün önce, isyandan bu yana yayınladığı ilk videoda Afrika’da bulunduğunu söylemiş ve “Çalışıyoruz. Sıcaklık +50 derece. Her şey istediğimiz gibi. Wagner PMC keşif ve arama faaliyetleri yürütüyor, Rusya'yı tüm kıtalarda daha büyük, Afrika'yı da daha özgür kılıyor" demişti.
- Temmuz ayında Nijer’de yaşanan darbe ve bölgede artan militarist gerilimin ardından, ayın son günü, bu kez de Orta Afrika ülkesi Gabon'da darbe oldu. Seçimlerin hemen ardından yönetime el koyan askerler, Ali Bongo'nun zaferiyle sonuçlanan başkanlık seçiminin iptal edildiğini ve ülke sınırlarının kapatıldığını duyurdu. Devlet Başkanı Ali Bongo ev hapsine alındı. 2009 yılında ülkenin başkanı olan Ali Bongo, birçok sorunun yaşandığı seçimlerde oyların yaklaşık üçte ikisini alarak yeniden başkan seçildiğini açıklamış, muhalefet ise seçimlerde hile yapıldığı iddiasında bulunmuştu. Afrika'nın önemli petrol üreticilerinden biri olan Gabon’da Bongo ailesi babadan-oğula geçecek şekilde tam 53 yıldır iktidardaydı.
Türkiye
- Birleşik Krallık (BK) ve Türkiye, yasadışı göçü önlemek için anlaşma imzaladı. Bu kapsamda daha önce Londra yönetimi tarafından verilen 3 milyon sterlinlik (yaklaşık 103,5 milyon TL) fonla, düzensiz göçmenlerin durdurulması için Türkiye'de özel bir polis merkezi kurulacaktı. Söz konusu merkez, BK polis gücüyle koordinasyonlu çalışarak insan kaçakçılarının kullandıkları botların imalatını ve satışını engelleyecekti. Çünkü, iddiaya göre, insan kaçakçılarının kullandığı teknelerin yaklaşık yüzde 90'ı Türkiye'de üretiliyordu.
- Sağlık emekçileri ülke genelinde greve çıktı. 19 sendika ve 2 aile hekimliği federasyonu, sağlık emekçilerinin ortak taleplerini savunmak için Sağlık ve Sosyal Hizmet Birlik ve Mücadele Platformu’nu (SABİM) kurmuştu ve platform, 1-2 Ağustos günlerinde ülke çapında grev örgütledi. Sağlık emekçileri de kendi çalışma koşulları ve maaşlarının iyileştirilmesini hem de kamusal sağlık yatırımlarının artırılmasını talep etti.
- Mete Gazoz, Dünya Okçuluk Şampiyonası'nda Kanadalı rakibi Eric Peters'i yenerek şampiyon oldu. Gazoz, "Bugün bu gezegendeki en iyi okçu bendim, bundan sonra da ben olacağım” dedi.
- Kocaeli'nin Derince ilçesinde Toprak Mahsulleri Ofisi'ne (TMO) ait silolarda patlama yaşandı. 60 silonun 13’ünün etkilendiği patlamada 2 işçi öldü, 10’dan fazla kişi de yaralandı. Patlamanın nedeni yıl sona ererken hala açıklanmış değildi.
- Merkez Bankası, faizi üst üste üçüncü kez artırarak yüzde 25'e yükseltti. 750 baz puanlık faiz artırımı, yüzde 20 seviyesindeki piyasa beklentilerinin üzerinde gerçekleşmişti.
İklim ve Çevre
- Önceki ay hem karada hem okyanus yüzeyinde görülen rekor sıcaklıklar etkisini Ağustos’ta çok sert bir şekilde gösterdi. Slovenya, Avusturya ve Hırvatistan, birkaç gün boyunca sel ve heyelanlarla boğuştu. Sellerden en fazla etkilenen Slovenya’da altı kişi öldü, bir baraj yıkıldı ve 500 milyon dolar zarar oluştu. Avusturya’da yüzlerce heyelan meydana geldi. Hırvatistan’ın bazı bölgelerinde taşan nehirler nedeniyle olağanüstü hal ilan edildi.
- Çin’i Ağustos ayının ilk günlerinde bu yılın üçüncü tayfunu olan Doksuri Tayfunu vurdu. 40 saat içinde, tayfun nedeniyle düşen yağmur miktarı tüm Temmuz ayında düşen miktardan fazlaydı. Bu miktar için 140 yılın yağış rekoru açıklaması yapıldı. Çin’den önce Filipinler ve Tayvan'da onlarca kişinin ölümüne yol açan tayfun, Çin’de de en az 33 kişinin ölümüne ve 1 milyondan fazla insanın yerlerinden tahliye edilmesine neden oldu.
- Bangladeş’te etkili olan muson yağmurlarının yol açtığı sellerde aralarında çocukların da bulunduğu 48 kişi öldü, çok sayıda kişi kayboldu ve felaketten 480 bin kişi etkilendi. Muson yağmurlarının Hindistan’da da 41 günde 199 kişinin ölümüne neden olduğu açıklandı. Bu 41 günün ardından bir kez daha ülkeyi vuran aşırı yağışlar ve seller, 72 kişinin daha ölümüne neden oldu.
- Norveç’i de son 25 yılın en sert fırtınası olan Hans Fırtınası vurdu. Aşırı yağışlar ve sert rüzgârlar nedeniyle çatılar uçtu, ağaçlar devrildi, yollar kapandı ve iki kişi hayatını kaybetti. Kuzey ülkelerinde pek rastlanmayacak şekilde bir demiryolu köprüsü yıkıldı. Fırtına Estonya’da 10 bin haneyi elektriksiz bırakırken İsveç’in, Danimarka’nın ve Finlandiya’nın bazı bölgelerini de etkiledi.
- Uzun süredir kuraklık yaşayan ABD’ye bağlı Hawaii adası Maui’de yaşanan büyük orman yangınlarında 115 kişi hayatını kaybetti. 3 bin kadar bina yandı. Hawaii'deki yangınlar, ABD'de son 100 yıl içerisinde en çok can kaybının olduğu orman yangınları oldu ve ABD Başkanı Joe Biden, Maui Adası'nı yangın dolayısıyla "felaket bölgesi" ilan etti.
- Kanada’daki orman yangınları Ağustos ayı boyunca da devam etti. Henüz ayın ortasındayken bir gün içerisinde yaşanmakta olan yangın sayısı 1100’ü aşmıştı. 17 Ağustos’ta yaz başından bu yana çıkan 5 bin 500'e yakın yangında yaklaşık 14 milyon hektar alan yanarken ülke genelinde 167 binden fazla insan yerinden oldu. Hükümet, ülkenin kuzeyine ordunun konuşlanması emri çıkarmak durumunda kaldı.
- Yunanistan’daki Rodos adasında çıkan orman yangınlarından adanın beşte biri etkilendi. Atina civarındaki orman yangınlarında da bir kişi öldü. Sert esen rüzgârın etkisiyle Atina’nın üzerine kül yağdı. Batı Trakya'da bulunan Dedeağaç kenti yakınlarında başlayan orman yangınları ise rüzgârın da etkisiyle kontrolden çıkarak Dedeağaç'ın köylerine ulaştı. Çok sayıda eve ve tarım arazisine zarar verdi, 19 kişinin ölümüne neden oldu, en az 4 bin koyun can verdi, Dadias Milli Parkı’nın yüzde 30’u yandı. Ölen insanların Türkiye’den giren mülteciler olduğu söylendi.
- Yunanistan bu orman yangınlarıyla boğuşurken yeni bir sıcak hava dalgasının gelmesiyle birlikte aynı anda 90’dan fazla yangınla mücadele etmek durumunda kaldı. Yangınlar sonraki hafta da artmaya devam etti. Başbakan Miçotakis, bazı haftalarda yangın sayısının 500'e dayandığını söyledi. Uydu görüntülerine göre Yunanistan üzerindeki yoğun duman örtüsü ülkenin batısındaki İyonya adalarına kadar ulaşmıştı.
- Dedeağaç’ta başlayan ve 12 gün süren yangınlarda Avrupa Birliği'nin Copernicus uydusu verilerine göre 81 bin hektardan büyük bir alan kaybedildi ve bu yangınlar Avrupa Orman Yangını Bilgi Sistemi kayıtlarının tutulmaya başladığı 2000'den beri Avrupa’da meydana gelen en büyük yangın olarak kayıtlara geçti.
- İspanya’nın Kanarya Adaları’ndaki Tenerife kenti de orman yangınlarına teslim oldu. Kentin daha önce hiç yaşamadığı kadar büyük çaptaki yangınlar, iki hafta boyunca devam ederek “kül yağmurları” gibi kendi meteorolojik hava olaylarını dahi üretmeye başladı. Ayrıca 1961'den bu yana en sıcak yazını ve son 60 yılın da en kurak üçüncü yılını yaşayan ülkede aşırı kuraklık nedeniyle zeytin ve zeytinyağı rekoltesi düştü. Baraj ve göletlerdeki su rezervinin de yüzde 29,3'e gerilediği bildirildi. Su kıtlığı nedeniyle ülkenin yüzde 40'ının acil durumda olduğu açıklandı.
- Ağustos’un son haftasında Avrupa’yı bir kez daha sıcak hava dalgası vurdu. Fransa’da 24 saat içinde 500 civarında ayrı sıcaklık rekoru kırıldı. Bunlardan en önemlisi Salindres’de Fransa tarihinin Ağustos sıcaklık rekoru olan 44,4 dereceydi. Fransız Halk Sağlığı Kurumu (SPF) 11 ile 26 Ağustos tarihleri arasında 52 bölgeyi etkileyen sıcak dalgasının 400’den fazla kişinin ölümüne sebep olduğunu açıkladı.
- Güney Amerika’da kış mevsimindeki sıcak hava dalgası devam etti. Arjantin ve Paraguay'da sıcaklıklar 40C'yi aştı. Avustralya’nın ise 1910 yılında kayıtların tutulmaya başlamasından bu yana kaydedilen en sıcak kışı yaşadığı açıklandı.
- Ve ayın son günlerinde ABD’nin Florida eyaletini İdalya Kasırgası vurdu. Okyanusların rekor sıcaklığı İdalya kasırgasının aniden oluşmasına yol açmıştı. Kasırga, daha önce hiç kuvvetli bir kasırga yaşamamış olan Florida’nın Big Bend bölgesine ulaştı. Kasırga nedeniyle 230 bin hane elektriksiz kaldı.
- Amerika Birleşik Devletleri merkezli Maine Üniversitesi tarafından düzenlenen Climate Reanalyzer adlı internet platformu, küresel çapta tüm okyanus ve denizlerde ortalama su sıcaklığının yaklaşık iki hafta boyunca 21,1 derece seviyesinde olduğunu bildirdi. Okyanus suyu sıcaklıkları ile ilgili verilerin düzenli olarak kayıt altına alındığı son 40 yılda, hiçbir zaman bu kadar yüksek bir su sıcaklığına şahit olunmadığı ve 21,1 derecelik sıcaklığın Ağustos ayı için dahi çok fazla olduğu belirtildi.
- ABD’nin Montana eyaletinde, dönüm noktası niteliğindeki iklim davasında, yargıç, fosil yakıt kullanımını teşvik eden politikaları nedeniyle anayasal haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle Montana'ya dava açan gençler lehine tarihî bir karar verdi. Yaşları 5 ila 22 arasında değişen 16 çocuk ve genç tarafından açılan davaya bakan Montana Yargıcı Kathy Seeley kararında, "Davacılar için, iklimi de içeren temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşamak temel bir anayasal haktır" dedi.
- Çin başkenti Beycing (Pekin) Anjen Hastanesi'nde çalışan bilim insanları, kalp ve damarlarından ameliyat olan 15 hastanın kalp dokusunda yapılan incelemede mikroplastik tespit etti. Böylece mikroplastikler plasenta ve insan kanından sonra ilk kez kalp dokusunda da tespit edilmiş oldu.
- İklim ve ekoloji krizi konularında nadir iyi haberler ormansızlaşma konusunda geldi. Brezilya’da Başkan Lula göreve geldikten sonra Temmuz ayında Amazon ormanlarında yaşanan ormansızlaşma oranı önceki yılın Temmuz ayına göre yüzde 60 düşüş kaydetti. Dünyanın en büyük iki palmiye yağı üreticisi olan Endonezya ve Malezya’da da ormansızlaşma oranları radikal olarak düştü. Endonezya ormansızlaşmada üç yıl önceki orman yangıları dönemine kıyasla yüzde 64, Malezya ise yüzde 57 düşüş sağladığını açıkladı.
- Japonya, 12 yıl önceki deprem ve tsunami sonrası büyük bir nükleer felakete yol açan Fukuşima Dai’içi Nükleer Santrali’nde biriktirilen ve radyoaktif madde içeren bir milyon tondan fazla atık suyu Pasifik Okyanusu'na boşaltmaya başladı. Uluslararası kuruluşların nasıl olduysa “güvenli” diyerek onay verdiği seyrelterek boşaltma işlemine çevre örgütleri, okyanus civarı ülkeler ve hatta Japon balıkçılar itiraz etti ama fayda etmedi. Çin, bunun üzerine Japonya’dan ithal edilen deniz ürünlerine kısıtlama getirdi. Ancak, Çin’in de Fuqing nükleer enerji santrallerinin yıllardır, Fukuşima'dan salınacak radyoaktiviteden üç kat daha fazla radyoaktif trityum içeren atık suları okyanusa saldığı ortaya çıktı. Çinli yetkililer bunun bir ikiyüzlülük olduğu eleştirilerine karşı nükleer kaza ile normal radyoaktif su salımının ayrı şeyler olduğunu söylediler!
- Antarktika’daki rekor seviyede düşük buzlanmanın yanı sıra ince buzların da donamayarak kırılması sebebiyle 10 bin kadar imparator pengueni yavrusunun öldüğü tahmin edildi. Dünyanın en iyi yüzen ve soğuğa en dayanıklı canlılarından birinin yavruları henüz gelişemeden sulara gömüldüğü için boğularak ya da donarak ölmüştü.
- Uluslararası Balinacılık Kurulu (IWC), Meksika'nın Pasifik Sahili'nde sadece 10 körfez mutur’unun (vaquita porpoise) kaldığını bu balina türünün neslinin tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu duyurdu. Sadece yüz yıl önce sayıları milyonları bulan Afrika penguenlerin popülasyonunun ise 11 bine düştüğü ve bu trend durdurulmazsa 2035 yılında Afrika penguenleri türünün tükenebileceği bilim insanları tarafından duyuruldu. İspanya'nın güneyindeki Endülüs dağlarında yüzyıllardır dolaşan İberya kurtlarının ise neslinin tükendiği açıklandı.
- Küresel Ayak İzi Ağı, 2023 yılına ait doğal kaynakların 2 Ağustos itibarıyla, 214 gün içerisinde tükendiğini açıkladı. Dünya 3 Ağustos'tan itibaren gelecek yılın kaynaklarını kullanmaya başlamıştı. Raporda her ülke kendi kaynaklarını tüketmeyi farklı tarihlerde tamamlamıştı. Katar, bu yılki doğal kaynaklarını 10 Şubat’ta tüketerek diğer yıldan çalmaya başlayan ilk ülke olurken, onu sırasıyla kaynaklarını 14 Şubat’ta tüketen Lüksemburg, 13 Mart’ta tüketen ABD, Kanada, Birleşik Arap Emirlikleri ve 23 Mart’ta tüketen Avustralya takip etti. Türkiye de doğal kaynaklarını 22 Haziran itibarıyla tüketmişti.
- Türkiye’ye geldiğimizde Akbelen direnişi Ağustos ayı boyunca devam etti. Tüm çabalara rağmen binlerce ağaç kesilmekten kurtarılamadı ama Akbelen köylüleri ve yaşam savunucuları toprağın traşlanmasına ve maden ocağının açılmasına karşı mücadeleye devam etti.
- Muğla Valiliği’nin kesim tamamlandı şeklindeki “zafer açıklaması”nın ardından Akbelen’de yapılan büyük buluşma çağrısı üzerine binlerce kişi birçok şehirden Akbelen’e aktı ve direnişe destek verdi .
- Cumhurbaşkanı Erdoğan ise bu buluşmanın ardından yaşam savunucularını “marjinal” olmakla suçladı. Dertlerinin ağaçlar olmadığını iddia etti. Büyük buluşmanın ardından köylülerden ve yaşam savunucularından oluşan bir grup, CHP’nin Akbelen gündemiyle meclisi olağanüstü toplantıya çağırması üzerine Ankara’ya gitti. İkizköy Çevre Komitesi Başkanı Necla Işık, CHP grup toplantısında tarihi bir konuşma yaptı. Işık bu konuşmanın ardından CHP milletvekillerine dönerek “Bizimle TOMA'ların önünde siper olmaya var mısınız?” diye seslendi. Ama kendini siper eden bir milletvekili pek görülmedi.
- Hatay’da deprem konutları yapmak amacıyla arazilerinin zorla istimlak edilmesine karşı çıkan Dikmece halkı, Akbelen direnişiyle aynı günlerde direnişe geçti. Direniş bütün bir Ağustos ayı boyunca devam etti. Dikmece’lilerin çağrısıyla depremin 200. gününde Büyük Dikmece Buluşması gerçekleştirildi.
- Türkiye’de çevre katliamları sürerken hükümet 2024 yılında Türkiye’de yapılacak olan COP16 Biyoçeşitlilik Zirvesi’ni organize etmekten deprem maliyetlerini gerekçe göstererek çekildiğini duyurdu.
- Ağustos’un son haftasında Çanakkale’de başlayan orman yangınları yazın en büyük orman yangınlarına dönüştü. 3 gün boyunca devam eden yangınlarda 11 köy ve şehir merkezindeki hastaneler boşaltıldı. Çanakkale Boğazı'ndaki gemi trafiği bir süre durduruldu. Yangında 4 bin 80 hektarlık alan zarar gördü. Ayrıca hayatta kalmak için yangınlardan kaçarak yanmayan bölgelere sığınan hayvanlar bu sefer de 26 Ağustos’ta ülke genelinde “avcılık sezonu”nun açılması nedeniyle avcıların hedefi haline geldi. Av yasağının kaldırılmasından 10 gün sonra, Çanakkale’de yangınlardan kaçan hayvanları korumak için avcılık tekrar durduruldu.
- Tüm bu yaşananların sonunda Türkiye’de Ağustos ayı sıcaklığı, günlük ortalama 27,1 derece ile 2010 yılındaki Ağustos sıcaklıklarından sonra, 1971-2023 yılları arasını kapsayan son 53 yılın en sıcak ikinci Ağustos ayı olarak kayıtlara geçti.
Eylül
Ayın Sözü
“Milyarderler var olmamalıdır.”
Amerika'nın en zengin yüzde 10'luk kesiminin gezegeni ısıtan kirliliğinin neredeyse yarısından sorumlu olduğunu belirten Scientist Rebellion aktivistleri, süpermarket zinciri Walmart'ın varisi Nancy Walton Laurie'ye ait bir süperyata biyolojik olarak parçalanabilen boya atarak pankart açtı. (Bianet)
Dünya
- Eylül ayının başlarında İsrail’de yaşayan Eritreli göçmenlerin Eritre’deki baskıcı yönetimi protesto etmek için düzenlediği mitingde çıkan olaylara İsrail polisi gerçek mermilerle saldırdı. Eritreliler İsrail yönetimi tarafından mülteci olarak tanınmadıkları gibi İsrailli aşırı sağcıların da uzun zamandır hedefindeydiler. Toplu taşıma araçlarında ve sokakta hakarete ve saldırılara uğruyorlardı. Aşırı sağcı İsrail yönetiminin Eritrelilerin mitingine yönelik gerçek mermilerle yaptığı saldırıda 135 kişi yaralandı. İsrail insan hakları örgütleri saldırıyı protesto etti. Başbakan Binyamin Netanyahu ise kırmızı çizginin aşıldığını belirterek taşkınlık çıkaranların sınır dışı edilmesi gerektiğini söyledi. Eritre’deki diktatörlük yönetimi ise ülke dışındaki muhalifler için "sığınmacı pislikleri" demişti.
- İsrail bu olayın ardından Ürdün sınırına duvar örme, yasadışı göçmenlerin çalışma izinlerini iptal etme ve yasadışı yollarla ülkeye giren göçmenler için bir hapishane açma kararı aldı. Bu ırkçı uygulamalara itiraz eden muhalefet ise Netanyahu hükümetinin Eritre'deki diktatörlüğe silah verirken İsrail’deki Eritrelilere ateş açtığını söyledi.
- Eylül’ün ilk haftasının sonunda Fas’ta 6,8 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Üç bin kadar insanın – ve belirlenemeyen sayıda hayvanın – hayatını kaybettiği depremde 60 bin bina yıkıldı, nüfusun üçte ikisine tekabül eden 2,8 milyon kişi depremden etkilendi.
- Karabağ’a yönelik Azerbaycan ablukasının dokuzuncu ayında Rusya ile arasındaki gerilim giderek yükselen Ermenistan, ABD ile ortak askerî tatbikatlar gerçekleştirdi. Başkent Erivan yakınlarındaki Zar ve Armavir eğitim merkezi üssündeki “Ortak Kartal” ("Eagle Partner”) 2023 tatbikatına 85 ABD ve 175 Ermeni askeri katıldı. Bu küçük çaplı tatbikat dokuz gün sürdü ve Rusya’nın çok sert tepki vermesine yol açtı.
- Tatbikattan sadece birkaç gün sonra Azerbaycan, Karabağ bölgesine geniş çaplı bir saldırı başlattı. Karabağ’ı kendi iç meselesi olarak ilan eden Azerbaycan bölgede bulunan silahlı Ermeni direniş gruplarına yönelik “terör operasyonu” başlattığını duyurdu. Karabağ İnsan Hakları Ofisi Azerbaycan saldırısında can kaybı sayısını 200, yaralı sayısını 400 olarak açıkladı. Ölenlerin 10'u sivildi. Sivil kayıplar arasında 5 de çocuk vardı. Sonraki günlerde binlerce aracın benzin aldığı bir petrol deposunda yaşanan patlama sonucu da 170 sivil öldü, yüzlerce kişi yaralandı. İlginç bir şekilde, olayın nasıl gerçekleştiğine dair hiç kimse açıklama yapmadı.
- Bu sırada Azerbaycan yönetimi “operasyonda” 192 askerinin öldüğünü açıkladı. Ermenistan’da milliyetçi gruplar Başbakan Paşinyan yönetimini birşey yapmamakla ve vatan haini olmakla suçlayarak sokaklara indi. Hatta, eylemlerin ardından darbe hazırlığında bulunduğu iddia edilen sekiz general tutuklandı.
- Sonunda Rusya’nın araya girmesiyle taraflar arasında bir anlaşmaya varıldı. Karabağ yönetimi, tüm silahlı birliklerini Karabağ’dan çıkarmayı ve silahlarını teslim etmeyi kabul etti. Azerbaycan da Ermeni halkının haklarının ve Karabağ’ın statüsünün Ermeni temsilcileri ile görüşülmesini kabul etti; ancak, görüşmelerden bir uzlaşı çıkmadı. Bu sırada yaklaşık 10 gün içerisinde 100 binden fazla Karabağlı Ermeni, yani nüfusun neredeyse tamamı Ermenistan’a sığındı. Bölgede neredeyse hiç Ermeni kalmaması üzerine Karabağ yönetimi, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin 1 Ocak 2024'te feshedilmesini öngören kararnameyi imzaladı.
- İspanya’da futbol federasyonu başkanı Rubiales’in, kadın futbolcu Jenni Hermoso’yu öpmesi sonrası başlayan şiddetli eleştiriler, büyüyerek “Se Acabo” (Bitti) hareketine dönüştü. ABD’de başlayan “Me Too” hareketinden ilham alan "Se Acabo" dünyaya yayılmaya başladı. Bu yaygın kampanyanın sonunda Rubiales, defalarca istifa etmeyeceğini söylemiş olmasına rağmen, boyun eğip istifa etmek zorunda kaldı.
- Önceki ay BRICS zirvesinde alınan genişleme kararının ardından dünyanın en zengin 20 ülkesinin oluşturduğu G20 de Hindistan’da yapılan zirvede genişleme kararı aldı ve Avrupa Birliği gibi 55 üyeli bir birlik olan Afrika Birliği’ni üye aldı.
- İranlı Kürt kadın Mahsa Amini'nin 16 Eylül’de öldürülüşünün birinci yıldönümünde kızı için anma düzenlemek isteyen baba Amjad Amini İran güvenlik güçlerince kısa süreliğine gözaltına alındı. Kürt şehirlerinde esnaf dükkânlarını kapattı. Kürdistan eyaletinin 18 kentinde genel grev yapıldı. Tahran ve diğer başka kentlerde de yürüyüşler gerçekleşti. 700 civarında gösterici gözaltına alındı.
- Yunanistan’da bir dönem radikal solun temsilcisi olan Radikal Sol İttifak'ın (SYRIZA) parti içi başkanlık seçimlerini 35 yaşındaki merkez siyasetçi, Goldman Sachs eski yöneticisi ve açık eşcinsel Stefanos Kasselakis kazandı. Bu konuda partinin sol kanadından yapılan açıklamalar “bildiğimiz anlamda Syriza bitti” şeklinde oldu.
- ABD'de beş ay önce senaristlerin, bundan iki ay sonra da oyuncular sendikasının başlattığı grev son yılların en geniş katılımlı greviyle büyüdü ve toplu sözleşme yapılmasıyla sonuçlandı. Bu sırada Birleşik Otomotiv İşçileri Sendikası'nın (UAW), Ford Motor, Chrysler'in ana ortağı Stellantis ve General Motors'da (GM) çalışan 25 bin otomotiv işçisi de greve gitti. Böylece, sendikanın 88 yıllık tarihinde ilk defa üç otomobil fabrikasının işçileri birlikte greve gitmiş oldu. Bir başka ilk ise grevi ziyaret eden Biden’ın, bir grev ziyareti yapan ilk ABD başkanı olmasıydı. Arka arkaya büyük grevlerin yaşandığı ülkede, ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu'nun ön verilerine göre bu yılın Ağustos ayına kadar yaklaşık 309 bin 700 işçi iş bırakma ve grev eylemlerine katılmıştı.
- Daha önce Ukrayna’ya misket bombası gönderen ABD bu sefer de yardım paketi kapsamında ilk kez Ukrayna'ya seyreltilmiş uranyum içeren zırh delici mühimmat göndereceğini açıkladı. Bunun da ötesinde Rusya, ABD’nin Britanya’ya 15 yıl aradan sonra nükleer silah göndermeye hazırlandığını iddia etti ve eğer bu gerçekleşirse buna "karşı önlemlerle" yanıt vereceğini söyledi.
- Tahıl Anlaşması’ndan çekilen Rusya’yı anlaşmaya geri döndürmek için çaba sarf eden Türkiye başarılı olamadı ancak Rusya, Türkiye’yi başka bir tahıl anlaşmasına ikna etti. Bu yeni anlaşmaya göre Rus tahılı Katar'ın mali desteğiyle Türkiye üzerinden taşınacaktı. Bu şekilde 1 milyon ton tahılın indirimli fiyat üzerinden Türkiye'ye gönderilmesi ve burada işlendikten sonra Afrika ülkelerine taşınması kararlaştırıldı.
Türkiye
- A Milli Kadın Voleybol Takımı Dünya Ligi şampiyonluğunun ardından Avrupa Şampiyonluğunu da kazandı. Sırbistan’ı final maçında 3-2 mağlup eden kadın voleybolcular başarılarına bir yenisini daha eklemiş oldu. Aşırı sağcı basında Ebrar Karakurt’a cinsel tercihinden ve sosyal medya paylaşımlarından ötürü maç öncesinde yaygın bir nefret söyleminde bulunulmuştu. Buna rağmen Voleybol Federasyonu ve takım arkadaşları kendisine sahip çıktı ve kadınlar şampiyonluk kupasına ulaştı.
- KDV dahil tüm vergilere artış getirilmesi ve Merkez Bankası’nın bir kez daha faiz artırmasının ardından TÜİK’in yıllık enflasyonu yüzde 58,9 olarak açıkladığı günlerde gözlerimiz tam da Hazine ve Maliye eski Bakanı Nureddin Nebati’yi ararken bu kez Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptığı açıklamayla gönüllere su serpti. Erdoğan etiketlerde yüksek fiyatlandırma yapıldığını söyleyerek "sorun ekonomik değil psikolojik" dedi. Daha da tuhafı, bu açıklamanın hemen ertesi günü hükümet Orta Vadeli Programını açıkladı. Buna göre hükümet 2023 yılı sonunda enflasyonu yüzde 65 olarak öngörüyordu. Yani ortada pek de psikolojik bir sorun varmış gibi durmuyordu. Birkaç hafta sonra Merkez Bankası, politika faizini 500 baz puanlık artışla yüzde 30'a yükseltti.
- CHP Diyarbakır Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, TV100'de yayınlanan bir programa bağlanarak kamuoyunda uzun süre tartısyrşılacak şu sözleri söyledi: "TSK'nın yaptığı her şey, eleştiriden azade değil. Biz milletvekiliyiz bunları sorgularız. TSK değil mi 12 Eylül'de darbe yapan? Bu ordu değil mi 15 Temmuz'da darbe girişimi yapan, köyleri yakan... Benim takip ettiğim davalar var. 15 köylüyü helikopterden atan TSK değil mi? Tanrıkulu’nun bu cesur duruşu yanıtsız kalmadı. Önce TV100, Tanrıkulu'nun açıklamalarına dair haberi "Tanrıkulu'nun TSK’ye dönük iftiraları" ibaresiyle servis etti. Ardından Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Tanrıkulu'nın açıklamalarını gerekçe göstererek hakkında soruşturma başlattı. Sonra kendi partisi CHP’de, parti sözcüsü Faik Öztrak, “Diyarbakır Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun, milletimizin gözbebeği Türk Silahlı Kuvvetleri’ni töhmet altında bırakan ifadeleri kabul edilemez.” dedi. Kılıçdaroğlu da "TSK bizim göz bebeğimizdir" açıklamasında bulundu. İktidar çevreleri ağır sözler söylerken Cumhurbaşkanı Erdoğan da TSK için “dünyanın en şerefli, en mert ordusu” diyerek “Düşmanlarının bile mertliğinden övgüyle söz ettiği Türk Silahlı Kuvvetlerimize yapılan bu namertçe hakaret, iftiralar cezasız kalmayacaktır" dedi. Erdoğan daha sonra da Tanrıkulu için “sözde milletvekili” dedi. Tanrıkulu için sosyal medyada "#SezginTanrıkuluYalnızDeğildir etiketiyle başlayan dayanışma kampanyasına çok sayıda yazar, gazeteci, siyasetçi ve aktivist desteklerini açıkladı. Ardından 53 kurum ortak bir bildiriyle Sezgin Tanrıkulu’na destek verdi.
- Sivas'ta 2 Temmuz 1993'te Madımak Oteli'nin yakılarak 33 aydın ve sanatçı ile 2 otel görevlisinin katledilmesiyle ilgili üç firari sanığın yargılandığı dava 'zaman aşımından' düşürüldü. Davayı adliyede takip edenler, kararı oturma eylemiyle protesto etti. Çok sayıda kurum ve kişi karara karşı açıklamalar yaptı.
- Ankara 1. Ağır Ceza Mahkemesi, 1993-1996 arasında 18 kişinin öldürülmesine ilişkin faili meçhul davasında verdiği beraat kararının gerekçesini açıkladı. Daha önce verdiği beraat kararı istinaf mahkemesi tarafından bozulan mahkeme, yeniden verdiği beraat kararını da tamamen sanıkların beyanlarına dayandırdı. Mahkeme, dosyadaki ses kayıtlarını “hukuka aykırı” olarak nitelendirdi, JİTEM’ci sanık Ayhan Çarkın’ın itiraflarını ise sanık beyanları ile çeliştiği için çelişkili buldu. Böylece bu dava da zaman aşımı sürecine girmiş oldu.
- Deprem bölgesindeki sorunlar etkisini bölgede yaşamakta olan insanlar üzerinde devam ettirirken, bölgede yapılan özel bir araştırma, asbestin yaşam alanlarına yayıldığını ve Hatay'daki tehlikenin görmezden gelinemeyecek boyutta olduğunu ortaya çıkardı. Çevre Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi'nden uzman bir ekiple bölgeden örnekler toplayarak Türk Akreditasyon Kurumu'na (TÜRKAK) kayıtlı bir laboratuvarda ilgili standartlara uygun olarak asbest analizi yaptırıldı. Sonuçlar, Hatay'da asbestin toprak yüzeyine, bitkilere ve yaşam alanlarına bulaştığını, rüzgâr ve araçlar vasıtasıyla Antep çarşısına kadar taşınabildiğini gösteriyordu. Laboratuvar sonuçlarına göre, alınan 45 numunenin 16'sında asbest tespit edildi. Yaşam alanlarından, floradan, toprak yüzeyinden, araç yüzeyinde biriken tozlardan ve izolasyon malzemelerinden alınan numunelerde asbest bulunmuştu.
- Milli Eğitim Bakanlığı’nın 12’nci sınıflarda okuttuğu Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi kitabının 2023 yılı baskısında Gezi Direnişi bir kez daha, “Dış güçler”e bağlandı. Kitapta Gezi Direnişi “Çok sayıda proje ile ülkenin birlik ve bütünlüğüne karşı yapılmış eylemler" olarak nitelendirildi.
- Nejla Demirci’nin “Kanun Hükmü” adlı belgeseli 60’ncı Antalya Altın Portakal Film Festivali'nin Ulusal Belgesel Yarışma seçkisinden çıkarıldı. Gerekçe olarak “devam eden yargı süreci” dense de belgeselde yer alan kişilerin ve yönetmenin devam eden böyle bir yargı süreci bulunmuyordu. Festivalin sansür uyguladığı tartışması çok sayıda sinemacının protesto etmesine neden oldu ve festivalin 20 jüri üyesi festivalden çekildiklerini ilan etti. Ardından da 28 filmin yapımcı ve yönetmenleri festivalden çekilme kararı aldı.
- Bu protestolardan birkaç gün sonra Festival yönetimi, "Kanun Hükmü" adlı belgesel filmde yer alan kişi ile ilgili yargılama sürecinin devam etmediği belgelendiği için filmin yarışma seçkisine geri alınmasına karar verildiğini açıkladı. Bu kararın açıklanmasından sadece birkaç saat sonra ise ilginç bir şekilde Kültür Bakanlığı “FETÖ terör örgütü propagandası yapılmasına vesile olunması son derece üzücüdür" diyerek festivalden çekildiğini duyurdu. Ardından festival sponsorları Türk Hava Yolları ve Corendon Airlines da Bakanlıkla beraber sponsorluktan çekildiğini duyurdu. Aynı günün akşamında Festival Yönetmeni Boyacıoğlu bir kez daha açıklama yaparak, kendisi ve ekibinin can güvenliğiyle ilgili tehditler aldığını söyleyerek filmin seçkiden tekrar çıkarılması kararı aldıklarını açıkladı.
- En son bütün bu süreçte sessiz kalan Antalya Büyükşehir Belediye Başkanı Muhittin Böcek, 60. Altın Portakal Film Festivali'nin iptal edildiğini duyurdu. Ancak bu açıklamadan iki gün sonra Muhittin Böcek, “60. Altın Portakal'ı Cumhuriyet’in 100. yılında, şartlar ne olursa olsun, hiçbir bakanlıktan bir kuruş istemeden, Antalya Büyükşehir Belediye Başkanı Muhittin Böcek olarak yapacağım” diyerek baş döndürücü hızda gelişen olaylara bir yeni halka daha ekledi ama festival gerçekleştirilmedi.
- Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 8 sanıklı Gezi Parkı davasında, Osman Kavala'ya verilen ağırlaştırılmış müebbet hapis ile Türkiye İşçi Partisi’nden (TİP) milletvekili seçilen Can Atalay, Tayfun Kahraman, Mine Özerden ve Çiğdem Mater Utku'ya verilen 18'er yıl hapis cezalarını onadı. Ali Hakan Altınay, Yiğit Ekmekçi ve Ayşe Mücella Yapıcı hakkında verilen 18'er yıl hapis cezaları ise Yargıtay 3. Ceza Dairesi tarafından bozuldu. Daire, mahkûmiyet hükümlerini bozduğu sanıklar Yapıcı ile Altınay'ın adli kontrol hükümleri uygulanarak tahliye edilmesine karar verdi.
- Boğaziçi Üniversitesi'nde 2 Ocak 2021 tarihinde önce Prof. Dr. Melih Bulu'nun ardından da Prof. Dr. Naci İnci'nin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından rektör olarak atanmasıyla başlayan protestolar 30 Eylül’de 1000. günü geride bıraktı. “1000 kere söyledik, kabul etmiyoruz” dövizi taşıyan akademisyenler bir kez daha rektörlüğe sırtını döndü. Akademisyenler üniversitenin kayyumlu bin gününde yaşananları bir kez daha kamuoyuyla paylaştı.
İklim ve Çevre
- Sıcak dalgasının hemen ardından Türkiye, Yunanistan ve Bulgaristan’da aynı günlerde Daniel fırtınası ve aşırı yağışlar kaynaklı seller meydana geldi. Türkiye’nin daha çok Karadeniz bölgesini etkileyen ilk sellerde iki kişi öldü. Sonraki günlerde Balkanları vuran sellerde İstanbul ve Kırklareli’nde 8 kişi, son 93 yılın en şiddetli yağmur fırtınasını yaşayan ve üç yıllık yağmur miktarının iki günde yağdığı Yunanistan’da 17 kişi ve Bulgaristan’da da 4 kişi hayatını kaybetti.
- Akdeniz’de oluşan Daniel Kasırgası, hızını artırarak Libya’yı vurdu ve muazzam boyutta yıkıma neden oldu. Derna kentinde iki baraj yıkıldı ve bölgeyi sular altında bıraktı. Derne kentinin dörtte biri yolları, binaları, köprüleriyle birlikte kelimenin gerçek anlamıyla yok oldu. 4 binden fazla kişinin cesedine ulaşıldı ama bir de bulunmayan ve öldüğü tahmin edilen 10 binin üzerinde insan vardı. 35 bin kişi evlerini kaybetti. Sel sonrası kurtarma operasyonları sırasında da Libya silahlı güçlerine mensup 94 kişinin öldüğü açıklandı. World Weather Attribution örgütü, iklim değişikliği olgusunun Eylül ayında Libya’ya bu kadar yoğun bir yağış düşmesi ihtimalini tam 50 kat artırdığını açıkladı.
- Daniel fırtınasından üç hafta sonra, bu kez de Elias Fırtınası Yunanistan’a sağanak yağmur getirdi. Ülkenin orta kesimlerini vuran fırtına nedeniyle, liman kenti Volos'ta ve Eğriboz adasında sokakları, evleri ve işyerlerini su bastı.
- Brezilya tarihinin en sıcak yazını geçirirken ülkenin güneyini aniden vuran tropikal kasırga sonucu meydana gelen sellerde 36 insan hayatını kaybetti. 67 kasabanın etkilendiği şiddetli fırtına ve sellerde 1650 insan evsiz kaldı.
- Kanada’daki rekor sayı ve genişlikteki orman yangınları Eylül ayında da devam etti. Daha ayın ilk haftasında bir günde 700’ü kontrol edilememiş durumda olan 1054 yangın yaşanıyordu. Orman yangınlarından çıkan dumanlar ABD’nin 10 eyaletinde hava kirliliğine yol açtı.
- Hindistan'da ise yıldırım rekoru kırıldı. Ülkenin doğusundaki Orissa eyaletine sadece iki saat içinde yaklaşık 61 bin kere buluttan buluta şimşek çaktı ve de toprağa yıldırım düştü. Bu olağanüstü hava olayı sonucu en az 12 kişi hayatını kaybetti.
- Copernicus İklim Değişikliği Servisi de 2023 yazının yani Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarının gezegenin kaydedilmiş en sıcak yazı olduğunu açıkladı. 2023 yazında hava sıcaklığı ortalamanın 0,66 derece üzerine çıkarak dünya genelinde 16,77 derece oldu. BM Genel Sekreteri António Guterres, bu iki açıklamanın ardından “iklim çöküşü başladı” dedi.
- Tüm bu haberlerin hemen ardından da beklendiği üzere Copernicus İklim Değişikliği Servisi, 2023 eylül ayının, kayıtlara geçen en sıcak Eylül ayı olduğunu duyurdu.
- Kaliforniya eyaleti, ExxonMobil, Shell, BP, ConocoPhillips ve Chevron şirketlerine tarihî bir dava açtı. Eyalet, bu beş büyük fosil yakıt şirketini on yıllardır fosil yakıtların iklim için oluşturduğu tehdit konusunda 1950’lerden beri –yani neredeyse 70 yıldır– kamuoyunu yanıltmakla suçladı. Davada, petrol şirketlerinin kamu zararı yarattıkları, doğal kaynakları tahrip ettikleri, yanlış reklam vererek ürün sorumluluğu yasalarını ihlal ettikleri iddia edildi. Eyalette iklimle ilgili felaketlerin gelecekte yol açacağı zararların karşılanması için bir azaltma fonu oluşturulması talep edildi.
- New York’ta gerçekleşen ve iklim kriziyle mücadelenin konuşulduğu BM zirvesine günler kala 15-17 Eylül tarihlerinde dünyanın 54 ülkesinde 1 milyon kadar kişi Fosil Yakıtları Terk Et sloganıyla iklim grevleri ve kitle gösterileri gerçekleştirdi. Hollanda’daki eylemlerde ilginç anlar yaşandı. Hollanda polisi eylemde konser verecek orkestranın enstrümanlarına el koymakla tehdit edince orkestra üyeleri mimikleriyle çalıyormuş gibi yapıp parçaları ağızlarıyla seslendirdi. New York’ta 600 örgütün çağrısıyla gerçekleşen yürüyüş ve mitinge ise 100 bin kişi katıldı. Mitingte konuşan Milletvekili Alexandria Ocasio-Cortez olağanüstü coşkulu bir konuşma yaparak “bizi görmezden gelemeyecekleri kadar büyük ve radikal olmalıyız” dedi.
- BM iklim kararlılık zirvesinin başladığı gün Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak, daha önce kendi partisinin ilan ettiği net sıfır programından ciddi geri adımlar içeren yeni programını açıkladı ve tüm dünyanın tepkisini çekti.
- Tüm dünya BM zirvesini konuşurken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, New York‘taki Türk evinde gazetecilerle yaptığı toplantıda, BM’de “LGBTİ+ renklerinin kullanılmasından rahatsız olduğunu söyledi. BM’nin “Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini” simgeleyen 17 rengini gökkuşağı renkleriyle karıştıran Erdoğan ““Beni en çok rahatsız eden konulardan biri Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na girerken merdivenlerde ve diğer yerlerde LGBT renklerini görmeniz. Burayla ne yapılmak istendiği önem arz ediyor. Şu anda liderlerden bir tanesi LGBT’ci bir diğer lider LGBT’ye karşı, böyle bir durum var. Ne yapılmak isteniyor?” diye sordu. Üstelik LGBT+’lar için “sapkınlar” kelimesini de kullandı. BM zirvesi sırasında İsrail Başbakanı Netanyahu ile görüşen Erdoğan, İsrail’in doğalgazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya satma önerisi de sunarak BM Genel Kurulu sonrası başlayacak iklim zirvesi ile pek de ilgili olmadığını göstermiş oldu.
- Japon bilim insanları, türünün ilk örneği olduğu düşünülen çalışma sonucunda her bir litre bulut suyunda 6,7 ila 13,9 tane mikroplastik bulunduğunu tespit etti. Söz konusu mikroplastiklerin boyutları 7,1 ile 94,6 mikrometre arasında değişiyordu. Bu araştırmadan birkaç hafta sonra yapılan yeni bir araştırmada da Japonya’nın Fuji ve Oyama dağlarının tepelerindeki bulutlarda mikroplastikler tespit edildi.
- Eylül ayının son haftasında altı Portekizli gencin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde Türkiye dahil 32 (27 AB üyesi ülke, Rusya, Norveç, İsviçre, Bileşik Krallık, Türkiye) ülkeye açtığı iklim davası duruşmaları başladı. Gençler Paris İklim Anlaşması’nın gereklerine uymayan devletlerin yaşam haklarını ihlal ettiğini söylerlerken devletler savunmalarında ortaklaşarak konunun AİHM’in alanına girmediğini söylemekten öteye gidemediler. Türkiye ise daha ilginç bir savunma yaparak davanın açıldığı tarihte yani 2017’de, Paris İklim Anlaşması’nı henüz onaylamamış olduğunu, Anlaşma’yı ancak 2021’de onayladığı için dava kapsamına girmediğini belirtti.
